< Ma-thi-ơ 13 >
1 Cũng trong ngày đó, Chúa Giê-xu ra khỏi nhà, đến bờ biển.
Che ri qꞌij riꞌ, xel bꞌik ri Jesús pa ri ja ri kꞌo wi, xeꞌ chuchiꞌ ri plo, xtꞌuyiꞌk chilaꞌ chuyaꞌik kꞌutuꞌn.
2 Dân chúng tụ tập rất đông đảo, nên Chúa xuống một chiếc thuyền, ngồi đó giảng dạy, còn dân chúng đứng trên bờ, chăm chú nghe.
Rumal kꞌu cher sibꞌalaj e kꞌi ri winaq, rumal riꞌ xaqꞌan pa ri jun jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, xtꞌuyiꞌ chilaꞌ chuyaꞌik ri kꞌutuꞌn. Konojel ri winaq xekꞌojiꞌ chuchiꞌ ri jaꞌ.
3 Chúa dùng nhiều ẩn dụ dạy dỗ họ: “Một người ra đồng gieo lúa.
Ri Jesús xukꞌut sibꞌalaj kꞌi jastaq rukꞌ taq kꞌambꞌejabꞌal noꞌj jetaq we riꞌ: Kꞌo jun ajchak, xeꞌ pa tikoꞌnijik.
4 Lúc vãi hạt giống, có hạt rơi trên đường mòn, liền bị chim ăn sạch.
Are tajin katikoꞌnijik, nikꞌaj ijaꞌ xqaj pa ri bꞌe, xepe nikꞌaj chochiꞌ, xkitij bꞌik.
5 Có hạt dính vào lớp đất mỏng phủ trên đá; cây non sớm mọc lên
Nikꞌaj ijaꞌ chik xqaj pa jun ulew jawjeꞌ kꞌo wi abꞌaj. Aninaq xkꞌiy loq ri tiriko, rumal cher man nim taj qajinaq ri ulew.
6 nhưng khi bị ánh mặt trời thiêu đốt, nó héo dần rồi chết, vì rễ không bám sâu vào lòng đất.
Ri tikoꞌn naj taj xuqꞌiꞌo rumal cher maj ukꞌaꞌmalil, are xel loq ri qꞌij, xchaqiꞌjarik.
7 Có hạt rơi giữa bụi gai, bị gai mọc lên chặn nghẹt.
Ri nikꞌaj taq ijaꞌ chik xqaj chikixoꞌl ri kꞌix. Are xekꞌiy loq ri kꞌix, xkijiqꞌisaj kan ri tikoꞌn man xkiya ta bꞌe che xkꞌiyik.
8 Những hạt gieo vào đất tốt kết quả gấp ba mươi, sáu mươi, hay một trăm lần.
E kꞌo chi nikꞌaj ijaꞌ ri xeqaj pa ri utz laj ulew, we ijaꞌ riꞌ xewachinik, kꞌo xkiya jun ciento, kꞌo xkiya oxkꞌal, kꞌo xkiya juwinaq lajuj kiwach.
9 Ai có tai để nghe, nên lắng nghe.”
We qas kꞌo ixikin, chitatabꞌej ri kabꞌix chiꞌwe.
10 Các môn đệ đến và hỏi Chúa: “Sao Thầy dùng những chuyện ẩn dụ nói với dân chúng?”
Ri tijoxelabꞌ xeqet rukꞌ ri Jesús, xkita che: ¿Jas che kakoj la kꞌambꞌejabꞌal noꞌj are kaya la kꞌutuꞌn?
11 Chúa đáp: “Các con hiểu huyền nhiệm về Nước Trời, còn những người khác không hiểu được.
Ri Jesús xubꞌij: Ri ix yaꞌtalik kiwetaꞌmaj ri awatalik pa ri ajawarem rech ri Dios, man je ta kꞌu ri nikꞌaj winaq chik.
12 Vì ai nghe lời dạy Ta, sẽ cho thêm sự hiểu biết, nhưng ai không nghe, dù còn gì cũng bị lấy đi.
Ri winaq ri ketaꞌm jas ubꞌanik ri jastaq pa ri ajawarem rech ri Dios, yaꞌtal chike kanimar ri ketaꞌmabꞌal. Are kꞌu ri man ketaꞌm taj jas ubꞌanik ri jastaq pa ri ajawarem rech ri Dios, ri Dios kubꞌan na chi kasachan chike ri nitzꞌ jastaq ri ketaꞌm.
