Công Vụ Các Sứ đồ 13
1 Trong Hội thánh tại thành An-ti-ốt có mấy người tiên tri và mấy thầy giáo sư, tức là: Ba-na-ba, Si-mê-ôn gọi là Ni-giê, Lu-si-út người Sy-ren, Ma-na-hem là người đồng dưỡng với vua chư hầu Hê-rốt, cùng Sau-lơ.
Among [the people in] the congregation at Antioch there were (prophets/those who spoke messages from God) and those who taught [people about Jesus. They were] Barnabas; Simeon, who was also called Niger/Blackman; Lucius, from Cyrene [city]; Manaen, who had grown up with [King] Herod [Antipas]; and Saul.
2 Đang khi môn đồ thờ phượng Chúa và kiêng ăn, thì Đức Thánh Linh phán rằng: Hãy để riêng Ba-na-ba và Sau-lơ đặng làm công việc ta đã gọi làm.
While they were worshipping the Lord and fasting, the Holy Spirit said [to them], “Appoint Barnabas and Saul to [serve] me and to [go and do] the work that I have chosen them [to do]!”
3 Đã kiêng ăn và cầu nguyện xong, môn đồ bèn đặt tay trên hai người, rồi để cho đi.
So they continued (to fast/to abstain from eating food) and pray. Then having put their hands on Barnabas and Saul and [praying that God would help them], they sent them off [to do what the Holy Spirit had commanded].
4 Vậy, Sau-lơ và Ba-na-ba đã chịu Đức Thánh Linh sai đi, bèn xuống thành Sê-lơ-xi, rồi từ đó đi thuyền đến đảo Chíp-rơ.
Barnabas and Saul, guided by the Holy Spirit, went down [from Antioch] to Seleucia [port]. From there they went by ship to Salamis [port on Cyprus Island].
5 Đến thành Sa-la-min, hai người giảng đạo Đức Chúa Trời trong các nhà hội của người Giu-đa; cũng có Giăng cùng đi để giúp cho.
While they were in Salamis, [they went] to the Jewish meeting places. There they proclaimed the message from God [about Jesus]. John [Mark went with them and] was helping them.
6 Trải qua cả đảo cho đến thành Ba-phô rồi, gặp một người Giu-đa kia, là tay thuật sĩ và tiên tri giả, tên là Ba-Giê-su,
[The three of] them went across the entire island to Paphos [city]. There they met a magician whose name was Bar-Jesus. He was a Jew who falsely [claimed] (to be a prophet/to speak messages from God).
7 vốn ở với quan trấn thủ tên là Sê-giúp Phau-lút là người khôn ngoan. Người nầy đã sai mời Ba-na-ba và Sau-lơ đến, và xin nghe đạo Đức Chúa Trời.
He often accompanied the governor [of the island], Sergius Paulus, who was an intelligent man. The governor sent [someone] to ask Barnabas and Saul to come to him, because he wanted to hear God’s message. [So Barnabas and Saul came and told him about Jesus].
8 Nhưng Ê-ly-ma, tức là thuật sĩ (ấy là ý-nghĩa tên người), ngăn hai người đó, ráng sức tìm phương làm cho quan trấn thủ không tin.
However, the magician, whose name was Elymas [in the Greek language], was opposing them. He repeatedly tried to persuade the governor not to believe [in Jesus].
9 Bấy giờ, Sau-lơ cũng gọi là Phao-lô, đầy dẫy Đức Thánh Linh, đối mặt nhìn người, nói rằng:
Then Saul, who now called himself Paul, empowered by the Holy Spirit, looked intently at the magician and said,
10 Hỡi người đầy mọi thứ gian trá và hung ác, con của ma quỉ, thù nghịch cùng cả sự công bình, ngươi cứ làm hư đường thẳng của Chúa không thôi sao?
“You [(sg)] are serving the devil and you oppose everything that is good! You are always lying [to people] and doing [other] evil things to them. (You must stop saying that the truth about the Lord [God is a lot of lies!]/When will you stop changing what is true about the Lord [God and saying] what is not true about him?) [RHQ]
11 Nầy, bây giờ tay Chúa giá trên ngươi; ngươi sẽ bị mù, không thấy mặt trời trong ít lâu. Chính lúc đó, có sự mù mịt tối tăm phủ trên người, người xây quanh bốn phía, tìm kẻ để dắt mình.
