Sáng Thế 41
1 Cách hai năm sau, Pha-ra-ôn nằm chiêm bao thấy mình đứng bên bờ sông.
And it came to pass at the end of two full years, that Pharaoh dreamed. And, behold, he stood by the river.
2 Nầy đâu dưới sông đi lên bảy con bò mập và tốt, ăn cỏ trong bung.
And, behold, there came up out of the river seven cows, well-favored and fat-fleshed, and they fed in the reed grass.
3 Rồi nầy, bảy con bò khác, xấu dạng, gầy guộc, ở dưới sông đi theo lên sau, đến đứng gần các con bò trước trên bờ sông.
And, behold, seven other cows came up after them out of the river, ill-favored and lean-fleshed, and stood by the other cows upon the brink of the river.
4 Bảy con bò xấu dạng, gầy guộc nuốt bảy con bò mập tốt. Pha-ra-ôn bèn thức giấc.
And the ill-favored and lean-fleshed cows ate up the seven well-favored and fat cows. So Pharaoh awoke.
5 Vua nằm ngủ lại, chiêm bao lần thứ nhì, thấy bảy gié lúa chắc, tốt tươi, mọc chung trên một cộng rạ.
And he slept and dreamed a second time. And, behold, seven ears of grain came up upon one stalk, fat and good.
6 Kế đó, bảy gié lúa khác lép và bị gió đông thổi háp, mọc theo bảy gié lúa kia.
And, behold, seven ears, thin and blasted with the east wind, sprung up after them.
7 Bảy gié lúa lép nuốt bảy gié lúa chắc. Pha-ra-ôn bèn thức giấc; và nầy, thành ra một điềm chiêm bao.
And the thin ears swallowed up the seven fat and full ears. And Pharaoh awoke, and, behold, it was a dream.
8 Sáng mai, tâm thần người bất định, truyền đòi các pháp-sư và các tay bác sĩ xứ Ê-díp-tô đến, thuật lại điềm chiêm bao mình cho họ nghe; nhưng chẳng có ai bàn được điềm chiêm bao đó cho vua hết.
And it came to pass in the morning, that his spirit was troubled, and he sent and called for all the magicians of Egypt, and all the wise men of it. And Pharaoh told them his dream, but there was no man who could interpret them to Pharaoh.
9 Quan tửu chánh bèn tâu cùng Pha-ra-ôn rằng: Bây giờ, tôi nhớ đến lỗi của tôi.
Then the chief butler spoke to Pharaoh, saying, I do remember my faults this day.
10 Ngày trước, bệ hạ nổi giận cùng quần thần, có cầm ngục quan thượng thiện và tôi nơi dinh quan thị vệ.
Pharaoh was angry with his servants, and put me in ward in the house of the captain of the guard, me and the chief baker.
11 Trong lúc đó, cùng một đêm kia, chúng tôi có thấy điềm chiêm bao, chiêm bao mỗi người đều có ý nghĩa riêng rõ ràng.
And we dreamed a dream in one night, I and he, we dreamed each man according to the interpretation of his dream.
12 Tại đó, cùng chung ngục, có một người Hê-bơ-rơ, còn trẻ, kẻ gia-đinh của quan thị vệ; chúng tôi thuật lại cho chàng nghe điềm chiêm bao của mình; chàng bàn rõ ra cho ai mỗi chiêm bao nấy.
And there was a young man with us there, a Hebrew, servant to the captain of the guard, and we told him. And he interpreted to us our dreams. He interpreted to each man according to his dream.
13 Rồi ra, công việc xảy đến y như lời chàng bàn: bệ hạ phục chức tôi lại, và xử treo quan kia.
And it came to pass, as he interpreted to us, so it was; he restored me to my office, and he hanged him.
14 Pha-ra-ôn bèn sai đi đòi Giô-sép; họ lập tức tha người ra khỏi ngục, cạo mặt mày cho, biểu thay đổi áo xống, rồi vào chầu Pha-ra-ôn.
Then Pharaoh sent and called Joseph. And they brought him hastily out of the dungeon, and he shaved himself, and changed his raiment, and came in to Pharaoh.