13 Cho nên Ta dùng ẩn dụ này: Vì họ nhìn, nhưng không thật sự thấy. Họ nghe, nhưng không thật sự lắng nghe hay hiểu gì.
Ri in kinya kꞌutuꞌn chike ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, rech pune kekaꞌyik, man kakil taj, pune kakito, man kakichꞌobꞌ ta ri kabꞌix chike.
14 Đúng như lời Tiên tri Y-sai: ‘Các ngươi nghe điều Ta nói mà các ngươi không hiểu. Các ngươi thấy điều Ta làm mà các ngươi không nhận biết.
Jeriꞌ kakꞌulmataj kukꞌ ri xubꞌij loq ri Dios chuchiꞌ ri qꞌalajisal tzij Isaías: We winaq riꞌ, pune kakito, man kakichꞌobꞌ taj, Pune kekaꞌyik, man kakil ta wi.
15 Vì lòng dân này chai lì, đôi tai nghễnh ngãng, và đôi mắt khép kín— nên chúng không thể thấy, tai không thể nghe, lòng không thể hiểu, và chúng không thể quay về với Ta để được Ta chữa lành cho.’
Rumal cher we tinimit riꞌ xkowir ri kanimaꞌ, xuqujeꞌ man kechoman taj kitzꞌapim ri kibꞌoqꞌoch rech man kakil taj, xuqujeꞌ kitzꞌapim ri kixikin rech man kakita taj, we ta kakikꞌex kikꞌuꞌx kakichꞌobꞌ riꞌ ri nutzij, xuqujeꞌ kakikꞌex riꞌ ri kikꞌaslemal, ri in xuqujeꞌ keꞌnkunaj na.
16 Nhưng, phước cho mắt các con vì thấy được, phước cho tai các con, vì nghe được.
Are kꞌu ri ix, sibꞌalaj utz iwe, rumal cher kiwilo xuqujeꞌ kita ri nutzij.
17 Có biết bao nhà tiên tri và người công chính thời xưa mong mỏi được thấy những việc các con thấy, và nghe những lời các con nghe, mà không được.
Sibꞌalaj e kꞌi winaq xuqujeꞌ e qꞌalajisal taq utzij ri Dios xkaj xkil ri tajin kiwil ix xuqujeꞌ xkita ri kita ix, man xekwin ta kꞌut.
18 Và đây là ý nghĩa ẩn dụ người gieo giống.
Chanim chitatabꞌej, kinbꞌij chiꞌwe ri kel kubꞌij ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj rech ri ajtikolobꞌ.
19 Người nghe sứ điệp về Nước Trời mà không hiểu chẳng khác gì hạt giống rơi nhằm đường mòn chai đá. Vừa nghe xong, liền bị Sa-tan đến cướp hạt giống đi, ấy là hạt giống đã được gieo trong lòng.
E kꞌo jujun winaq ri kakitatabꞌej ri utzij ri Dios, man kakichꞌobꞌ ta kꞌut jas kel kubꞌij, rumal riꞌ kape ri itzel kubꞌano chi kasachan chike. Are waꞌ ri kel kubꞌij ri ijaꞌ ri xtzaq pa ri bꞌe.
20 Hạt giống rơi nơi lớp đất mỏng phủ trên đá tượng trưng cho người nghe Đạo, vội vui mừng tiếp nhận,
Ri ijaꞌ ri xtzaq chikixoꞌl ri abꞌaj are kel kubꞌij ri kakitatabꞌej ri tzij rech ri ajawarem rech ri Dios, xuqujeꞌ aninaq kakikꞌamawaꞌj rukꞌ kiꞌkotem.
21 nhưng quá hời hợt, rễ không vào sâu trong lòng. Khi bị hoạn nạn, bức hại vì Đạo Đức Chúa Trời, họ vội buông tay đầu hàng.
