Matteus 13
1 Síðar sama dag fór Jesús að heiman og settist við vatnið,
That same day Jesus had left the house and was sitting on the shore of the Lake,
2 þar safnaðist að honum mikill mannfjöldi. Hann steig út í bát og kenndi þaðan, en fólkið stóð á ströndinni og hlustaði. Hann sagði margar dæmisögur, þar á meðal þessa: „Bóndi sáði korni í akur sinn.
when a vast multitude of people crowded round Him. He therefore went on board a boat and sat there, while all the people stood on the shore.
He then spoke many things to them in figurative language. "The sower goes out," He said, "to sow.
4 Meðan hann var að sá féll sumt af sáðkorninu við götuna og fuglar komu og átu það upp.
As he sows, some of the seed falls by the way-side, and the birds come and peck it up.
5 Sumt féll í grýtta jörð þar sem gróðurmold var lítil. Það óx fljótt,
Some falls on rocky ground, where it has but scanty soil. It quickly shows itself above ground, because it has no depth of earth;
6 en þegar brennheit sólin skein, skrælnaði það og dó, því ræturnar voru litlar.
but when the sun is risen, it is scorched by the heat, and through having no root it withers up.
7 Sumt lenti meðal þyrna sem uxu upp og kæfðu það.
Some falls among the thorns; but the thorns spring up and stifle it.
8 En sumt féll í góða jörð og bar þrítugfalda, sextugfalda og jafnvel hundraðfalda uppskeru.
But a portion falls upon good ground, and gives a return, some a hundred for one, some sixty, some thirty.
9 Þetta skuluð þið muna!“
Listen, every one who has ears!"
10 Lærisveinar Jesú komu til hans og spurðu: „Hvers vegna notar þú þessar flóknu dæmisögur þegar þú talar til fólks?“
(And His disciples came and asked Him, "Why do you speak to them in figurative language?"
11 Þá sagði hann, að lærisveinunum einum væri ætlað að öðlast skilning á ríki himnanna, öðrum ekki.
"Because," He replied, "while to you it is granted to know the secrets of the Kingdom of the Heavens, to them it is not.
12 „Þeim sem hefur“sagði hann, „mun verða gefið enn meira, en frá þeim sem ekkert á, mun jafnvel verða tekið það litla sem hann hefur. Ég nota þessar líkingar til að fólkið heyri og sjái, en skilji ekki.
For whoever has, to him more shall be given, and he shall have abundance; but whoever has not, from him even what he has shall be taken away.
I speak to them in figurative language for this reason, that while looking they do not see, and while hearing they neither hear nor understand.
14 Þannig rætast þessi orð Jesaja: „Þeir heyra, en skilja ekki, þeir horfa, en sjá ekki.
And in regard to them the prophecy of Isaiah is receiving signal fulfilment: "'You will hear and hear and by no means understand, and you will look and look and by no means see.
15 Hugurinn er sljór og heyrnin dauf. Þeir sofa og sjá því hvorki né heyra það sem gæti veitt þeim skilning og leitt þá aftur til Guðs svo þeir hlytu lækningu.“
For this people's mind is stupefied, their hearing has become dull, and their eyes they have closed; to prevent their ever seeing with their eyes, or hearing with their ears, or understanding with their minds, and turning back, so that I might heal them.'
16 En ykkar augu eru blessuð, því þau sjá, og eyru ykkar eru líka blessuð, því þau hlusta.
"But as for you, blessed are your eyes, for they see, and your ears, for they hear.
17 Margir spámenn og trúað fólk þráði að sjá það sem þið sjáið og heyra það sem þið heyrið, en fengu það ekki.“
For I solemnly tell you that many Prophets and holy men have longed to see the sights you see, and have not seen them, and to hear the words you hear, and have not heard them.
18 „Merking sögunnar, sem ég sagði ykkur áðan um bóndann sem var að sá, er þessi:
"To you then I will explain the parable of the Sower.
19 Gatan, þar sem sumt af sáðkorninu féll, táknar hjarta manns sem heyrir gleðitíðindin um guðsríki, en skilur þau ekki. Þá kemur Satan og rænir því, sem sáð var í hjarta hans.
When a man hears the Message concerning the Kingdom and does not understand it, the Evil one comes and catches away what has been sown in his heart. This is he who has received the seed by the road-side.
20 Grunni, grýtti jarðvegurinn táknar hjarta þess sem heyrir boðskapinn og tekur strax við honum með miklum fögnuði.
He who has received the seed on the rocky ground is the man who hears the Message and immediately receives it with joy.
21 Honum er þó ekki mikil alvara og fræið nær ekki að skjóta djúpum rótum. Síðar þegar erfiðleikar eða trúarofsóknir herja, missir hann allan áhuga.