15 Pha-ra-ôn phán cùng Giô-sép rằng: Trẫm có thấy một điềm chiêm bao mà chẳng ai bàn ra. Vậy, trẫm nghe rằng khi người ta thuật điềm chiêm bao lại cho, thì ngươi bàn được.
And Pharaoh said to Joseph, I have dreamed a dream, and there is no man who can interpret it. And I have heard say of thee, that when thou hear a dream thou can interpret it.
16 Giô-sép tâu rằng: Ðó chẳng phải tôi, nhưng ấy là Ðức Chúa Trời đem sự bình an đáp cho bệ hạ vậy.
And Joseph answered Pharaoh, saying, It is not in me. God will give Pharaoh an answer of peace.
17 Pha-ra-ôn phán rằng: Nầy, trong điềm chiêm bao trẫm đương đứng bên bờ sông.
And Pharaoh spoke to Joseph, In my dream, behold, I stood upon the brink of the river.
18 Nầy đâu bảy con bò mập và tốt dưới sông đi lên, đến ăn cỏ trong bưng.
And, behold, there came up out of the river seven cows, fat-fleshed and well-favored, and they fed in the reed grass.
19 Rồi bảy con bò khác xấu dạng gầy guộc đi theo lên sau; thật trẫm chẳng thấy trong xứ Ê-díp-tô nầy có bò xấu dạng như vậy bao giờ.
And, behold, seven other cows came up after them, poor and very ill-favored and lean-fleshed, such as I never saw in all the land of Egypt for badness.
20 Bảy con bò xấu dạng gầy guộc đó nuốt bảy con bò mập tốt trước kia,
And the lean and ill-favored cows ate up the first seven fat cows.
21 nuốt vào bụng, mà dường như không có nuốt, vì các con bò đó vẫn xấu dạng như xưa.
And when they had eaten them up, it could not be known that they had eaten them, but they were still ill-favored, as at the beginning. So I awoke.
22 Trẫm bèn thức giấc; rồi lại thấy điềm chiêm bao khác, là bảy gié lúa chắc tốt tươi mọc chung trên một cộng rạ.
And I saw in my dream, and, behold, seven ears came up upon one stalk, full and good.
23 Kế đó, bảy gié lúa khác, khô, lép, bị gió đông thổi háp, mọc theo bảy gié lúa kia;
And, behold, seven ears, withered, thin, and blasted with the east wind, sprung up after them,
24 và bảy gié lúa lép đó lại nuốt bảy gié lúa chắc. Trẫm đã thuật điềm chiêm bao nầy cho các pháp-sư, nhưng không ai giải nghĩa ra được.
and the thin ears swallowed up the seven good ears. And I told it to the magicians, but there was no man who could declare it to me.
25 Giô-sép tâu cùng Pha-ra-ôn rằng: Hai điềm chiêm bao của bệ hạ thấy đó đồng một nghĩa mà thôi; Ðức Chúa Trời mách cho bệ hạ biết trước những việc Ngài sẽ làm.
And Joseph said to Pharaoh, The dream of Pharaoh is one; what God is about to do he has declared to Pharaoh.
26 Bảy con bò mập tốt đó, tức là bảy năm; bảy gié lúa chắc đó cũng là bảy năm. Ấy chỉ đồng một điềm chiêm bao vậy.
The seven good cows are seven years, and the seven good ears are seven years; the dream is one.
27 Bảy con bò xấu dạng gầy guộc lên theo sau bảy con bò kia, tức là bảy năm; và bảy gié lúa lép bị gió đông thổi háp đó, tức là bảy năm đói kém.
And the seven lean and ill-favored cows that came up after them are seven years, and also the seven empty ears blasted with the east wind, they shall be seven years of famine.
28 Ấy là điều tôi đã tâu cùng bệ hạ rồi: Ðức Chúa Trời có cho bệ hạ thấy những việc Ngài sẽ làm.
That is the thing which I spoke to Pharaoh. What God is about to do he has shown to Pharaoh.
29 Nầy, trong khắp xứ Ê-díp-tô sẽ có bảy năm được mùa dư dật.
Behold, there come seven years of great plenty throughout all the land of Egypt,
30 Nhưng bảy năm đó lại liền tiếp bảy năm đói kém; dân bổn xứ đều sẽ quên sự dư dật đó, và ách đói kém sẽ làm cho toàn xứ hao mòn.
and there shall arise after them seven years of famine. And all the plenty shall be forgotten in the land of Egypt, and the famine shall consume the land.