Rumal chi maj kikꞌaꞌmal, naj taj kakiqꞌiꞌo. Are kakiriq kꞌax, o kabꞌan ne kꞌax chike rumal keniman che ri Dios, kasachan ri tzij chike.
22 Hạt giống rơi nhằm bụi gai là những người nghe đạo Đức Chúa Trời nhưng quá lo âu về đời này và ham mê phú quý đến nỗi làm cho Đạo bị nghẹt ngòi, không thể nào kết quả được. (aiōn )
Kꞌa te riꞌ e kꞌo ri ijaꞌ ri xetzaq chikixoꞌl ri kꞌix. We ijaꞌ riꞌ kel kubꞌij ri e winaq ri kakitatabꞌej ri tzij, man kakiya ta kꞌu bꞌe kakꞌexkꞌobꞌ ri kikꞌaslemal xaq xwi kakichomaj rij ri kajawataj chike, xuqujeꞌ jas kakibꞌano rech kuꞌx qꞌinomabꞌ, rumal riꞌ man kekwin taj kewachinik. (aiōn )
23 Còn hạt giống rơi vào vùng đất tốt chỉ về người nghe Đạo Đức Chúa Trời và hiểu rõ, nên đem lại kết quả dồi dào ba mươi, sáu mươi, hay cả trăm lần như lúc gieo trồng!”
Kꞌisbꞌal rech, ri ijaꞌ ri xetzaq pa ri utz ulew, are waꞌ ri winaq ri kakitatabꞌej ri tzij xuqujeꞌ kakichꞌobꞌo. Are waꞌ ri winaq ri kakikꞌex kikꞌaslemal xuqujeꞌ kakibꞌan ri utzilal. Jer e kꞌo ri ijaꞌ ri xewachinik xkiya jun ciento, xkiya oxkꞌal, xuqujeꞌ xkiya juwinaq lajuj ijaꞌ.
24 Chúa Giê-xu kể cho dân chúng nghe một câu chuyện khác: “Nước Trời giống như một người gieo lúa ngoài đồng.
Ri Jesús xutzijoj chi we jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj riꞌ: Pa ri ajawarem rech ri Dios je kakꞌulmataj na jetaq ri xkꞌulmataj rukꞌ jun winaq ri xutik jeꞌl laj ijaꞌ rech tiriko pa ri rulew.
25 Đang đêm, lúc mọi người an giấc, kẻ thù đến gieo cỏ dại lẫn với lúa.
Che ri chaqꞌabꞌ riꞌ konojel ri winaq tajin kewarik, are xopan ri kꞌulel, xuꞌtikaꞌ kanoq ri jun itzel qꞌayes chuxoꞌl ri tiriko, kꞌa te riꞌ xel bꞌik chilaꞌ.
26 Khi lúa lớn lên, trổ bông kết hạt, cỏ dại cũng lớn theo.
Ri tiriko are xkꞌiy loq, xkꞌiy xuqujeꞌ loq ri itzel qꞌayes.
27 Đầy tớ đến trình với chủ: ‘Thưa, trước kia chủ gieo lúa nhưng bây giờ cỏ dại mọc đầy đồng!’
Ri aꞌjchakibꞌ xebꞌe rukꞌ ri ajchoqꞌe ri ulew, xkibꞌij che: Ajawxel, ¿la man utz taq ijaꞌ rech tiriko xtik lal? ¿Jas kꞌu che xkꞌiy loq itzel qꞌayes chuxoꞌl?
28 Chủ giải thích: ‘Kẻ thù gieo cỏ dại vào đó!’ Đầy tớ hỏi: ‘Chủ muốn chúng tôi giẫy cỏ đi không?’
Ri ajchoqꞌe ri ulew xubꞌij chike: Are waꞌ ri xubꞌan ri kꞌulel. Ri ajchakibꞌ xkibꞌij: ¿La kaj la keꞌqabꞌoqo kanoq ri itzel qꞌayes?
29 Chủ trả lời: ‘Không, giẫy cỏ thế nào cũng động đến lúa.
Ri ajchoqꞌe xubꞌij chike: Man kawaj taj, ri tiriko xuqujeꞌ ri itzel qꞌayes xaq raj junam kekaꞌyik, rukꞌ ta ne jubꞌiqꞌ are kibꞌoq kan ri tiriko.
