Пәнд-несиһәтләр 6
1 И оғлум, әгәр достуңға борун болған болсаң, Ят кишиниң қәрзини төләшкә қол беришип вәдә бәргән болсаң,
My son, if someone has borrowed money from a friend or a stranger, and if you have promised that you will pay the money back if that person is unable to pay back the money he borrowed,
2 Әгәр өз сөзүңдин илинған болсаң, Өз вәдәң билән бағлинип қалсаң,
you may be trapped by what you have agreed to do, [because if the one who borrowed the money is not able to pay it back, you will have to pay it]. What you have said that you will do will be like a snare to you.
3 У йеқиниңниң қолиға чүшкәнлигиң үчүн, Амал қилип өзүңни униңдин қутқуз — Дәрһал йеқиниңниң йениға берип, өзүңни кәмтәр тутуп [шу иштин] халий қилишини өтүнүп сора.
So, my son, I will tell you what you should do to escape from your difficulty, so that the moneylender does not get control over your [wealth: ] Humbly go to your friend and plead with him [to cancel the agreement]!
4 Җәрән шикарчиниң қолидин қутулушқа тиришқандәк, Қуш овчиниң қолидин чиқишқа тиришқандәк, Қутулмиғичә ухлап ятма, Һәтта үгдәп арамму алма.
Do not wait until tomorrow; [go immediately]! Do not rest until you [go and talk with him].
Save yourself, like a deer that escapes from a deer hunter [or] like a bird that flees from a bird hunter.
6 И һорун, чөмүлиниң йениға берип [униңдин үгән], Униң тирикчилик йоллириға қарап дана бол.
You lazy individual, learn something from [watching] the ants. Become wise from observing what they do.
7 Уларниң башлиғи, әмәлдари, һөкүмдари йоқ болсиму,
They do not have a king or a governor or any [other] person who rules them [and forces them to work],
8 Лекин улар язда жилниң еһтияҗи үчүн аш топливалиду, Һосул пәслидә озуқ тәйярливалиду.
[but] they work hard [all] during the summer, gathering and storing food to eat during the winter.
9 И һорун, қачанғичә ухлап ятисән? Қачан орнуңдин турисән?
[But], you lazy loafer, how long will you [continue to] sleep [RHQ]? Are you never going to get up from sleeping [and go to work]?
10 Сән: — Бирдәм көз жумувалай, бирдәм ухливалай, Бирдәм қолумни қоштуруп йетивалай, — дәйсән.
You sleep a for a little time; [you say, “I will take] just a short nap.” You lie down and fold/lay your hands [across your chest] and rest;
11 Лекин ухлап ятқанда, мискинлик қарақчидәк келип сени басиду, Йоқсуллуқ худди қураллиқ булаңчидәк һуҗумға өтиду.
and suddenly you will become poor. It will be as though a bandit suddenly comes and takes all that you have.
12 Әрзимәс, пәйли бузуқ адәм һәммила йәрдә ялған ейтип, пәсликни сөзләйду.
[I will describe for you what] worthless and evil people [are like]. They constantly lie;
13 У көз қисип, Путлири билән ишарә қилип, Бармақлири билән көрситиду;
by winking their eyes and moving their feet and making signs with their fingers, they signal [to their friends what they are intending/planning to do].
14 Көңлидә алдамчилиқла ятиду, У дайим рәзилликниң койида болиду, Һәммила йәрдә җедәл-маҗира терийду.
They plan to do evil things. They constantly cause strife/trouble.
15 Шуңа униңға бекитилгән балаю-қаза уни туюқсиз басиду, У бирақла давалиғусиз янҗилиду.
But disasters will hit them suddenly; they will be crushed/ruined and nothing will be able to heal them.
16 Пәрвәрдигар нәпрәтлинидиған алтә нәрсә бар, Бәрһәқ, йәттә нәрсә Униңға жиркиничликтур.
There are six, [maybe] seven, kinds of people that Yahweh hates. [They are]:
17 Улар болса, Тәкәббурлуқ билән қарайдиған көз, Ялған сөзләйдиған тил, Бигуналарниң қенини төкүзидиған қол,
People who show by their eyes that they are very proud; people who lie [MTY]; people [SYN] who kill others [SYN] who have done nothing wrong;
18 Сүйқәст ойлайдиған көңүл, Яманлиқ қилишқа тез жүгүрәйдиған путлар,
people who plan to do evil deeds; people [SYN] who run quickly to do wrong things;
19 Ялған сөзләйдиған сахта гувачи, Бурадәр-қериндашлири арисиға бөлгүнчилик салғучи кишидур.
people who easily tell lies in court; and people who cause strife between family members.