31 Và vì sự đói kém liên tiếp nầy lớn quá, nên thiên hạ chẳng còn thấy chi về sự dư dật đó nữa.
And the plenty shall not be known in the land because of that famine which follows, for it shall be very grievous.
32 Nếu điềm chiêm bao đến hai lần cho bệ hạ, ấy bởi Ðức Chúa Trời đã quyết định điều đó rồi, và Ngài mau mau lo làm cho thành vậy.
And because the dream was doubled to Pharaoh, it is because the thing is established by God, and God will shortly bring it to pass.
33 Bây giờ bệ hạ khá chọn một người thông minh trí-huệ, lập người lên làm đầu trong xứ Ê-díp-tô,
Now therefore let Pharaoh look out for a man discreet and wise, and set him over the land of Egypt.
34 cùng lập các ủy viên trong xứ, để góp một phần năm của số thâu vào trong bảy năm được mùa dư dật đó.
Let Pharaoh do this, and let him appoint overseers over the land, and take up the fifth part of the land of Egypt in the seven plentiful years.
35 Họ hãy thâu góp hết thảy mùa màng trong bảy năm được mùa dư dật sẽ đến sau nầy, cùng thâu thập lúa mì sẵn dành cho Pha-ra-ôn, dùng làm lương để dành trong các thành, và họ hãy giữ gìn lấy.
And let them gather all the food of these good years that come, and lay up grain under the hand of Pharaoh for food in the cities, and let them keep it.
36 Các lương thực nầy phải để dành cho bảy năm đói kém sẽ đến trong xứ Ê-díp-tô, hầu cho xứ nầy khỏi bị diệt bởi sự đói kém đó.
And the food shall be for a store to the land against the seven years of famine, which shall be in the land of Egypt, that the land not perish through the famine.
37 Các lời nầy đẹp ý Pha-ra-ôn và quần thần.
And the thing was good in the eyes of Pharaoh, and in the eyes of all his servants.
38 Pha-ra-ôn phán cùng quần thần rằng: Chúng ta há dễ tìm một người như người nầy, có thần minh của Ðức Chúa Trời được sao?
And Pharaoh said to his servants, Can we find such a one as this, a man in whom is the spirit of God?
39 Pha-ra-ôn phán cùng Giô-sép rằng: Vì Ðức Chúa Trời xui cho ngươi biết mọi việc nầy, thì chẳng còn ai được thông minh trí-huệ như ngươi nữa.
And Pharaoh said to Joseph, Inasmuch as God has shown thee all of this, there is none so discreet and wise as thou.
40 Vậy, ngươi sẽ lên cai trị nhà trẫm; hết thảy dân sự của trẫm đều sẽ vâng lời ngươi. Trẫm lớn hơn ngươi chỉ vì ngự ngôi vua mà thôi.
Thou shall be over my house, and according to thy word all my people shall be ruled. Only in the throne I will be greater than thou.
41 Pha-ra-ôn lại phán cùng Giô-sép rằng: Hãy xem! trẫm lập ngươi cầm quyền trên cả xứ Ê-díp-tô.
And Pharaoh said to Joseph, See, I have set thee over all the land of Egypt.
42 Vua liền cổi chiếc nhẫn trong tay mình, đeo vào tay Giô-sép, truyền mặc áo vải gai mịn, và đeo vòng vàng vào cổ người;
And Pharaoh took his signet ring from off his hand, and put it upon Joseph's hand, and arrayed him in vestures of fine linen, and put a gold chain about his neck.
43 rồi, truyền cho lên ngồi sau xe vua, có người đi trước hô rằng: Hãy quì xuống! Ấy, Giô-sép được lập lên cầm quyền cả xứ Ê-díp-tô là vậy.
And he made him to ride in the second chariot which he had, and they cried before him, Bow the knee. And he set him over all the land of Egypt.
44 Pha-ra-ôn phán cùng Giô-sép: Ta là Pha-ra-ôn, nhưng nếu chẳng có ngươi, thì trong cả xứ Ê-díp-tô không có ai giơ tay đưa chơn lên được.