Right now the Lord [God] [MTY] is going to punish you! You will become blind and not [even] be able to see light for [some] time.” At once he became [blind, as though he was] in a dark mist, and he groped about, searching for someone [to hold him by the] hand and lead him.
12 Quan trấn thủ thấy sự đã xảy đến, bèn tin, lấy làm lạ về đạo Chúa.
When the governor saw what had happened [to Elymas], he believed [in the Lord Jesus]. He was amazed by [what Paul and Barnabas] were teaching about the Lord [Jesus].
13 Phao-lô với đồng bạn mình xuống thuyền tại Ba-phô, sang thành Bẹt-giê trong xứ Bam-phi-ly. Nhưng Giăng lìa hai người, trở về thành Giê-ru-sa-lem.
[After that], Paul and the two men with him went by ship from Paphos to Perga [port] in Pamphylia [province. At Perga] John [Mark] left them and returned to [his home in] Jerusalem.
14 Về phần hai người, thì lìa thành Bẹt-giê, cứ đi đường đến thành An-ti-ốt xứ Bi-si-đi; rồi nhằm ngày Sa-bát, vào trong nhà hội mà ngồi.
Then Paul and Barnabas traveled [by land] from Perga, and arrived in Antioch [city] near Pisidia [district in Galatia province]. (On the Sabbath/On the Jewish rest day) they entered the synagogue/the Jewish meeting place and sat down.
15 Vừa đọc sách luật và sách các tiên tri xong, các chủ nhà hội sai sứ nói cùng hai người rằng: Hỡi anh em, nếu có mấy lời khuyên bảo dân chúng, hãy giảng đi.
[Someone] read [aloud] from what [Moses had written. Then someone read from what the other] prophets [had written] [MTY]. Then the leaders of the Jewish meeting place gave [someone this] note [to take] to Paul and Barnabas: “Fellow Jews, if [one of] you wants to speak to the people [here] to encourage them, please speak [to us(exc) now].”
16 Phao-lô bèn đứng dậy, lấy tay làm hiệu, rồi nói rằng: Hỡi người Y-sơ-ra-ên và các người kính sợ Đức Chúa Trời, hãy nghe:
So Paul stood up and motioned with his right hand [so that the people would listen to him]. Then he said, “Fellow Israelis and you [non-Jewish people] who [also] worship God, [please] listen [to me]!
17 Đức Chúa Trời của dân Y-sơ-ra-ên nầy đã chọn tổ phụ chúng ta; làm cho dân ấy thạnh vượng lúc ở ngụ nơi ngoại quốc, tức là trong xứ Ê-díp-tô, và Ngài dùng cánh tay cao dẫn họ ra khỏi xứ đó.
God, whom we [(inc)] Israelis worship, chose our ancestors [to be his people], and he caused them to become very numerous while they were foreigners living in Egypt. [Then after many years], God helped them [MTY] powerfully and led them out of there.
18 Ước chừng bốn mươi năm, Ngài chịu tính nết họ trong nơi đồng vắng.
[Even though they repeatedly disobeyed him, he] cared for them for about 40 years [while they were] in the desert.
19 Lại khi đã phá bảy dân trong xứ Ca-na-an, Ngài khiến họ nhận lấy đất của các dân đó,
He [enabled the Israelis] to conquer seven tribal groups [who were then living] in Canaan [region], and he gave their land to us Israelis for us to possess.
20 độ trong bốn trăm năm mươi năm; kế đó Ngài lập cho họ các quan đoán xét cho đến đời tiên tri Sa-mu-ên.
[Our ancestors began to possess Canaan] about 450 years after [their ancestors had arrived in Egypt].” Acts 13:20b-22 “After that, God appointed leaders [to rule the Israeli people. Those leaders continued to rule our people] until the time when the prophet Samuel [ruled them].
21 Bấy giờ, dân đó xin một vì vua, nên Đức Chúa Trời ban Sau-lơ, con của Ki-sơ, về chi phái Bên-gia-min, trị họ trong bốn mươi năm;
Then, [while Samuel was still their leader], the people demanded that he [appoint] a king [to rule them. So] God appointed Saul, the son of Kish, from the tribe of Benjamin, [to be their king]. He [ruled them] for 40 years.
