Sáng Thế 31
1 Gia-cốp được nghe lời các con La-ban nói rằng: Gia-cốp đã lấy hết gia tài cha ta, và vì nhờ của cha ta, nên mới được giàu có dường ấy.
He sh'ma ·heard obeyed· the words of Laban [White]’s sons, saying, “Jacob [Supplanter] has taken away all that was our father’s. From that which was our father’s, has he gotten all this wealth.”
2 Gia-cốp cũng để ý coi nét mặt cậu, nhận biết rằng người chẳng đối ở với mình như trước nữa.
Jacob [Supplanter] saw the expression on Laban [White]’s face, and, behold, it was not toward him as before.
3 Ðức Giê-hô-va phán cùng Gia-cốp rằng: Hãy trở về xứ của tổ phụ ngươi, chốn bà con ngươi, ta sẽ phù hộ ngươi.
Adonai said to Jacob [Supplanter], “Teshuvah ·Completely return· to the land of your fathers, and to your relatives, and I will be with you.”
4 Gia-cốp bèn sai người gọi Ra-chên và Lê-a đến nơi cầm bầy súc vật của mình ngoài đồng,
Jacob [Supplanter] sent and called Rachel [Ewe sheep] and Leah [Weary] to the field to his flock,
5 và nói cùng họ rằng: Ta thấy sắc mặt cha hai ngươi đối cùng ta chẳng còn như trước nữa, nhưng nhờ Ðức Chúa Trời của cha ta phù hộ ta.
and said to them, “I see the expression on your father’s face, that it is not toward me as before; but the God of my father has been with me.
6 Chánh hai ngươi cũng biết rằng ta đã giúp cha hai ngươi hết sức,
You know that I have served your father with all of my strength.
7 còn cha hai ngươi lại khinh bạc và mười lần thay đổi công giá ta; nhưng Ðức Chúa Trời không cho phép người làm hại ta chút nào.
Your father has deceived me, and changed my wages ten times, but God didn’t allow him to hurt me.
8 Khi người dạy rằng: Các con chiên có đốm dùng làm công giá ngươi, quả các con chiên đều sanh con ra có sọc.
If he said this, ‘The speckled will be your wages,’ then all the flock bore speckled. If he said this, ‘The streaked will be your wages,’ then all the flock bore streaked.
9 Thế thì, Ðức Chúa Trời đã bắt súc vật của cha hai ngươi cho ta đó!
Thus God has taken away your father’s livestock, and given them to me.
10 Ðương trong lúc chiên giao hiệp nhau, ta nhướng mắt lên, chiêm bao thấy các chiên đực đương giao hiệp cùng chiên cái đều có sọc, có rằn và có đốm.
During mating season, I lifted up my eyes, and saw in a dream, and behold, the male goats which leaped on the flock were streaked, speckled, and grizzled.
11 Thiên sứ Ðức Chúa Trời phán cùng ta trong mộng rằng: Hỡi Gia-cốp! Ta bèn thưa: Có tôi đây.
Ha mal'ak Elohim [The Angel of God] said to me in the dream, ‘Jacob [Supplanter],’ and I said, ‘Here I am.’
12 Thiên sứ rằng: Hỡi nhướng mắt lên mà nhìn: hết thảy chiên đực đương giao hiệp cùng chiên cái đều có sọc, có rằn và có đốm; vì ta đã thấy cách La-ban ăn ở cùng ngươi rồi.
He said, ‘Now lift up your eyes, and behold, all the male goats which leap on the flock are streaked, speckled, and grizzled, for I have seen all that Laban [White] does to you.
13 Ta đây là Ðức Chúa Trời của Bê-tên, tức nơi ngươi đã thoa dầu đầu cây trụ và đã khấn vái ta. Bây giờ, hãy đứng dậy, ra khỏi xứ bầy và trở về xứ của bà con ngươi.
I am HaEl Beit-El [the God of House of God], where you anointed a pillar, where you vowed a vow to me. Now arise, get out from this land, and teshuvah ·completely return· to the land of your birth.’”
14 Ra-chên và Lê-a đáp cùng người mà rằng: Chúng tôi còn một phần chi hay là cơ nghiệp chi nơi nhà cha chúng tôi chăng?
Rachel [Ewe sheep] and Leah [Weary] answered him, “Is there yet any portion or inheritance for us in our father’s house?
15 Vì người đã gả bán chúng tôi và ăn xài hết tiền bạc bán nữa, há người chẳng đãi chúng tôi như người dưng ư?
Are not we accounted by him as foreigners? For he has sold us, and has also quite devoured our money.
