Пәнд-несиһәтләр 24
1 Яманларға рәшк қилма, Улар билән барди-кәлди қилишни арзу қилма;
Don't be jealous of evil people; don't long to spend time with them,
2 Чүнки уларниң көңли зораванлиқнила ойлар; Уларниң ағзи азар йәткүзүшни сөзләр.
for they think up cruel plans and discuss how to cause trouble.
3 Аилә болса даналиқ асасида бәрпа қилинар; Чүшиниш билән мустәһкәмлинәр.
A house is built by wisdom; its foundation is made secure through understanding.
4 Билим билән өйниң ханилири һәр хил қиммәтлик, есил гөһәрләргә толдурулар.
Its rooms are filled by knowledge with all kinds of valuable and beautiful objects.
5 Дана адәм зор күчкә егидур; Билими бар адәм қудритини ашурар.
If you have wisdom, you are strong; if you have knowledge, your power increases,
6 Пухта несиһәтләр билән җәң қилғин; Ғәлибә болса Бирдин-бир Улуқ Мәслиһәтчи билән болар.
for with wise guidance you can go to war; you will be victorious by having many good advisors.
7 Даналиқ әқилсиз адәмгә нисбәтән толиму егиз, чүшиниксиздур; [Чоңлар] шәһәр дәрвазиси алдиға жиғилғанда у зуван ачалмас.
Wisdom goes over the heads of stupid people; they have nothing to contribute when important matters are discussed.
8 Әскиликни нийәтлигән адәм «сүйқәстчи» атилар.
Anyone who plans to do evil will be seen as a troublemaker.
9 Ахмақлиқтин болған нийәт гунадур; Һакавур киши адәмләргә жиркиничликтур.
Plans thought up by stupid people are sinful. Everyone hates those who are scornful of others.
10 Бешиңға еғир күн чүшкәндә җасарәтсиз болсаң, Күчсиз һесаплинисән.
If you give up in times of trouble, it shows how weak you are.
11 [Сәвәпсиз] өлүмгә тартилғанларни қутқузғин; Боғузлиниш хәвпидә турғанлардин ярдәм қолуңни тартма;
Rescue those who are being led away to be executed; save those who are stumbling on their way to be slaughtered.
12 Әгәр сән: «Бу иштин хәвиримиз йоқтур» десәң, Һәр адәмниң көңлини таразиға Салғучи буни көрмәсму? Җениңни һаят Сақлиғучи уни билмәсму? У һәр бир инсан балсиниң өз қилғанлири бойичә уларниң өзигә яндурмасму?
If you say, “Look, we didn't know anything about this,” don't you think the God who judges your motives will see what's happening? He who watches over you knows, and he will pay people back for what they've done.
13 И оғлум, һәсәл [тапсаң] истимал қил, у яхшидур. Һәрә көнигидин алған һәсәл болса татлиқ тетийду;
My son, eating honey is good for you; the honeycomb tastes sweet.
14 Даналиқ билән тонушсаң, уму көңлүңгә шуниңдәк болар; Уни тапқиниңда җәзмән яхши көридиған күнүң болиду, Арзу-үмүтүң бекарға кәтмәс.
In the same way, you should know that wisdom is good for you; if you find it, there will be a future for you, and your hope will not be crushed.
15 И рәзил адәм, һәққанийниң өйигә йошурун һуҗум қилишни күтмә, Униң туралғусини булиғучи болма!
Don't be like a criminal waiting to ambush the home of good people; don't attack the place where they live.
16 Чүнки һәққаний йәттә қетим жиқилип чүшәр, Бирақ ахири йәнә орнидин турар. Лекин рәзил киши күлпәт ичигә путлишип чүшәр.
Those who do right may fall down seven times, and still get up again; but the wicked are brought down by disaster.