22 đoạn, Ngài bỏ vua đó, lại lập Đa-vít làm vua, mà làm chứng về người rằng: Ta đã tìm thấy Đa-vít con của Gie-sê, là người vừa lòng ta, người sẽ tuân theo mọi ý chỉ ta.
After God had rejected Saul [from being king], he appointed David to be their king. God said about him, ‘I have observed that David, son of Jesse, is exactly the kind of man that I desire [IDM]. He will do [everything that] I want [him to do].’”
23 Theo lời hứa, Đức Chúa Trời bèn bởi dòng dõi người mà dấy lên cho dân Y-sơ-ra-ên một Cứu Chúa, tức là Đức Chúa Jêsus.
“From [among] David’s descendants, God brought one of them, Jesus, to [us] Israeli people to save us, just like he had told [David and our other ancestors] that he would do.
24 Trước khi Đức Chúa Jêsus chưa đến, Giăng đã giảng dạy phép báp-tem về sự ăn năn cho cả dân Y-sơ-ra-ên.
Before Jesus began his work, John [the Baptizer] preached to all of our Israeli people [who came to him. He told them] that they should turn away from their sinful behavior [and ask God to forgive them. Then he] would baptize them.
25 Giăng đang lo làm trọn công việc mình, thì nói rằng: Ta chẳng phải là Đấng mà các ngươi tưởng; nhưng có Đấng đến sau ta, ta chẳng xứng đáng mở dây giày Ngài.
When John was about to finish the work [that God gave him to do], he frequently said [to the people], ‘Do you think [RHQ] that I am [the Messiah whom God promised to send]? No, I am not. But listen! The Messiah will [soon] come. [He is so much greater than I am that] I am not [even] important enough to be his slave [MET].’”
26 Hỡi anh em, là con cháu dòng Aùp-ra-ham, và kẻ kính sợ Đức Chúa Trời, lời rao truyền sự cứu chuộc nầy đã phán cho chúng ta vậy.
“Fellow Israelis, you who are descendants of Abraham, and [you non-Jewish people who] also worship God, [please listen! It is] to [all of] us that [God] has sent the message about [how he] saves people.
27 Vì dân và các quan ở thành Giê-ru-sa-lem chẳng nhìn biết Đức Chúa Jêsus nầy, nên lúc xử tội Ngài, chúng đã ứng nghiệm lời của các đấng tiên tri mà người ta thường đọc trong mỗi ngày Sa-bát.
The people who were living in Jerusalem and their rulers did not realize that this man [Jesus was the one whom God had sent to save them]. Although messages from [MTY] the prophets have been read [aloud] {someone has read [aloud] messages from [MTY] the prophets} every (Sabbath/Jewish day of rest), they did not understand [what the prophets wrote about the Messiah. So] the [Jewish leaders] condemned Jesus [to die], which was just like the prophets predicted.
28 Dầu trong Ngài chẳng tìm thấy cớ gì đáng chết, họ cứ xin Phi-lát giết Ngài đi.
[Many people accused Jesus of doing wicked things], but they could not prove that he had done anything for which he deserved to die. They insistently asked Pilate [the governor] to command that Jesus be executed {to command soldiers to execute Jesus}. [So Pilate did what they asked him to do].
29 Họ đã làm cho ứng nghiệm mọi điều chép về Ngài rồi, thì hạ Ngài xuống khỏi thập tự giá mà chôn trong mả.
They did [to Jesus] all the things that [the prophets long ago had] written [that people would do to] him. [They killed Jesus by nailing him to a cross. Then] his body was taken {[some people took] his body} down from the cross and placed it in a tomb.
30 Song Đức Chúa Trời đã làm cho Ngài từ kẻ chết sống lại.
However, God (raised him from the dead/caused him to live again after he had died)
31 Những kẻ theo Ngài từ xứ Ga-li-lê lên thành Giê-ru-sa-lem đã được thấy Ngài lâu ngày, và hiện nay đều làm chứng về Ngài giữa dân chúng.
and for many days he [repeatedly] appeared to [his followers] who had come along with him from Galilee [province] to Jerusalem. Those [who saw him] are telling the [Jewish] people about him now.”