16 Các tài vật mà Ðức Chúa Trời đoạt nơi tay cha chúng tôi tức là của chúng tôi và của con cái chúng tôi. Vậy bây giờ, chàng hãy làm theo mọi lời Ðức Chúa Trời đã phải dạy.
For all the riches which God has taken away from our father, that is ours and our children’s. Now then, whatever God has said to you, do.”
17 Gia-cốp bèn đứng dậy, đỡ vợ và con lên lưng lạc đà,
Then Jacob [Supplanter] rose up, and set his sons and his wives on the camels,
18 dẫn hết thảy súc vật và của cải mình, tức súc vật mình đã gây dựng ở Pha-đan-a-ram, đặng trở về cùng Y-sác, cha mình, ở Ca-na-an.
and he took away all his livestock, and all his possessions which he had gathered, including the livestock which he had gained in Paddan Aram [Elevated], to go to Isaac [Laughter] his father, to the land of Canaan [Humbled].
19 Trong lúc La-ban mắc đi hớt lông chiên người, thì Ra-chên ăn cắp các pho tượng thờ trong nhà của cha mình.
Now Laban [White] had gone to shear his sheep: and Rachel [Ewe sheep] stole the household deities that were her father’s.
20 Gia-cốp gạt La-ban, vì không nói rằng, mình muốn đi trốn.
Jacob [Supplanter] deceived Laban [White] the Syrian, in that he didn’t tell him that he was running away.
21 Vậy, người đứng dậy, đem theo hết thảy tài vật mình, trốn đi ngang qua sông, thẳng tuốt về núi Ga-la-át.
So he fled with all that he had. He rose up, passed over the River, and set his face toward the mountain of Gilead.
22 Ðến ngày thứ ba, người ta học lại cùng La-ban rằng Gia-cốp đã trốn đi rồi.
Laban [White] was told on the third day that Jacob [Supplanter] had fled.
23 Người bèn đem các anh em mình đuổi theo Gia-cốp trong bảy ngày đường, và theo kịp tại núi Ga-la-át.
He took his relatives with him, and pursued him seven days’ journey. He overtook him in the mountain of Gilead.
24 Nhưng trong cơn chiêm bao lúc ban đêm, Ðức Chúa Trời đến cùng La-ban, người A-ram, mà phán rằng: Dầu lành dầu dữ, thế nào ngươi khá giữ mình đừng nói chi cùng Gia-cốp hết.
God came to Laban [White], the Syrian, in a dream of the night, and said to him, “Be careful that you don’t speak to Jacob [Supplanter] either good or bad.”
25 Vậy, La-ban theo kịp Gia-cốp. Vả, Gia-cốp đương đóng trại trên núi; La-ban và các anh em người cũng đóng trại trên núi Ga-la-át.
Laban [White] caught up with Jacob [Supplanter]. Now Jacob [Supplanter] had pitched his tent in the mountain, and Laban [White] with his relatives encamped in the mountain of Gilead.
26 La-ban nói cùng Gia-cốp rằng: Cháu đã làm chi vậy? Cháu đã gạt cậu và dẫn mấy đứa gái cậu như phu tù giặc.
Laban [White] said to Jacob [Supplanter], “What have you done, that you have deceived me, and carried away my daughters like captives of the sword?
27 Sao trốn nhẹm, gạt và không cho cậu hay trước? Có lẽ cậu đưa đi rất vui vẻ, tiếng hát, tiếng đờn và tiếng trống phụ đưa.
Why did you flee secretly, and deceive me, and didn’t tell me, that I might have sent you away with mirth and with songs, with tambourine and with harp;
28 Cháu làm cách dại dột vậy, không để cho cậu hôn con trai và con gái cậu.
and didn’t allow me to kiss my sons and my daughters? Now have you done foolishly.
29 Tay cậu có đủ quyền làm hại cháu; nhưng Ðức Chúa Trời của cha cháu đã mách bảo cùng cậu tối hôm qua rằng: Dầu lành dầu dữ, ngươi khá giữ mình đừng nói chi cùng Gia-cốp hết.
It is in the power of my hand to hurt you, but the God of your father spoke to me last night, saying, ‘Be careful that you don’t speak to Jacob [Supplanter] either good or bad.’
30 Bây giờ, vì lòng cháu mong mỏi về nhà cha cháu, nên đã ra đi; nhưng cớ sao cháu lại ăn cắp các pho tượng cậu?
Now, you want to be gone, because you greatly longed for your father’s house, but why have you stolen my deities?”