30 Cứ để yên cho đến mùa gặt, Ta sẽ bảo thợ gặt gom cỏ dại đốt sạch, rồi thu lúa vào kho.’”
Are katan riꞌ, chiya bꞌe kekꞌiy loq kikobꞌchal. Are kuriq ri qꞌotaj rech yakoj, kꞌa che riꞌ keqilo jachin chike ri itzel qꞌayes xuqujeꞌ jachin chike ri tiriko. Keꞌntaq na bꞌik ajchakibꞌ riꞌ rech nabꞌe kakibꞌoq ri itzel qꞌayes, kakimulij, kꞌa te riꞌ kakiporoj. Xuqujeꞌ kakikꞌam bꞌik ri tiriko, keꞌkiya kanoq pa ri nukꞌolibꞌal.
31 Chúa Giê-xu kể tiếp: “Nước Trời giống như hạt cải người ta gieo ngoài đồng.
Ri Jesús xutzijoj chi jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun achi ri xutik jun ijaꞌ rech moxtansia pa ri rulew.
32 Đó là hạt nhỏ nhất trong các loại hạt giống, nhưng khi mọc lên trở thành cây lớn, đến nỗi chim có thể đến làm tổ trên cành.”
Pune ri ijaꞌ rech moxtansia sibꞌalaj nitzꞌ chikiwach ronojel uwach ijaꞌ, are kakꞌiy loq, sibꞌalaj nim chikiwach konojel ri e qꞌayes ri e tiktalik. Kux na jetaq jun cheꞌ jawjeꞌ kakibꞌan wi ri kisok ri chochiꞌ.
33 Chúa Giê-xu còn dạy ẩn dụ này nữa: “Nước Trời giống như men làm bánh. Một thiếu phụ kia lấy men trộn vào bột, nhồi cho đến lúc đống bột dậy lên.”
Ri Jesús xukoj chi jun kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xubꞌij: Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri kꞌaj. Ri ixoq are kuya nitzꞌ chꞌam rukꞌ ri kꞌaj, kasipoj ri kꞌaj rumal ri nitzꞌ chꞌam ri kaya rukꞌ.
34 Đó là những ẩn dụ Chúa Giê-xu dạy dỗ dân chúng. Ngài luôn luôn dùng ẩn dụ giảng dạy.
Ri Jesús xuya kꞌutuꞌn chike ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xuqujeꞌ xujunamaj taq ri jastaq rukꞌ nikꞌaj chik.
35 Đúng như lời Đức Chúa Trời phán qua tiên tri: “Ta sẽ dùng ẩn dụ giảng dạy Ta sẽ kể những huyền nhiệm từ khi sáng tạo thế gian.”
Jeriꞌ xkꞌulmataj ri xubꞌij loq ri Dios chuchiꞌ ri qꞌalajisal rech ri utzij are xubꞌij: Keꞌnchꞌabꞌej na we winaq riꞌ rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xuqujeꞌ kinbꞌij na jas kel ri jastaq ri xaq xwi ri Dios etaꞌmaninaq are xutik loq ri uwachulew.
36 Rời đám đông bên ngoài, Chúa Giê-xu đi vào nhà. Các môn đệ Ngài thưa: “Xin Chúa giải thích cho chúng con câu chuyện cỏ dại ngoài đồng.”
Ri Jesús xtzalij cho ri ja, xuꞌya kan ri winaq chilaꞌ, ri tijoxelabꞌ xeꞌkibꞌij che: Bꞌij la chaqe jas kel kubꞌij ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj chirij ri itzel qꞌayes ri xtik pa ri ulew.
37 Chúa Giê-xu đáp: “Con Người là người gieo lúa.
Ri Jesús xubꞌij: Ri uKꞌojol ri Achi are riꞌ ri katikow ri utz ijaꞌ.
38 Đồng ruộng là thế gian. Hạt giống là công dân Nước Trời. Còn cỏ dại là người theo quỷ Sa-tan.
Ri ulew are ri uwachulew, ri utz laj ijaꞌ rech tiriko, aꞌreꞌ ri winaq ri kakinimaj ri taqanik rech ri ajawarem rech ri Dios. Ri ijaꞌ rech ri itzel qꞌayes aꞌreꞌ ri winaq ri kakinimaj ri Itzel.