32 Còn chúng tôi, thì rao truyền cho các anh em tin lành nầy về lời hứa ban cho tổ phụ chúng ta,
“[Right] now we [two] are proclaiming to you this good message. We want to tell you that God has fulfilled what he promised to [our Jewish] ancestors!
33 rằng Đức Chúa Trời bởi khiến Đức Chúa Jêsus sống lại thì đã làm ứng nghiệm lời hứa đó cho chúng ta là con cháu của tổ phụ, y như đã chép trong sách Thi thiên đoạn thứ hai rằng: Con là Con trai ta, ngày nay ta đã sanh Con.
He has now done that for us [(inc) who are] their descendants, [and also for you who are not Jews], by causing Jesus to live again. That is just like what [David] wrote in the second Psalm that [God said when he was sending his Son], You [(sg)] are my Son; Today I have shown everyone [that I really am] your Father.
34 Ngài đã làm cho Đức Chúa Jêsus sống lại, đặng nay khỏi trở về sự hư nát nữa, ấy về điều đó mà Ngài đã phán rằng: Ta sẽ thành tín giữ cùng các ngươi lời hứa thánh đã phán với Đa-vít.
[God] has (raised [the Messiah] from the dead/caused [the Messiah] to live again after he had died) and will never let him die again. [Concerning that, God] said [to our Jewish ancestors], ‘I will surely help you, as I [promised] David [that I would do].’
35 Lại trong câu khác, cũng có phán rằng: Chúa chẳng cho Đấng Thánh Ngài thấy sự hư nát đâu.
So [in writing] another [Psalm, David] said this [to God about the Messiah]: ‘Because I am devoted to you and always obey [you, when I die] you [(sg)] will not let my body decay.’
36 Vả, vua Đa-vít lúc còn sống, làm theo ý chỉ Đức Chúa Trời, đoạn qua đời; người đã được trở về cùng các tổ phụ mình, và đã thấy sự hư nát;
While David was living, he did what God wanted him to do. And when he died [EUP], his [body] was buried, [as] his ancestors’ [bodies had been buried], and his body decayed. [So he could not have been speaking about himself in this Psalm].
37 nhưng Đấng mà Đức Chúa Trời đã khiến sống lại, chẳng có thấy sự hư nát đâu.
[Instead, he was speaking about Jesus. Jesus also died], but God (raised him from the dead/caused him to live again), and [therefore] his body did not decay.”
38 Vậy, hỡi anh em, khá biết rằng nhờ Đấng đó mà sự tha tội được rao truyền cho anh em;
“Therefore, [my] fellow Israelis [and other friends], it is important for you to know that [we(exc)] are declaring to you [that God] can forgive you for your sins as a result of [what] Jesus [has done]. Because of [what] Jesus [has done], [God] considers that everyone who believes [in Jesus] is no longer guilty (OR, the record has been erased {[God] has erased the record}) concerning everything that they [have done that displeased God. But] when [God] does [that for you], it is not as a result of [your obeying] the laws [that] Moses [wrote].
39 lại nhờ Ngài mà hễ ai tin thì được xưng công bình về mọi điều theo luật pháp Môi-se chẳng có thể được xưng công bình.
40 Nên, hãy giữ lấy cho khỏi mắc đều đã chép trong sách tiên tri rằng:
Therefore be careful that [God] does not judge you [MTY], as one of the prophets said [MTY] that God would do!
41 Hỡi kẻ hay khinh dể kia, khá xem xét, sợ hãi và biến mất đi; Vì trong đời các ngươi, ta sẽ làm một việc, Nếu có ai thuật lại cho, các ngươi cũng chẳng tin.
[The prophet wrote that God said], You who ridicule [me], you will [certainly] be astonished [when you see what I am doing], and [then] you will be destroyed. You will be astonished because I will do something [terrible to you] while you are living. You would not believe [that I would do that] even though someone told you!”
42 Khi hai người bước ra, chúng xin đến ngày Sa-bát sau cũng giảng luận các lời đó.
After Paul [finished speaking], while he and Barnabas were leaving the Jewish meeting place, [many of] the people there repeatedly requested that on the next (Sabbath/Jewish day of rest) [the two of them] should speak to them [again] about those things [that Paul had just told them].