31 Gia-cốp đáp rằng: Vì cớ tôi e cậu bắt hai người con gái lại chăng.
Jacob [Supplanter] answered Laban [White], “Because I was afraid, for I said, ‘Lest you should take your daughters from me by force.’
32 Nhưng tìm nơi ai được các pho tượng của cậu, thì ai đó sẽ bị chết đi! Tại trước mặt các anh em chúng ta, cậu hãy kiểm soát các món nơi tôi đi, và hãy lấy vật chi thuộc về cậu. Vả, Gia-cốp vốn không hay rằng Ra-chên đã trộm mấy pho tượng đó.
Anyone you find your deities with shall not live. Before our relatives, discern what is yours with me, and take it.” For Jacob [Supplanter] didn’t know that Rachel [Ewe sheep] had stolen them.
33 Vậy, La-ban vào trại Gia-cốp, trại Lê-a, trại hai người đòi, chẳng tìm được chi cả. Ðoạn, ở trại Lê-a bước ra đi vào trại Ra-chên.
Laban [White] went into Jacob [Supplanter]’s tent, into Leah [Weary]’s tent, and into the tent of the two female servants; but he didn’t find them. He went out of Leah [Weary]’s tent, and entered into Rachel [Ewe sheep]’s tent.
34 Vả, Ra-chên có lấy mấy pho tượng đó, giấu dưới bành lạc đà, rồi ngồi lên trên. La-ban soát lục khắp trại chẳng gặp pho tượng.
Now Rachel [Ewe sheep] had taken the household deities, put them in the camel’s saddle, and sat on them. Laban [White] felt around all the tent, but didn’t find them.
35 Nàng bèn thưa cùng cha rằng: Vì trong mình con có việc riêng của đờn bà, nên đứng dậy rước chẳng được; xin chúa chớ giận con chi hết. Người kiếm, nhưng chẳng thấy pho tượng đâu hết.
She said to her father, “Don’t let my lord be angry that I can’t rise up before you; for I’m having my period.” He searched, but didn’t find the household deities.
36 Gia-cốp bèn nổi giận rầy lộn cùng La-ban, mà rằng: Tôi có án gì, tội gì, mà cậu hằm hằm đuổi theo như vậy!
Jacob [Supplanter] was angry, and argued with Laban [White]. Jacob [Supplanter] answered Laban [White], “What is my rebellious breach of relationship? What is my habitual sin ·missing the mark·, that you have hotly pursued me?
37 Cậu đã soát lục các đồ hành lý tôi, có kiếm được món chi thuộc về nhà cậu chăng? Hãy đem món đó ra trước mặt anh em tôi cùng anh em cậu, đặng họ xét đoán đôi ta.
Now that you have felt around in all my stuff, what have you found of all your household stuff? Set it here before my relatives and your relatives, that they may judge between us two.
38 Kìa, đã hai mươi năm tôi ăn ở nơi nhà cậu, chiên cùng dê cậu nào có sảo thai, và tôi chẳng hề ăn thịt chiên đực của bầy cậu bao giờ;
“These twenty years I have been with you. Your ewes and your female goats have not cast their young, and I haven’t eaten the rams of your flocks.
39 cũng chẳng hề đem về cho cậu một con nào bị xé; bằng có, chính tôi chịu đền đó thôi. Cậu cớ đòi luôn những con bị ăn cắp ban ngày và ăn trộm ban đêm.
That which was torn of animals, I didn’t bring to you. I bore its sin ·err (the standard goal)·. Of my hand you required it, whether stolen by day or stolen by night.
40 Ban ngày tôi chịu nắng nồng, ban đêm chịu lạnh lùng, ngủ nào có an giấc được đâu.
This was my situation: in the day the drought consumed me, and the frost by night; and my sleep fled from my eyes.
41 Ðó trong hai mươi năm tôi ở tại nhà cậu là thế; trong mười bốn năm giúp việc, để được hai con gái cậu, và sáu năm đặng lãnh lấy bầy súc vật của cậu, mà cậu lại còn thay đổi mười lần công giá tôi.
These twenty years I have been in your house. I served you fourteen years for your two daughters, and six years for your flock, and you have changed my wages ten times.
42 Nếu Ðức Chúa Trời của cha tôi, Ðức Chúa Trời của Áp-ra-ham, là Ðấng mà Y-sác kính sợ, không phù hộ tôi, chắc bây giờ cậu đuổi tôi ra tay không, Ðức Chúa Trời đã xem thấy nỗi đau-khổ tôi cùng công việc hai tay tôi làm, nên đêm qua Ngài đã xét công bình rồi đó.
