Châm Ngôn 30
1 Lời của A-gu-ra, con trai Gia-kê, nói với Y-thi-ên và U-can:
These are sayings/messages that God gave to Agur, the son of Jakeh. [Agur wrote them] for Ithiel and Ucal.
2 Tôi là người ngu dốt nhất, và cũng không hiểu biết như người thường.
It seems that I am very stupid; I do not deserve to be considered to be a human; I do not have the good sense that humans should have.
3 Tôi chưa được học sự khôn ngoan, cũng không có sự hiểu biết về Đấng Thánh.
I have not learned [how to become] wise and I do not know [much] about God.
4 Ai đã lên trời, rồi xuống đất? Ai đã góp gió trong tay, bọc biển trong áo, tạo nên vũ trụ? Đấng ấy là Ai? Và Con Trai Ngài tên gì? Xin nói giúp tôi, nếu ngươi biết!
[But let me say this]: No one [RHQ] has ascended to heaven [to find out what God is like] and returned [to tell us]. No one [RHQ] has gathered/held the wind in his hand. No one [RHQ] has wrapped the water [in the ocean] in [a piece of] cloth, and no one [RHQ] has established the boundaries of the earth. [If you know who has done those things, tell me] [RHQ] his name, and the names of his children [SAR]! [But you do not know who has done those things, so you cannot speak with authority about what God is like].
5 Mọi lời của Đức Chúa Trời đều tinh luyện; Ngài là tấm khiên bảo vệ người nương cậy Ngài.
Everything that God has said is true; he is [like] a shield [MET] for all those who request him to protect them.
6 Đừng thêm gì vào lời của Ngài, kẻo Ngài bắt tội, vì người thêm thắt là người nói dối.
Do not add to (OR, change) what God has said; if you do that, he will rebuke you and show that you are lying.
7 Đức Chúa Trời ôi, trước khi con chết, xin cho con hai điều:
[God], I ask you to do two things for me; [please] do them before I die:
8 Giúp con khỏi dối trá, giả hình. Đừng để con nghèo khổ, cũng đừng cho con giàu có. Xin cho con lương thực vừa đủ cần dùng.
Help me never to lie or deceive [people] and do not cause me to become poor or to become rich. [Just] give me the food that I need;
9 Nếu giàu có dư dật, con sẽ khước từ Chúa và hỏi: “Chúa Hằng Hữu là ai?” Nếu nghèo khổ, con sẽ trộm cắp, làm ô nhơ Danh Đức Chúa Trời.
because if I become rich, I might say that I do not [RHQ] know you and that I do not need you; and if I become poor, I might dishonor you by stealing things.
10 Chớ vu khống người đầy tớ với chủ, người sẽ nguyền rủa con vì lỗi con tạo lấy.
Do not (slander/say bad things about) a worker to his boss; if you do that, the worker will curse you, and cause you to have trouble.
11 Có người rủa cha, và không chúc phước cho mẹ.
[I will list four kinds of evil things that people do]: Some people curse their fathers and do not [ask God to] bless their mothers.
12 Có người tự thấy mình trong trắng, nhưng chưa được rửa sạch ô uế.
Some people think that they are perfect, but [really] they have never been cleansed from their guilt for committing disgusting sins.
13 Có người đôi mắt kiêu căng, với cái nhìn khinh người.
Some people are very proud; they think that they are very good and they despise others.
14 Có người răng sắc như gươm, hàm răng như dao cạo. Họ nhai ngấu nghiến người nghèo, ăn nuốt người thiếu thốn.
Some people [act very cruelly toward others]; [it is as though] [MET] they have teeth that are [like] sharp knives; they severely oppress poor [people] and try to cause them to disappear from the land.
15 Con đỉa có hai miệng hút, chúng kêu gào “Hãy cho, Hãy cho!” Có ba vật chẳng hề thỏa mãn, và bốn loài không biết nói “Đủ rồi!”