43 Lúc hội đã tan, có nhiều người Giu-đa và người mới theo đạo Giu-đa, đi theo Phao-lô và Ba-na-ba, hai người nói chuyện với họ và khuyên cứ vững lòng theo ơn Đức Chúa Trời.
After they began to leave [that meeting], many [of them] went along with Paul and Barnabas. They consisted of Jews and also of non-Jews who had accepted the things that the Jews believe. Paul and Barnabas continued talking to them, and were urging them to continue [believing the message that] God kindly [forgives people’s sins because of what Jesus did].
44 Ngày Sa-bát sau, gần hết cả thành đều nhóm lại để nghe đạo Chúa.
On the next Jewish rest day, most of the [people in Antioch came to] the Jewish meeting place to hear [Paul and Barnabas] speak about the Lord [Jesus].
45 Song những người Giu-đa thấy đoàn dân đó thì đầy lòng ghen ghét, nghịch cùng lời Phao-lô nói và mắng nhiếc người.
But [the leaders of] [SYN] the Jews became extremely jealous, because they saw that large crowds of [non-Jewish people were coming to hear Paul and Barnabas. So] they began to contradict the things that Paul was saying [and also] to insult [him].
46 Phao-lô và Ba-na-ba bèn nói cùng họ cách dạn dĩ rằng: Aáy cần phải truyền đạo Đức Chúa Trời trước nhất cho các ngươi; nhưng vì các ngươi đã từ chối, và tự xét mình không xứng đáng nhận sự sống đời đời, nên đây nầy, chúng ta mới xây qua người ngoại. (aiōnios g166)
Then, speaking very boldly, Paul and Barnabas said [to those Jewish leaders], “[We two] had to speak the message from God [about Jesus] to you [Jews] first [before we proclaim it to non-Jews, because God commanded us to do that. But] you are rejecting God’s message. [By doing that], you have shown that you are not worthy (to have eternal life/to live eternally [with God]). [Therefore], we are leaving [you, and now we] will go to the non-Jewish people [to tell them the message from God]. (aiōnios g166)
47 Vì Chúa có phán dặn chúng ta như vầy: Ta lập ngươi lên đặng làm sự sáng cho các dân, Hầu cho ngươi đem sự cứu-rỗi cho đến cùng cõi đất.
[We are doing that also] because the Lord [God] has commanded us [to do it]. He said to us, ‘I have appointed you [to reveal things about me] to non-Jewish people [MET] that will be [like] a light to them. [I have appointed] you to tell people everywhere [MTY] in the world [about the one who came] to save [them].’”
48 Những người ngoại nghe lời đó thì vui mừng, ngợi khen đạo Chúa, và phàm những kẻ đã được định sẵn cho sự sống đời đời, đều tin theo. (aiōnios g166)
While the non-Jewish people were listening [to those words], they began to rejoice, and they repeatedly said that the message about the Lord [Jesus] was wonderful. And all of the non-Jewish people whom [God] had chosen (to have eternal [life/to live eternally with God]) believed [the message about the Lord Jesus]. (aiōnios g166)
49 Đạo Chúa tràn ra khắp trong xứ đó.
[At that time, many of the believers] traveled around throughout that region. As they did that, they were proclaiming the message about the Lord [Jesus] [MTY].
50 Nhưng các người Giu-đa xui giục những đàn bà sang trọng sốt sắng và dân đàn anh trong thành; gây sự bắt bớ Phao-lô và Ba-na-ba, mà đuổi ra khỏi phần đất mình.
However, [some leaders of] [SYN] the Jews incited the most important men in the city, and [some] important/influential women who had accepted what the Jews believe, to oppose [Paul and Barnabas. So those non-Jewish people] incited [other people also] to persecute Paul and Barnabas. As a result they expelled the two men from their region.
51 Hai người đối cùng họ phủi bụi nơi chân mình, rồi đi đến thành Y-cô-ni.
So, [as the two apostles were leaving, they] shook the dust from their feet [to show those Jewish leaders that God had rejected them and would punish them. They left Antioch] and went to Iconium [city].
52 Còn các môn đồ thì được đầy dẫy sự vui vẻ và Đức Thánh Linh vậy.
Meanwhile, the believers [in Antioch] continued to rejoice greatly, and they continued to be completely controlled by the Holy Spirit.