Unless the God of my father, the God of Abraham [Father of a multitude], and the fear of Isaac [Laughter], had been with me, surely now you would have sent me away empty. God has seen my affliction and the labor of my hands, and rebuked you last night.”
43 La-ban đáp cùng Gia-cốp mà rằng: Các đứa gái nầy là con của cậu; các đứa trẻ nầy là trẻ của cậu; các bầy súc vật tức là bầy súc vật của cậu, và các vật chi cháu thấy được tức là của cậu hết; ngày nay cậu sẽ làm chi được cùng các con gái hai là các cháu cậu đó?
Laban [White] answered Jacob [Supplanter], “The daughters are my daughters, the children are my children, the flocks are my flocks, and all that you see is mine: and what can I do today to these my daughters, or to their children whom they have borne?
44 Vậy bây giờ, hè! chúng ta kết-ước cùng nhau, để dùng làm chứng cho cậu và cháu.
Now come, let us make a covenant ·binding contract between two or more parties·, you and I; and let it be for a witness between me and you.”
45 Gia-cốp lấy một hòn đá, dựng đứng lên làm trụ;
Jacob [Supplanter] took a stone, and set it up for a pillar.
46 và nói cùng các anh em mình rằng: Hãy lượm góp đá lại. Chúng bèn góp đá lại, chất thành một đống, rồi ngồi lên trên ăn bữa.
Jacob [Supplanter] said to his relatives, “Gather stones.” They took stones, and made a heap. They ate there by the heap.
47 La-ban đặt trên đống đá đó là Y-ê-ga Sa-ha-du-ta; còn Gia-cốp kêu là Ga-lét.
Laban [White] called it Jegar Sahadutha [Heap of witness], but Jacob [Supplanter] called it Galeed [Heap of stones, Heap of witness].
48 La-ban nói rằng: Ðống đá nầy ngày nay làm chứng cho cậu và cháu đó. Cho nên chúng gọi là Ga-lét.
Laban [White] said, “This heap is witness between me and you today.” Therefore it was named Galeed [Heap of stones, Heap of witness]
49 Mà cũng gọi là Mích-ba, vì La-ban có nói thêm rằng: Khi chúng ta phân cách nhau, cầu xin Ðức Giê-hô-va coi sóc cậu và cháu.
and Mizpah, for he said, “Adonai watch between me and you, when we are absent one from another.
50 Nếu cháu hành hạ các con gái cậu, nếu cưới vợ khác nữa, thì hãy giữ mình! Chẳng phải người thường soi xét ta đâu, bèn là Ðức Chúa Trời làm chứng cho chúng ta vậy.
If you afflict my daughters, or if you take wives besides my daughters, no man is with us; behold, God is witness between me and you.”
51 La-ban lại nói cùng Gia-cốp rằng: Nầy đống đá, nầy cây trụ mình cậu đã dựng lên giữa cậu và cháu đây.
Laban [White] said to Jacob [Supplanter], “See this heap, and see the pillar, which I have set between me and you.
52 Ðống đá nầy và cây trụ nầy làm chứng rằng cậu chẳng qua khỏi đây, đi đến nơi cháu, và cháu cũng chẳng vượt khỏi đây, đi đến nơi cậu, trong khi có ý muốn làm hại nhau.
May this heap and the pillar be witness, that I will not pass over this heap to you, and that you will not pass over this heap and this pillar to me, for harm.
53 Cầu xin Ðức Chúa Trời của Áp-ra-ham, Ðức Chúa Trời của Na-cô, Ðức Chúa Trời của cha các người đó đoán xét cho chúng ta! Gia-cốp chỉ Ðấng của Y-sác, cha mình, kính sợ mà thề.
The God of Abraham [Father of a multitude], and the God of Nahor, the God of their father, judge between us.” Then Jacob [Supplanter] swore by the fear of his father, Isaac [Laughter].
54 Ðoạn, người dâng một của lễ tại trên núi, và mời các anh em mình dùng bánh. Vậy, chúng dùng bánh, rồi ở ban đêm trên núi.
Jacob [Supplanter] offered a sacrifice in the mountain, and called his relatives to eat bread. They ate bread, and stayed all night in the mountain.
55 La-ban dậy sớm, hôn các con trai và các con gái mình, và chúc phước cho, rồi đi trở về nhà mình.
Early in the morning, Laban [White] rose up, and kissed his sons and his daughters, and blessed them. Laban [White] departed and returned to his place.