Leeches [are always wanting more blood to suck]; [similarly, greedy people are always] saying “Give [me some]!” or “Give [me more]!” [MET] There are four things that are never (satisfied/content with what they have); they always want more [LIT]:
The place where the dead people are; women who do not have any children; ground that needs water/rain; and a fire that always needs more wood. (Sheol h7585)
17 Mắt của người chế nhạo cha, khinh bỉ mẹ, sẽ bị quạ móc đi và phụng hoàng nuốt sống.
Those who [SYN] make fun of their fathers or refuse to obey their mothers (OR, despise their aged mothers) should [die and] have their eyes pecked out by crows, and the [rest of their corpses should be] fed to the vultures.
18 Có ba điều quá lạ lùng— không, bốn việc dị kỳ tôi không hiểu thấu:
There are four things that are wonderful to me, [but] I do not understand any of them:
19 Đường đại bàng bay trên không, lối rắn bò trên đá, đường tàu chạy trên biển, và đường tình ái giữa nam nữ.
How eagles fly in the sky, how snakes [are able to] move/crawl across a big rock, how ships sail on the seas, and how a man falls in love with a woman.
20 Còn thêm một điều nữa: Người đàn bà ngoại tình, phạm tội xong, chùi miệng nói: “Tôi có làm gì đâu.”
This is what a woman who (is not faithful to/does not have sex only with) her husband does: She commits adultery [EUP], and [then] bathes and says, “I have not done anything that is wrong!”
21 Có ba điều làm đất rung chuyển— không, bốn việc khiến đất không chịu nổi:
There are four things that no [one in] the world can tolerate:
22 Người nô lệ làm vua, người ngu xuẩn no đầy, thịnh vượng,
[What] a slave [does who] becomes a king, a foolish person eating [too much] food,
23 người đàn bà ghen ghét lấy được chồng, đứa tớ gái lên làm bà chủ.
[what] a woman who is hated [does when she] gets married, and [what] a female servant [does when she] becomes the boss instead of her mistress.
24 Có bốn loài vật tuy nhỏ bé nhưng lại khôn ngoan lạ đời:
[There are] four animals on the earth that are small, but they are very wise:
25 Con kiến là loài yếu ớt, dự trữ thực phẩm suốt mùa hạ.
Ants are not strong, but they store up food during the summer [in order to have it during the winter].
26 Con chồn ít năng lực, nhưng lại biết ẩn mình trong hốc đá.
Rock badgers [also] are not strong, but they make their homes among the rocks [where they will be safe].
27 Con châu chấu tuy không có vua, nhưng chúng bay thành đội ngũ.
Locusts do not have a king, but they march like [the soldiers in] an army.
28 Con thằn lằn mà người ta lấy tay bắt được, lại ở trong cung vua.
Lizards/Geckos [are very small and] you can hold them in your hand, but they are [cleverly able to get] inside kings’ palaces.
29 Có ba dã thú dáng đi hùng dũng đẹp đẽ— không, bốn loài có nước bước oai phong lẫm liệt:
[There are] four animals that strut around and look very impressive while they walk [DOU]:
30 Con sư tử, chúa sơn lâm, chẳng lùi bước trước loài nào cả,
Lions, which are stronger than all other animals and are not afraid of any of them;
31 con công, con dê đực, và vị vua khi đi duyệt binh.
male goats, strutting roosters, and kings who (parade/walk proudly back and forth) in front of the people whom they rule.
32 Nếu con vì ngu dại mà tự kiêu hoặc mưu đồ việc ác, phải biết xấu hổ, lấy tay che miệng lại.
If you have acted foolishly, exalting yourself, or if you been planning [to do something] evil, stop it immediately [IDM]!
33 Đánh sữa ra bơ và đấm mũi gây chảy máu, cũng vậy, chọc giận sinh cãi nhau.
If you churn milk, it produces butter/curds, and if you hit [someone hard on his] nose, [his nose] bleeds; similarly, if you do something to cause [people to become] angry, strife [usually] results.
