Ða-ni-ên 4
1 Hoàng đế Nê-bu-cát-nết-sa gửi tất cả các dân tộc, quốc gia, ngôn ngữ khắp thế giới: “Cầu chúc bình an cho các ngươi!
Nebuchadnezzar the king, to all the peoples, nations, and languages, who dwell in all the earth: Peace be multiplied to you.
2 Thiết tưởng ta nên công bố cho các ngươi biết các dấu lạ và việc kỳ diệu mà Đức Chúa Trời Chí Cao đã làm cho ta.
It has seemed good to me to show the signs and wonders that the Most High God has wrought toward me.
3 Dấu lạ của Ngài thật vĩ đại,
How great are his signs, and how mighty are his wonders! His kingdom is an everlasting kingdom, and his dominion is from generation to generation.
4 Ta, Nê-bu-cát-nết-sa, đang an nhàn và hưởng mọi thành công trong cung điện ta.
I, Nebuchadnezzar, was at rest in my house, and flourishing in my palace.
5 Một hôm, ta thấy một giấc mộng kinh khủng; nằm trên giường suy nghĩ, nhớ lại các khải tượng khiến ta hoang mang bối rối.
I saw a dream which made me afraid, and the thoughts upon my bed and the visions of my head troubled me.
6 Ta ra lệnh triệu tập các học giả bói khoa Ba-by-lôn để giải thích giấc mộng ấy.
Therefore I made a decree to bring in all the wise men of Babylon before me, that they might make known to me the interpretation of the dream.
7 Các học giả Ba-by-lôn vào chầu, nghe ta thuật hết giấc mộng nhưng không ai giải được.
Then the magicians, the enchanters, the Chaldeans, and the soothsayers came in, and I told the dream before them, but they did not make the interpretation of it known to me.
8 Rốt cuộc, Đa-ni-ên vào chầu ta. (Người này đã được đổi tên là Bên-tơ-sát-xa theo danh hiệu của thần ta; trong người ấy có linh của các thần thánh đang ngự). Ta thuật cho người giấc mộng và bảo:
But at the last Daniel came in before me, whose name was Belteshazzar, according to the name of my god, and in whom is the spirit of the holy gods. And I told the dream before him, saying,
9 ‘Này, Bên-tơ-sát-xa, trưởng đoàn học giả bói khoa, vì ta biết linh các thần thánh đang ngự trong ngươi, và không có huyền nhiệm nào khó quá cho ngươi, nên ngươi hãy thuật cho ta các khải tượng trong giấc mộng ta đã thấy và giải thích rõ ràng.
O Belteshazzar, master of the magicians, because I know that the spirit of the holy gods is in thee, and no secret troubles thee, tell me the visions of my dream that I have seen, and the interpretation thereof.
10 Đây là các khải tượng trong trí ta lúc ta nằm trên giường: Ta quan sát và nhìn thấy một cây lớn mọc giữa mặt đất, ngọn rất cao.
Thus were the visions of my head upon my bed: I saw, and, behold, a tree in the midst of the earth, and the height of it was great.
11 Cây ngày càng lớn mạnh, ngọn vươn đến tận trời, khắp cả mặt đất đều trông thấy.
The tree grew, and was strong, and the height of it reached to heaven, and the sight of it to the end of all the earth.
12 Lá cây đẹp đẽ, trái cây thật nhiều, dùng làm thức ăn cho mọi loài sinh vật. Thú vật ngoài đồng đến nấp bóng nó; chim trời làm tổ trên cành nó. Tất cả các loài sinh vật đều nhờ cây ấy nuôi sống.
The leaves of it were fine, and the fruit of it much, and food was in it for all. The beasts of the field had shadow under it, and the birds of the heavens dwelt in the branches of it. And all flesh was fed from it.
13 Ta đang quan sát, bỗng Đấng canh giữ, tức là Đấng Thánh, từ trời ngự xuống.
I saw in the visions of my head upon my bed, and, behold, a watcher and a holy one came down from heaven.
14 Người lớn tiếng ra lệnh: “Đốn cây này đi! Chặt hết các cành, làm cho trụi lá và vải trái cây ra khắp nơi! Các loài thú đồng đang nấp dưới bóng cây, hãy chạy trốn! Các loài chim chóc đang đậu trên cành cây, hãy tung cánh bay xa!
He cried aloud, and said thus, Hew down the tree, and cut off its branches. Shake off its leaves, and scatter its fruit. Let the beasts get away from under it, and the fowls from its branches.
15 Khi đốn cây, hãy để lại gốc rễ dưới đất, nhưng phải xiềng lại bằng xiềng sắt và đồng, giữa cỏ đồng nội; cho sương móc từ trời xuống dầm thấm nó, và cho nó sống với thú vật ngoài đồng nội.
Nevertheless leave the stump of its roots in the earth, even with a band of iron and brass, in the tender grass of the field. And let it be wet with the dew of heaven, and let his portion be with the beasts in the grass of the earth.