And Pharaoh said to Joseph, I am Pharaoh, and without thee no man shall lift up his hand or his foot in all the land of Egypt.
45 Pha-ra-ôn đặt tên Giô-sép là Xa-phơ-nát-Pha-nê-ách, đưa nàng Ách-nát, con gái Phô-ti-phê-ra, thầy cả thành Ôn, cho người làm vợ. Người thường tuần hành trong xứ Ê-díp-tô.
And Pharaoh called Joseph's name Zaphenath-paneah, and he gave him Asenath, the daughter of Poti-phera priest of On, for a wife. And Joseph went out over the land of Egypt.
46 Vả, khi Giô-sép ra mắt Pha-ra-ôn, vua Ê-díp-tô, thì người đã ba mươi tuổi. Vậy, người từ tạ Pha-ra-ôn mà đi tuần khắp xứ Ê-díp-tô.
And Joseph was thirty years old when he stood before Pharaoh king of Egypt. And Joseph went out from the presence of Pharaoh, and went throughout all the land of Egypt.
47 Trong bảy năm được mùa dư dật, đất sanh sản ra đầy dẫy.
And in the seven plenteous years the earth brought forth by handfuls.
48 Giô-sép bèn thâu góp hết thảy lương thực của bảy năm đó trong xứ Ê-díp-tô, và chứa lương thực nầy khắp các thành; trong mỗi thành, đều dành chứa hoa lợi của các ruộng ở chung quanh thành đó.
And he gathered up all the food of the seven years which were in the land of Egypt, and laid up the food in the cities. The food of the field, which was round about every city, he laid up in the same.
49 Vậy, Giô-sép thâu góp lúa mì rất nhiều, như cát nơi bờ biển, cho đến đỗi người ta đếm không được, vì đầy dẫy vô số.
And Joseph laid up grain as the sand of the sea, very much, until he left off numbering, for it was without number.
50 Trước khi đến năm đói kém, thì Ách-nát, con gái Phô-ti-phê-ra, thầy cả thành Ôn, sanh cho Giô-sép hai con trai.
And two sons were born to Joseph before the year of famine came, whom Asenath, the daughter of Potiphera priest of On, bore to him.
51 Giô-sép đặt tên đứa đầu lòng là Ma-na-se, vì nói rằng: Ðức Chúa Trời đã làm cho ta quên điều cực nhọc, và cả nhà cha ta.
And Joseph called the name of the firstborn Manasseh, for God has made me forget all my toil, and all my father's house.
52 Người đặt tên đứa thứ nhì là Ép-ra-im, vì nói rằng: Ðức Chúa Trời làm cho ta được hưng vượng trong xứ mà ta bị khốn khổ.
And the name of the second he called Ephraim, for God has made me fruitful in the land of my affliction.
53 Bảy năm được mùa dư dật trong xứ Ê-díp-tô bèn qua,
And the seven years of plenty, that was in the land of Egypt, came to an end.
54 thì bảy năm đói kém khởi đến, y như lời Giô-sép đã bàn trước. Khắp các xứ khác cũng đều bị đói, nhưng trong cả xứ Ê-díp-tô lại có bánh.
And the seven years of famine began to come, according as Joseph had said. And there was famine in all lands, but in all the land of Egypt there was bread.
55 Ðoạn, cả xứ Ê-díp-tô đều bị đói, dân chúng đến kêu cầu Pha-ra-ôn xin lương. Pha-ra-ôn phán cùng bổn dân rằng: Hãy đi đến Giô-sép, rồi làm theo lời người sẽ chỉ bảo cho.
And when all the land of Egypt was famished, the people cried to Pharaoh for bread. And Pharaoh said to all the Egyptians, Go to Joseph; what he says to you, do.
56 Khi khắp xứ bị đói kém, thì Giô-sép mở mọi kho lúa mà bán cho dân Ê-díp-tô.
And the famine was over all the face of the earth. And Joseph opened all the storehouses, and sold to the Egyptians. And the famine was severe in the land of Egypt.
57 Xứ càng đói nhiều nữa; vả, vì khắp thế gian đều bị đói quá, nên đâu đâu cũng đổ đến Ê-díp-tô mùa lúa nơi Giô-sép bán.
And all countries came into Egypt to Joseph to buy grain, because the famine was severe on all the earth.