17 Рәқибиң жиқилип кәтсә хуш болуп кәтмә, Дүшминиң путлишип чүшсә шатланма;
Don't celebrate when your enemies fall; don't be glad when they trip up,
18 Пәрвәрдигар буни көргәндә, Бу қилиғиңни яхши көрмәй, Бәлким ғәзивини рәқибиңгә чүшүрмәслиги мүмкин.
otherwise when the Lord sees it, he'll be unhappy with you and won't punish your enemies as he planned.
19 Яманлар [раваҗ тапса], беарам болуп кәтмә; Рәзилләргә рәшк қилма.
Don't get all upset over the wicked, or be jealous of those who do wrong,
20 Чүнки яманларниң келәчики йоқтур, Униң чириғиму өчүрүләр.
for evil people have no future—the lamp of the wicked will be snuffed out.
21 И оғлум, Пәрвәрдигардин қорққин, падишаниму һөрмәт қил. Қутратқучилар билән арилашма.
My son, honor the Lord and the king, and don't join those who are rebellious,
22 Бундақ кишиләргә келидиған балаю-апәт уштумтут болар, [Пәрвәрдигар билән падишаниң] уларни қандақ йоқитидиғанлиғини биләмсән?
for disaster will suddenly fall on them. Who knows how the Lord and king will punish them?
23 Буларму ақиланиләрниң сөзлиридур: — Сот қилғанда бир тәрәпкә ян бесиш қәтъий болмас.
These are more sayings of the wise: Showing favoritism when passing judgment is wrong.
24 Җинайәтчигә: «Әйипсиз сән» дәп һөкүм чиқарған кишигә, Хәлиқләр ләнәт ейтар; Әл-жутлар униңдин нәпрәтлинәр.
Those who tell the guilty, “You're innocent,” will be cursed by the people and hated by the nation,
25 Бирақ улар җинайәтчиниң гунайини ечип ташлиған кишидин хурсән болар, Улар униңға бәхит-саадәт тилишәр.
while those who convict the guilty will be appreciated, and will receive a rich blessing.
26 Дурус җавап бәргүчи, Гояки кишиниң ләвлиригә сөйгүчидур.
An honest answer is a kiss on the lips.
27 Авал сиртта ишлириңниң йолини һазирлап, Етиз-ериқлириңни тәйярла, Андин өйүңни салғин.
Do the work you need to do outside first, then prepare and sow your fields, and only after that start building your house.
28 Йеқиниңға қарши асассиз гувалиқ қилма; Ағзиңдин һеч ялғанчилиқ чиқарма.
Don't testify against your neighbors without having a good reason, and don't tell lies.
29 «У маңа қандақ қилған болса, мәнму униңға шундақ қилимән, Униң маңа қилғинини өзигә яндуримән», дегүчи болма.
Don't say to yourself, “I'm going to do to him what he did to me! I'll pay him back for what he's done!”
30 Мән һорунниң етизлиғидин өттим, Әқилсизниң үзүмзарлиғи йенидин маңдим,
I walked past the field of a lazy man, past a vineyard of someone with no sense.
31 Мана, һәр йеридин тикәнләр өсүп чиққан, Хохилар йәр йүзини бесип кәткән, Қоруқ теми өрүлүп кәткән!
It was all overgrown with thorns, the ground was covered with weeds, and the stone wall had fallen down.
32 Уларни көргәч, убдан ойландим; Көргинимдин савақ алдим: —
As I looked I thought about it, and what I saw taught me a lesson:
33 Сән: «Йәнә бирдәм көзүмни жумувалай, Йәнә бирдәм ухливалай, Йәнә бирдәм пут-қолумни алмап йетивалай» — десәң,
You may say, “Please, just a little more sleep, a little longer snooze, a little more folding of the arms to rest”—
34 Намратлиқ булаңчидәк сени бесип келәр, Һаҗәтмәнлик қалқанлиқ әскәрдәк саңа һуҗум қилар.
and poverty will attack you like a robber, destitution like an armed warrior.