16 Hãy cất lòng người khỏi nó và cho nó lòng thú vật qua suốt bảy kỳ.
Let his heart be changed from man's, and let a beast's heart be given to him. And let seven times pass over him.
17 Đây là quyết định của các Đấng canh giữ và lệnh của Đấng Thánh, ngõ hầu tất cả loài người và sinh vật đều biết rõ ràng Đấng Chí Cao nắm quyền tể trị trong thế giới loài người. Ngài muốn giao chính quyền cho ai tùy ý Ngài, và có thể đặt người thấp nhất trong xã hội lên cầm quyền thống trị.”
The sentence is by the decree of the watchers, and the demand by the word of the holy ones, to the intent that the living may know that the Most High rules in the kingdom of men, and gives it to whomever he will, and sets up over it the lowest of men.
18 Ta, Hoàng đế Nê-bu-cát-nết-sa, đã thấy giấc mộng ấy và thuật lại cho các học giả bói khoa Ba-by-lôn nhưng họ không giải nghĩa được. Vậy, bây giờ, Bên-tơ-sát-xa hãy giải nghĩa cho ta. Ngươi có khả năng giải nghĩa vì linh của các thần thánh ngự trong ngươi.’”
This dream I, king Nebuchadnezzar, have seen. And thou, O Belteshazzar, declare the interpretation, inasmuch as all the wise men of my kingdom are not able to make known to me the interpretation. But thou are able, for the spirit of the holy gods is in thee.
19 “Đa-ni-ên (cũng gọi là Bên-tơ-sát-xa), đứng sững trong chốc lát không nói được một lời vì càng suy nghĩ ông càng bối rối. Nhà vua thấy thế liền giục: ‘Đừng lo ngại, cứ nói đi!’ Đa-ni-ên thưa: ‘Muôn tâu, ước gì giấc mộng này ứng vào các kẻ thù nghịch của vua!
Then Daniel, whose name was Belteshazzar, was stricken mute for a while, and his thoughts troubled him. The king answered and said, Belteshazzar, let not the dream, or the interpretation, trouble thee. Belteshazzar answered and said, My lord, may the dream be to those who hate thee, and the interpretation of it to thine adversaries.
20 Cây lớn vua đã thấy, ngày càng lớn mạnh, ngọn vươn đến tận trời, khắp đất đều trông thấy.
The tree that thou saw, which grew, and was strong, whose height reached to heaven, and the sight of it to all the earth,
21 Lá cây đẹp đẽ, trái cây thật nhiều, dùng làm thức ăn cho loài sinh vật; thú vật ngoài đồng đến nấp bóng, chim trời làm tổ trên cành.
whose leaves were fine, and the fruit of it much, and in it was food for all, under which the beasts of the field dwelt, and upon whose branches the birds of the heavens had their habitation,
22 Muôn tâu, cây ấy chính là vua vì vua đã trở nên cường thịnh và vĩ đại đến mức vươn lên tận trời và uy quyền vua bao trùm cả thế giới.
it is thou, O king, who have grown and become strong. For thy greatness has grown, and reaches to heaven, and thy dominion to the end of the earth.
23 Vua đã thấy một Đấng canh giữ, là Đấng Thánh từ trời xuống, ra lệnh đốn cây và chặt phá, nhưng phải chừa lại gốc rễ trong đất và xiềng lại bằng xích sắt và đồng giữa cây cỏ đồng nội, để cho sương móc từ trời dầm thấm cùng với thú vật ngoài đồng suốt bảy thời kỳ.
And whereas the king saw a watcher and a holy one coming down from heaven, and saying, Hew down the tree, and destroy it. Nevertheless leave the stump of the roots of it in the earth, even with a band of iron and brass, in the tender grass of the field. And let it be wet with the dew of heaven, and let his portion be with the beasts of the field, till seven times pass over him;
24 Muôn tâu, Đấng Chí Cao đã quyết định và chắc chắn sẽ thực hiện điều này:
this is the interpretation, O king, and it is the decree of the Most High, which has come upon my lord the king:
25 Thần dân sẽ đuổi vua ra khỏi cung điện. Vua sẽ phải sống ngoài đồng như loài thú, ăn cỏ như bò; lưng vua sẽ ướt đẫm sương móc từ trời. Suốt bảy năm, vua phải sống như thế, cho đến khi vua nhận ra rằng Đấng Chí Cao nắm quyền tể trị trong thế giới loài người và Ngài muốn giao chính quyền vào tay ai là tùy ý Ngài.
That thou shall be driven from men, and thy dwelling shall be with the beasts of the field. And thou shall be made to eat grass as oxen, and shall be wet with the dew of heaven. And seven times shall pass over thee till thou know that the Most High rules in the kingdom of men, and gives it to whomever he will.
26 Lệnh truyền để lại gốc rễ có nghĩa: Đế quốc của vua sẽ được giao lại cho vua cai trị sau khi vua nhìn nhận quyền tể trị của Đấng Tạo Hóa.