It has struck no root, however, within him. He continues for a time, but when suffering comes, or persecution, because of the Message, he at once stumbles and falls.
22 Jarðvegurinn þar sem þyrnarnir uxu, táknar mann sem heyrir boðskapinn, en lætur áhyggjur lífsgæðakapphlaupsins kæfa orð Guðs, og fjarlægist Guð smátt og smátt. (aiōn g165)
He who has received the seed among the thorns is the man who hears the Message, but the cares of the present age and the delusions of riches quite stifle the Message, and it becomes unfruitful. (aiōn g165)
23 Frjósami jarðvegurinn táknar þann mann sem hlustar á boðskapinn, skilur hann, fer af stað og leiðir þrjátíu, sextíu eða jafnvel hundrað aðra inn í ríki Guðs.“
But he who has received the seed on good ground is he who hears and understands. Such hearers give a return, and yield one a hundred for one, another sixty, another thirty.")
24 Hann sagði þeim einnig þessa dæmisögu: „Himnaríki er líkt bónda sem sáði góðu sæði í akur sinn.
Another parable He put before them. "The Kingdom of the Heavens," He said, "may be compared to a man who has sown good seed in his field,
25 Nótt eina, meðan hann svaf, kom óvinur hans og sáði illgresi meðal hveitisins.
but during the night his enemy comes, and over the first seed he sows darnel among the wheat, and goes away.
26 Þegar hveitið kom upp, kom illgresið einnig upp.
But when the blade shoots up and the grain is formed, then appears the darnel also.
27 Vinnumenn bóndans komu til hans og sögðu: „Húsbóndi! Akurinn, sem þú sáðir góða hveitinu í, er fullur af illgresi.“
"So the farmer's men come and ask him, "'Sir, was it not good seed that you sowed on your land? Where then does the darnel come from?'
28 „Því hefur einhver óvinur sáð, “svaraði bóndinn. „Eigum við að reyta illgresið?“spurðu þeir.
"'Some enemy has done this,' he said. "'Shall we go, and collect it?' the men inquire.
29 „Nei, “svaraði hann, „því þá gætuð þið einnig slitið hveitið upp.
"'No,' he replied, 'for fear that while collecting the darnel you should at the same time root up the wheat with it.
30 Látið hvort tveggja vaxa til uppskerutímans, og þá mun ég segja kornskurðarmönnunum að skilja illgresið frá og brenna það, en setja hveitið í hlöðuna“.“
Leave both to grow together until the harvest, and at harvest-time I will direct the reapers, Collect the darnel first, and make it up into bundles to burn it, but bring all the wheat into my barn.'"
31 „Hér er enn ein líking. Ríki himnanna er líkt örsmáu sinnepsfræi sem sáð var í akur. Það er allra sáðkorna minnst, en plantan verður þó hæst allra kryddjurta og verður að tré, þar sem fuglar leita sér skjóls.“
Another parable He put before them. "The Kingdom of the Heavens," He said, "is like a mustard-seed, which a man takes and sows in his ground.
It is the smallest of all seeds, and yet when full-grown it is larger than any herb and forms a tree, so that the birds come and build in its branches."
33 Jesús sagði þeim einnig þessa dæmisögu: „Himnaríki er líkt konu sem bakaði brauð. Fyrst mældi hún mjöl, síðan bætti hún geri í og hnoðaði uns gerið hafði gegnsýrt deigið.“
Another parable He spoke to them. "The Kingdom of the Heavens," He said, "is like yeast which a woman takes and buries in a bushel of flour, for it to work there till the whole mass has risen."
34 Jesús notaði ávallt slíkar dæmisögur þegar hann talaði við fólkið og það gerði hann í ákveðnum tilgangi. Spámennirnir höfðu reyndar sagt fyrir að hann myndi nota líkingar. Spádómur þeirra var á þessa leið:
All this Jesus spoke to the people in figurative language, and except in figurative language He spoke nothing to them,
35 „Ég mun tala í dæmisögum. Ég mun útskýra leyndardóma sem legið hafa í þagnargildi frá örófi alda.“
in fulfilment of the saying of the Prophet, "I will open my mouth in figurative language, I will utter things kept hidden since the creation of all things."
36 Jesús yfirgaf nú fólkið og gekk inn í hús. Lærisveinar hans báðu hann þá að útskýra líkinguna um illgresið og hveitið.
When He had dismissed the people and had returned to the house, His disciples came to Him with the request, "Explain to us the parable of the darnel sown in the field."
37 „Það skal ég gera, “sagði hann. „Ég er bóndinn sem sáir góða sæðinu.