39 Kẻ thù gieo cỏ dại vào lúa chính là ma quỷ; mùa gặt là ngày tận thế; thợ gặt là các thiên sứ. (aiōn )
Ri Itzel are xtikow loq ri etzelal cho ri uwachulew. Ri qꞌotaj rech yakoj are ri kꞌisbꞌal qꞌatoj tzij, ri ajchakibꞌ ri keyakow ri tikoꞌn aꞌreꞌ ri rangelibꞌ. (aiōn )
40 Cũng như cỏ dại bị gom lại đốt đi, đến ngày tận thế, (aiōn )
Are kabꞌoq ri itzel qꞌayes xuqujeꞌ kaporoxik are kel kubꞌij ri qꞌatoj tzij ri kubꞌan na ri Dios pa kiwiꞌ konojel ri winaq. (aiōn )
41 Con Người sẽ sai thiên sứ tập họp những kẻ gây ra tội lỗi và người gian ác lại,
In ri in uKꞌojol ri Achi, keꞌntaq na bꞌik ri e wangelibꞌ rech keꞌkesaj na bꞌik pa ri ajawarem we konojel ri kakibꞌan etzelal xuqujeꞌ ri keꞌkitaqchiꞌj nikꞌaj winaq chik chubꞌanik mak.
42 ném chúng vào lò lửa là nơi đầy tiếng than khóc và nghiến răng.
We winaq riꞌ kekꞌyaq na bꞌik kumal ri angelibꞌ pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, chilaꞌ kakixiꞌj kꞌu na kibꞌ, koꞌq na, xuqujeꞌ kakiqutꞌutꞌej na kiware.
43 Còn những người công chính sẽ chiếu sáng như mặt trời trong Nước Cha. Ai có tai để nghe, nên lắng nghe!”
Are kꞌu ri winaq ri keniman che ri Dios, kechuplin na pa ri ajawarem rech ri Tataxel jacha ri kubꞌan ri qꞌij are kachuplinik. We qas kꞌo ixikin chutatabꞌexik, qas chitatabꞌej.
44 “Nước Trời giống như châu báu chôn dưới đất. Có người tìm được, vui mừng bán cả gia tài, lấy tiền mua miếng đất đó.
Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri qꞌinomal ri muqtal kan pa jun ulew, are kariqitaj rumal jun winaq, ri winaq karawaj chi kan junmul. Kꞌa te riꞌ kakiꞌkotik keꞌ chukꞌayixik ronojel ri rulew rech kakwinik kuloqꞌ kan ri ulew rech kakanaj kan rukꞌ ri qꞌinomal ri kꞌo pa we ulew riꞌ.
45 Nước Trời còn giống trường hợp nhà buôn đi tìm ngọc quý.
Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun ajkꞌay ri kuloqꞌ ri abꞌaj ri paqal rajil.
46 Khi tìm thấy viên ngọc vô giá, liền bán hết của cải để mua viên ngọc.”
Are kuriq jun abꞌaj ri paqal rajil, kukꞌayij kan ronojel ri kꞌo rukꞌ rech kuloqꞌ ri paqal rajil.
47 “Nước Trời cũng giống như người đánh cá ném lưới xuống biển bắt đủ thứ cá.
Ri ajawarem rech ri Dios kajunumataj rukꞌ ri jun kꞌat chapbꞌal kar. Ri e chapal taq kar kakikꞌyaq bꞌik ri kꞌat pa ri cho, keꞌkimol ronojel uwach kar.
48 Khi lưới đã đầy, người ấy kéo vào bờ, ngồi chọn cá tốt bỏ vào thùng, và vất bỏ mọi thứ khác.
Are kanoj ri kꞌat, kakesaj la chuchiꞌ ri jaꞌ, ketꞌuyiꞌ chuqꞌatik ri utz taq kar xuqujeꞌ ri itzel taq kar. Ri utz taq kar keꞌkiyak pa jun chakach, ri itzel taq kar keꞌkikꞌyaq bꞌik.