And whereas they commanded to leave the stump of the roots of the tree, thy kingdom shall be sure to thee, after thou shall have known that the heavens do rule.
27 Vì thế, muôn tâu, xin vua vui lòng nghe tôi trình bày: Xin vua xét xử cho công bằng, thi hành sự công chính và tỏ lòng thương xót người nghèo khổ để đoái công chuộc tội, may ra thời vận của vua còn có thể kéo dài thêm một thời gian nữa.’”
Therefore, O king, let my counsel be acceptable to thee, and break off thy sins by righteousness, and thine iniquities by showing mercy to the poor, if there may be a lengthening of thy tranquility.
28 “Tất cả các sự việc đều diễn tiến đúng như Đa-ni-ên đã báo trước cùng vua Nê-bu-cát-nết-sa:
All this came upon the king Nebuchadnezzar.
29 Một năm sau, Vua Nê-bu-cát-nết-sa đang ngự chơi trong cung điện giữa thủ đô đế quốc Ba-by-lôn,
At the end of twelve months he was walking in the royal palace of Babylon.
30 vua kiêu hãnh tuyên bố: Đây, Ba-by-lôn vĩ đại! Với sức mạnh và quyền lực ta, ta đã xây dựng nó thành thủ đô đế quốc, để biểu dương vinh quang của uy nghi ta.
The king spoke and said, Is not this great Babylon, which I have built for the royal dwelling-place by the might of my power and for the glory of my majesty?
31 Vua chưa dứt lời, bỗng nghe tiếng phán từ trời: ‘Này, Nê-bu-cát-nết-sa, ta báo cho ngươi biết, ngươi đã bị truất phế!
While the word was in the king's mouth, a voice from heaven fell, saying, O king Nebuchadnezzar, to thee it is spoken: The kingdom is departed from thee.
32 Ngươi sẽ bị xã hội loài người khai trừ và sẽ sống chung với thú vật ngoài đồng. Ngươi buộc phải ăn cỏ như bò và chịu đựng hình phạt suốt bảy kỳ, cho đến khi ngươi nhận biết rằng Đấng Chí Cao tể trị trên thế giới loài người và Ngài muốn giao chính quyền cho ai tùy ý.’
And thou shall be driven from men, and thy dwelling shall be with the beasts of the field. Thou shall be made to eat grass as oxen, and seven times shall pass over thee, until thou know that the Most High rules in the kingdom of men, and gives it to whomever he will.
33 Ngay giờ đó, lệnh ấy được thi hành. Vua Nê-bu-cát-nết-sa bị thần dân xua đuổi. Vua phải ăn cỏ như bò. Thân thể vua ướt đẫm sương móc từ trời cho đến khi da mọc lông như chim phụng, và móng tay mọc dài như móng diều hâu.
The same hour the thing was fulfilled upon Nebuchadnezzar. And he was driven from men, and ate grass as oxen. And his body was wet with the dew of heaven, till his hair was grown like eagles' feathers, and his nails like birds' claws.
34 Bảy năm sau, tính đúng từng ngày, ta, Nê-bu-cát-nết-sa, ngước mắt nhìn lên trời cầu cứu. Trí khôn ta bình phục và ta ca ngợi Đấng Chí Cao và tôn vinh Đấng sống đời đời. Ngài tể trị mãi mãi, vương quốc Ngài tồn tại đời đời.
And at the end of the days I, Nebuchadnezzar, lifted up my eyes to heaven, and my understanding returned to me. And I blessed the Most High, and I praised and honored him who lives forever. For his dominion is an everlasting dominion, and his kingdom from generation to generation.
35 Đem so với Chúa, tất cả nhân loại trên thế giới chỉ là con số không. Chúa hành động theo ý muốn Ngài đối với muôn triệu ngôi sao trên trời, cũng như đối với loài người đông đảo dưới đất. Không ai có quyền ngăn chặn và chất vấn Ngài: ‘Chúa làm việc đó để làm gì?’
And all the inhabitants of the earth are reputed as nothing, and he does according to his will in the army of heaven, and among the inhabitants of the earth. And none can stay his hand, or say to him, What are thou doing?
36 Lập tức trí khôn ta bình phục. Ta được trao trả chính quyền trong nước, với tất cả uy nghi rực rỡ của một vị vua. Các quân sư và thượng thư lại đến chầu, giúp ta củng cố chính quyền trong tay và mở rộng biên cương đế quốc.
At the same time my understanding returned to me, and for the glory of my kingdom, my majesty and brightness returned to me, and my counselors and my lords sought to me. And I was established in my kingdom, and excellent greatness was added to me.
37 Bây giờ, ta, Nê-bu-cát-nết-sa xin ca ngợi, tán dương, và tôn vinh Vua Trời! Công việc Ngài đều chân thật, đường lối Ngài đều công chính, người nào kiêu căng sẽ bị Ngài hạ xuống.”
Now I, Nebuchadnezzar, praise and extol and honor the King of heaven, for all his works are truth, and his ways justice. And he is able to abase those who walk in pride.