"The sower of the good seed," He replied, "is the Son of Man;
38 Akurinn er allur heimurinn. Góða sæðið eru börn guðsríkisins. Illgresið er fólk sem fylgir óvininum.
the field is the world; the good seed--these are the sons of the Kingdom; the darnel, the sons of the Evil one.
39 Óvinurinn, sem sáði illgresinu meðal hveitisins, er Satan. Uppskerutíminn er dómsdagur. Kornskurðarmennirnir eru englar. (aiōn g165)
The enemy who sows the darnel is the Devil; the harvest is the Close of the Age; the reapers are the angels. (aiōn g165)
As then the darnel is collected together and burnt up with fire, so will it be at the Close of the Age. (aiōn g165)
41 Ég mun senda engla mína til að skilja frá alla vonda menn og allt sem veldur synd,
The Son of Man will commission His angels, and they will gather out of His Kingdom all causes of sin and all who violate His laws;
42 varpa á bál og brenna. Þar mun verða grátið og kveinað.
and these they will throw into the fiery furnace. There will be the weeping aloud and the gnashing of teeth.
43 En börn Guðs munu ljóma eins og sólin í ríki föðurins. Takið vel eftir þessu!“
Then will the righteous shine out like the sun in their Father's Kingdom. Listen, every one who has ears!
44 „Ríki himnanna er líkt fjársjóði sem maður fann í akri einum. Í ákafa sínum seldi hann allt sem hann átti, til að geta keypt akurinn – og náð fjársjóðnum!“
"The Kingdom of the Heavens is like treasure buried in the open country, which a man finds, but buries again, and, in his joy about it, goes and sells all he has and buys that piece of ground.
45 „Himnaríki er einnig líkt perlukaupmanni, sem leitaði að dýrum perlum.
"Again the Kingdom of the Heavens is like a jewel merchant who is in quest of choice pearls.
46 Hann gerði góð kaup þegar hann fann afar verðmæta perlu, seldi allar eigur sínar og keypti hana.“
He finds one most costly pearl; he goes away; and though it costs all he has, he buys it.
47 „Guðsríki má enn líkja við fiskimann. Hann kastar neti út í vatnið og veiðir í það fisk af ýmsum tegundum, bæði verðmætum og verðlausum. Þegar netið er orðið fullt dregur hann það á land og safnar ætu fiskunum saman, en fleygir hinum.
"Again the Kingdom of the Heavens is like a draw-net let down into the sea, which encloses fish of all sorts.
When full, they haul it up on the beach, and sit down and collect the good fish in baskets, while the worthless they throw away.
49 Þannig fer líka á dómsdegi. Englar munu koma, skilja hina óguðlegu frá hinum trúuðu og (aiōn g165)
So will it be at the Close of the Age. The angels will go forth and separate the wicked from among the righteous, (aiōn g165)
50 kasta hinum óguðlegu á bálið. Þar verður grátið og kveinað.
and will throw them into the fiery furnace. There will be the weeping aloud and the gnashing of teeth."
51 Skiljið þið þetta?“spurði Jesús. „Já, “svöruðu þeir.
"Have you understood all this?" He asked. "Yes," they said.
52 Þá bætti hann við og sagði: „Þeir sem vel eru að sér í Guðs orði og hafa gjörst lærisveinar mínir, eiga fjársjóð sem geymir bæði gamla og nýja þekkingu.“
"Therefore," He said, "remember that every Scribe well trained for the Kingdom of the Heavens is like a householder who brings out of his storehouse new things and old."
53 Þegar Jesús hafði sagt þessar dæmisögur, sneri hann aftur til Nasaret í Galíleu (þar sem hann hafði átt heima.) Hann kenndi í samkomuhúsinu og fólk undraðist visku hans og máttarverk. „Hvernig stendur á þessu?!“hrópaði það.
Jesus concluded this series of parables and then departed.
And He came into His own country and proceeded to teach in their synagogue, so that they were filled with astonishment and exclaimed, "Where did he obtain such wisdom, and these wondrous powers?
55 „Er þetta ekki sonur smiðsins? Við þekkjum móður hans, Maríu, bræður hans, Jakob, Jósef, Símon og Júdas,
Is not this the carpenter's son? Is not his mother called Mary? And are not his brothers, James, Joseph, Simon and Judah?
56 og systur hans eru hér allar. Hvaðan hefur hann þetta vald?“
And his sisters--are they not all living here among us? Where then did he get all this?"
57 Þeir hneyksluðust á honum. Þá sagði Jesús við þá: „Hvergi er spámaður minna metinn en á heimili sínu og meðal eigin fólks!“Hann gerði fá kraftaverk þar vegna vantrúar þeirra.
So they turned angrily away from Him. But Jesus said to them, "There is no prophet left without honour except in his own country and among his own family."
And He performed but few mighty deeds there because of their want of faith.