49 Cũng vậy, trong ngày tận thế, thiên sứ sẽ đến chia rẽ người gian ác với người công chính, (aiōn )
Jeriꞌ kakꞌulmatajik are kopan ri kꞌisbꞌal qꞌij rech ri uwachulew: Ri angelibꞌ keꞌkiqꞌat na ri utz taq winaq chike ri itzel taq winaq. (aiōn )
50 ném người gian ác vào lò lửa, là nơi khóc lóc và nghiến răng.
Ri itzel taq winaq kekꞌyaq na bꞌik pa ri tyoꞌnel qꞌaqꞌ, chilaꞌ kakixiꞌj wi na kibꞌ, rumal riꞌ koqꞌ na xuqujeꞌ kakiqutꞌutꞌej na ri kiware.
51 Các con có hiểu những ẩn dụ ấy không?” Môn đệ đáp: “Thưa Thầy, hiểu.”
Ri Jesús xuta chike ri utijoxelabꞌ: ¿La kichꞌobꞌ ix ronojel we kꞌutuꞌn riꞌ? Ri tijoxelabꞌ xkibꞌij: Jeꞌ, kaqachꞌobꞌo.
52 Chúa lại tiếp: “Người nào vốn thông thạo luật pháp, nay làm môn đệ Ta là người có hai thứ châu báu: Châu báu cũ và châu báu mới.”
Ri Jesús xubꞌij chike: Ri ajtij rech ri taqanik ri kux utijoxel ri rawajarem ri Dios, je kꞌo ri winaq ajchoqꞌe jun ja ri keꞌ jawjeꞌ ri kuyak wi ri ujastaq, chilaꞌ karesaj wi loq kꞌakꞌ xuqujeꞌ qꞌeꞌl taq jastaq.
53 Khi Chúa Giê-xu kể xong các ẩn dụ, Ngài rời khỏi nơi đó.
Are xtoꞌtaj ri Jesús chuyaꞌik ri kꞌutuꞌn rukꞌ ri kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xel bꞌik chilaꞌ.
54 Ngài trở về quê hương, ngồi dạy dân chúng trong hội đường. Mọi người đều kinh ngạc về lời lẽ khôn ngoan và các phép lạ của Chúa.
Xopan pa ri utinimit, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn pa ri Sinagoga. Ri winaq xemayijanik, e kꞌo kꞌu jujun chike xkibꞌij: ¿Jawjeꞌ xretaꞌmaj wi we achi riꞌ ronojel we jastaq riꞌ? E nikꞌaj winaq chik xkibꞌij:
55 Họ bảo nhau: “Ông ấy con nhà thợ mộc, chúng ta đều biết cả! Mẹ là bà Ma-ri; các em trai là Gia-cơ, Giô-sép, Si-môn, và Giu-đe.
Are waꞌ ri Jesús, ukꞌojol ri José ri qolol cheꞌ, are unan ri María, are e rachalal ri Jacobo, ri José, ri Simón xuqujeꞌ ri Judas.
56 Các em gái cũng đều sinh trưởng tại đây. Sao ông ấy tài giỏi thế?”
Ri e ranabꞌ e kꞌo na waral ¿jas che laꞌ retaꞌm sibꞌalaj kꞌi jastaq, xuqujeꞌ kakwinik kubꞌan mayijabꞌal taq jastaq?
57 Vì đó họ khước từ Ngài. Nhưng Chúa Giê-xu phán với họ: “Các tiên tri chẳng bao giờ được gia đình tôn kính, hay quê hương ca ngợi.”
Maj kꞌu jun chike ri winaq ri keꞌl chilaꞌ xraj xukꞌamawaꞌj ri ukꞌutuꞌn ri Jesús. Rumal riꞌ, ri Jesús xubꞌij: Jun qꞌalajisal utzij ri Dios kanimax pa ronojel taq ri tinimit, xwi pa ri utinimit xuqujeꞌ pa ri rachoch man kanimax ta wi.
58 Chúa làm rất ít phép lạ tại quê hương, vì người ta không tin Ngài.
E kꞌi winaq man xekojon ta che, rumal riꞌ man kꞌi taj mayijabꞌal taq jastaq xubꞌan pa ri leꞌaj riꞌ.