Châm Ngôn 24
1 Chớ ganh tị người ác, cũng đừng mong kết bạn với họ.
Do not envy evil people; do not desire to associate with them,
2 Vì lòng chúng đầy âm mưu bạo tàn, môi nói ra toàn lời nguy hại.
because they are [constantly] thinking about acting violently, and whenever they speak [MTY], they talk about (causing trouble/hurting someone).
3 Nhà cửa xây trên nền khôn ngoan và được vững vàng do hiểu biết.
People make good houses (OR, families) by doing what is wise, and they make their houses (OR, families) strong by [heeding] good advice.
4 Do tri thức các phòng được đầy vật quý hiếm.
By using good sense, [they are able to buy] valuable and beautiful things and put them in the rooms of their houses.
5 Người khôn ngoan là người có sức lớn, người tri thức lại càng thêm năng lực.
Being wise is better than being strong/powerful; those who know [many things can accomplish more] than those who are [very] strong.
6 Đánh giặc phải nhờ mưu khôn ngoan; muốn chiến thắng, cần nhiều mưu sĩ.
Leaders can fight battles if they have wise advisors, and they win those battles if they have many good advisors.
7 Với người dại, khôn ngoan là điều cao xa quá. Nơi cổng thành, nó chẳng dám hé miệng ra.
Foolish people cannot understand wise sayings/talk; at public meetings they are not [able to] say anything [that is useful].
8 Ai mưu tính điều ác, sẽ nổi danh là người gian xảo.
Those who are [always] planning to do evil things will be called troublemakers.
9 Âm mưu của người dại là tội lỗi; người nhạo báng bị người ta ghê tởm.
It is sinful to plan to do foolish things, and people hate those who make fun of [everything that is good].
10 Chỉ người yếu hèn mới sờn lòng trong ngày hoạn nạn.
If you [act as though] you are helpless when you have troubles, you are [truly very] weak.
11 Hãy cứu người bị đưa đến cõi chết; hãy ngăn bước người lảo đảo đi đến chỗ tử vong.
[If it is unjustly decided] that someone must be executed, [try hard to] rescue them [DOU].
12 Đừng tự nói: “Chúng tôi chẳng biết chuyện gì cả.” Vì Đức Chúa Trời hiểu rõ lòng người, và Ngài nhìn thấy. Đấng canh giữ mạng sống con biết rõ con đã biết. Ngài sẽ báo trả mỗi người tùy việc họ đã làm.
If you say, “I did not know anything about it, [so (it is not my concern/I did not try to help him)],” remember that God knows what we have done, and he knows what we were thinking [IDM, RHQ], and he will certainly [RHQ] repay us as we deserve for what we have done or for not doing what we should have done.
13 Con ơi, hãy ăn mật ong vì nó tốt, mật của tàn ong ngon ngọt cho miệng con.
My child/son, eat honey, because it is good [for you]; the honey that drips from honeycombs tastes [very] sweet.
14 Cũng hãy biết rằng khôn ngoan ngọt ngào cho linh hồn con. Nếu con tìm được khôn ngoan, con sẽ tràn đầy hy vọng, và hy vọng của con sẽ không bị cắt đứt.
Similarly, being wise is good for your soul; if you become wise, you will be [happy in] the future, and [God] will certainly [do for you what you are] confidently expecting him to do [LIT].
15 Đừng rình rập nhà người công chính, cũng đừng cướp phá nơi ở của người,
Do not be like wicked people who [hide and] wait to break into the houses of righteous/good [people] and rob/steal things.
16 Vì người công chính vẫn đứng dậy, dù bị ngã bảy lần. Nhưng chỉ một tai vạ, người ác đã bại liệt ngay.
[Even if] good people fall down seven/many times, they [always] stand/get up again, but when a disaster happens to wicked [people], it ruins/destroys them.
17 Khi kẻ địch sa cơ, con chớ mừng; khi nó ngã, lòng con đừng hớn hở.
Do not be happy when something bad happens to one of your enemies; do not rejoice when he stumbles and falls,
18 Kẻo e Chúa Hằng Hữu không bằng lòng và ngưng ra tay trừng phạt nó chăng.
because Yahweh will know what you are thinking, and he will not like it, and [as a result] he will not punish that enemy of yours.
19 Chớ nóng lòng vì công việc người ác, đừng ganh tị khi người dữ thành đạt.
Do not become angry/upset about those who do what is evil, and do not [SYN] envy them,
20 Đời người ác không có tương lai; đèn người dữ nay mai sẽ tắt.
because [nothing good] will happen to wicked people; they are [like] a lamp that will soon be extinguished [MET].
21 Con ơi, phải kính sợ Chúa và tôn trọng vua. Đừng liên kết với bọn người phản loạn,
My child/son, revere Yahweh and [also] honor the king, and do not associate with people who want to rebel against either of them,
22 vì họa tai sẽ đến bất ngờ. Ai lường được hình phạt của Chúa Hằng Hữu và vua?
because those people will suddenly experience disasters; and no one knows [RHQ] what great disasters that God or the king can cause to happen to them.
23 Đây là lời của người khôn ngoan: Khi xét xử, đừng thiên vị ai cả.
Here are more things that wise [people] have said: It is wrong for judges to decide matters unfairly [IDM].
24 Ai tuyên bố với người ác rằng “Anh vô tội,” sẽ bị mọi người nguyền rủa không thôi.
If they say to people who are guilty, “You (are innocent/have not done something that is wrong),” [even] people in other nations will curse and despise them,
25 Ai trách phạt người ác, sẽ được mọi người ưa thích; và tràn đầy phước hạnh.
but if judges say that guilty people must be punished, things will go well for those judges, and (they will receive blessings/God will bless them).
26 Lời nói thẳng xuất phát từ tình thương.
Those who answer others honestly show that they are truly their friends [IDM].
27 Lo làm ăn trong ngoài chu tất, rồi hãy tính đến việc cất nhà.
First, do the work [that needs to be done] outside [your house], and prepare your fields, [and then plant things], and after you finish doing that, build your house.
28 Đừng vô cớ làm chứng hại láng giềng; môi miệng con đừng thốt ra lời dối trá.
[In the courtroom] do not testify against someone when you have no reason to do that, and do not [try to] deceive [people] by what you say [MTY].
29 Chớ nói: “Tôi báo trả lại điều nó làm cho tôi! Tôi chỉ tốt với người tốt với tôi thôi!”
Do not say, “I will do to him what he did to me; I will pay him back for [the bad things that] he did to me.”
30 Ta có qua ruộng một người kém siêng năng, và vườn nho của người ngu dại.
One day I walked by the vineyards of a lazy man, a man who did not have good sense.
31 Cỏ mọc um tùm, gai phủ giăng. Rào dậu điêu tàn nghiêng ngửa đổ.
I was surprised to see that the fields were full of all kinds of thorny bushes, and the stone wall [around the garden] had (collapsed/fallen down).
32 Quan sát cảnh ấy, ta để ý, suy xét, và học được rằng:
When I saw that, I thought about it, and I learned this:
33 Ngủ một chút, mơ màng thêm một chút, khoanh tay nghỉ một chút nữa thôi—
[If you spend a lot of time] sleeping and napping and folding your hands while you rest,
34 cảnh nghèo đến như kẻ trộm; bạo tàn, đột ngột như phường cướp tấn công.
[soon] you will become poor; [it will be as though] [PRS, SIM] a bandit who had a weapon in his hand [attacked you and stole all that you had].
