امثال 22

1 نیکنامی برتر از ثروت هنگفت است و محبوبیت گرانبهاتر از طلا و نقره.

A good reputation is a much better choice than plenty of money; respect is better than silver and gold.

2 دارا و ندار یک وجه مشترک دارند: هر دوی آنها را خداوند آفریده است.

The rich and the poor have this in common: the Lord created them all.

3 شخص زیرک خطر را پیش‌بینی می‌کند و از آن اجتناب می‌نماید ولی آدم جاهل به سوی آن می‌رود و خود را گرفتار می‌سازد.

If you're sensible you see danger coming and get out of the way; but stupid people just keep going and pay for it.

4 ثمرهٔ تواضع و خداترسی، ثروت و احترام و عمر طولانی است.

The reward you receive for being humble and respecting the Lord is wealth, honor, and life.

5 راه اشخاص فاسد از خارها و دامها پوشیده است، پس اگر جان خود را دوست داری از رفتن به راه آنها خودداری کن.

Thorns and traps lie in the path of crooked people; those who value their lives will stay away from them.

6 بچه را در راهی که باید برود تربیت کن و او تا آخر عمر از آن منحرف نخواهد شد.

Teach children the right way to live, and when they grow up they'll go on doing so.

7 فقیر اسیر ثروتمند است و قرض گیرنده غلام قرض دهنده.

The rich rule the poor, and borrowers are slaves to their lenders.

8 هر که ظلم بکارد مصیبت درو خواهد کرد و قدرتش در هم خواهد شکست.

Those who sow injustice will reap disaster, and the angry beatings they inflict on others will be stopped.

9 شخص سخاوتمندی که غذای خود را با فقرا تقسیم می‌کند، برکت خواهد یافت.

If you're generous, you'll be blessed, for you share your food with those in need.

10 مسخره کننده را بیرون بینداز تا نزاع و مجادله و فحاشی خاتمه یابد.

Get rid of the scornful, and you'll get rid of conflict too—no more arguments or insults!

11 اگر کسی پاکی قلب را دوست بدارد و سخنانش دلنشین باشد، حتی پادشاه نیز دوست او خواهد شد.

Anyone who loves sincerity and a gracious way of speaking will have the king as their friend.

12 خداوند آدمهای درستکار را محفوظ نگه می‌دارد، اما نقشه‌های بدکاران را باطل می‌کند.

The Lord watches over true knowledge, but counteracts the words of liars.

13 آدم تنبل در خانه می‌ماند و می‌گوید: «اگر بیرون بروم شیر مرا می‌خورد.»

Lazy people make claims like, “There's a lion outside! I might be killed if I go out there!”

14 سخنان زن بدکار مانند یک دام خطرناک است و هر که مورد غضب خداوند باشد در آن می‌افتد.

The seductive words of an immoral woman are a dangerous trap—if the Lord's angry with you, then you'll fall right in.

15 حماقت در وجود کودک نهفته است، ولی چوب تأدیب آن را از او بیرون می‌کند.

Children are naturally foolish; physical correction helps them to see sense.

16 کسی که به خاطر نفع خودش به فقرا ظلم کند و به ثروتمندان هدیه دهد، عاقبت گرفتار فقر خواهد شد.

If you oppress the poor to make yourself rich, or if you're generous to the rich, you'll end up poor yourself.

17 به این سخنان مردان حکیم که به تو یاد می‌دهم گوش فرا ده و با تمام وجود از آنها پیروی کن؛

Pay attention and listen to the words of the wise, and think carefully about my teachings—

18 زیرا حفظ کردن آنها در دل و قرار دادن آنها بر زبان، کار پسندیده‌ای است.

for it's good to keep them in mind so you can be ready to share them.

19 این سخنان را امروز به تو تعلیم می‌دهم تا اعتماد تو بر خداوند باشد.

I'm explaining this to you today so you can trust in the Lord—yes, you!

20 این کلمات گزیده را که مملو از حکمت و اندرز است، برای تو نوشته‌ام

Haven't I written down for you thirty sayings of advice and wisdom?

21 تا حقیقت را آنچنان که هست به تو یاد دهم و تو نیز آن را به کسانی که از تو سؤال می‌کنند، بیاموزی.

They are to make it clear to you what's right and true, so you can give a truthful explanation to those who sent you.

22 اموال شخص فقیر را که حامی ندارند، غارت نکن و حق بیچارگان را در دادگاه پایمال ننما؛

For you shouldn't steal from the poor just because they're poor; and you shouldn't crush those with limited means in court,

23 زیرا خداوند به داد ایشان خواهد رسید و کسانی را که به ایشان ظلم کرده‌اند به سزای اعمالشان خواهد رسانید.

for the Lord will plead their case, and he will take back whatever was stolen from them.

24 با اشخاص تندخو که زود خشمگین می‌شوند معاشرت نکن،

Don't make friends with someone who gets upset easily; don't associate with angry people,

25 مبادا مثل آنها شوی و زندگی خود را تباه کنی.

in case you learn to be like them and make a mess of your life.

26 ضامن دیگری نشو و تعهد نکن که او قرض خود را پس خواهد داد،

Don't shake hands and guarantee someone's debt,

27 زیرا اگر مجبور به پرداخت قرض او شوی و نتوانی آن را بپردازی، رختخوابت را از زیرت بیرون می‌کشند.

for if you can't pay, why should your bed be taken away from beneath you?

28 حدود ملک خود را که اجدادت از قدیم آن را تعیین کرده‌اند، به نفع خود تغییر نده.

Don't move ancient boundary markers that your forefathers put in place.

29 اگر کسی در کار خود ماهر باشد، بدان که جزو افراد گمنام نخواهد ماند، بلکه به دربار پادشاهان راه خواهد یافت.

If you see someone skilled in what they do, they'll work for kings and not for ordinary people.