20 И оғлум, атаңниң әмригә әмәл қил; Анаңниң көрсәтмисидин чиқма.
My son, obey my commands, and do not ignore what your mother has taught you.
21 Уларниң сөзини қәлбиңгә теңип, Уларни бойнуңға марҗандәк қилип есивал.
Remember the things that we have said. Those things should be [like a beautiful necklace] around your neck.
22 Йолға чиққиниңда улар сени йетәкләйду, Ухлиғиниңда улар сени сақлайду, Уйқидин ойғанғиниңда улар сени хәвәрләндүриду.
[If you follow our advice, it will be as though] what we have taught you [PRS] will lead you, wherever you go. When you sleep, they will protect you. And when you wake up in the morning, they will teach/instruct you.
23 Чүнки [Худаниң] пәрмани йоруқ чирақ, Униң муқәддәс қануни нурдур; Тәрбийәниң тәнбиһлири болса һаятлиқ йолидур.
These commands and what we teach you [will be like] a lamp to light your path [MET]. When we rebuke you and correct/punish you, we will be showing you the road to having [a good] life.
24 Улар сени бузуқ хотундин сақлиғучи, Ят хотунниң шерин сөзлиридин жирақ қилғучидур.
Heeding [PRS] these commands and things that we have taught you will enable you to keep away from immoral women and from [listening to] the enticing words of an adulterous woman.
25 Униң гузәллигигә көңлүңни бағлимиғин, Униң қаш-көз ойнитиши сени әсиргә алмисун.
[Even] if such a woman is beautiful and has lovely eyes, do not desire to go with her. Do not let her persuade you to go with her (with her eyes/by the way she looks at you).
26 Чүнки бузуқ аяллар түпәйлидин адәмләр бир парчә нанғиму зар болиду, Ят адәмниң [зинахор] аяли болса кишиниң қиммәтлик җенини өзигә ов қиливалиду.
[Do not forget that] you can hire a prostitute for only a loaf of bread, but [if you sleep with] another man’s wife, (it may cost you/you may lose) your life.
27 Отни қойнуңға салсаң, Өз кийимиңни көйдүрмәмсән?
Can you carry hot coals in your pocket and not be burned [RHQ]?
28 Чоғниң үстидә дәссәп маңсаң путуңни көйдүрмәмсән?
Can you walk on burning coals and not scorch/burn your feet?
29 Башқиларниң аяли билән бир орунда ятидиған киши шундақ болиду; Ким униңға тегип кәтсә ақивитидин қутулалмайду.
[No]! And in the same way, anyone who (sleeps with/has sex with) another man’s wife will [suffer for doing that]. [He will certainly] [LIT] be punished severely.
30 Ач қалғанда қосиғини тойғузуш үчүн оғрилиқ қилған кишини башқилар кәмситмәйду;
We do not despise a thief if he steals some food because he is very hungry.
31 Шундақ туруқлуқ у тутулуп қалса, Егисигә йәттини төләшкә тоғра келиду; У өз өйидики һәммә нәрсисини тапшуриду.
But [if he steals something and then] is caught [by the police], he will have to pay back (seven times as much as/much more than) he stole. He may need to sell everything that is in his house [to get enough money to pay it back].
32 Һалбуки, башқиларниң хотуни билән зина қилғучи униңдинму [бәттәр болуп], толиму ғәпләтликтур; Ундақ қилғучи өз-өзини һалак қилиду.
[But] a man who commits adultery with some woman is very foolish, [because] he is destroying his own self/soul [by what he is doing].
33 У зәхмәт йәйду, шәрмәндә болиду, Униң рәсваси һеч өчүрүлмәйду.
[That woman’s husband] will wound him badly, and [other people] will despise him. His shame will never end.
34 Чүнки күнләш оти әрни дәрғәзәпкә кәлтүриду, Интиқам алған күнидә у һеч рәһим қилмайду.
Because that woman’s husband will (be jealous/not want anyone else to sleep with her), he will become furious, and when he gets revenge, he will not act mercifully [toward the man who slept with his wife].
35 Төләм пули берәй десәңму у қобул қилмайду, Һәр қанчә соға-салам бәрсәңму уни бесиқтурғили болмайду.
And he will not accept any bribe/money, even if it is a big bribe, to (appease him/cause him to stop being angry).
