Қанун шәрһи 28
1 Әгәр сән Пәрвәрдигар Худайиңниң сөзини аңлап, Униң мән бүгүн саңа тапшуридиған әмирлиригә әмәл қилишқа көңүл бөлсәң, Худайиң Пәрвәрдигар сени йәр йүзидики һәммә әлләрниң үстигә чоң қилиду;
“If you do what Yahweh our God tells you to do and faithfully obey everything that I am today commanding you to do, he will cause you to become greater than any other nation on the earth.
2 Пәрвәрдигар Худайиңниң сөзини аңлисаң бу һәммә бәхит-бәрикәтләр саңа әгишип үстүңгә чүшиду: —
If you obey Yahweh, this is what he will do to bless you:
3 Сән шәһәрдә бәхит-бәрикәтлик болисән, сәһрадиму бәхит-бәрикәтлик болисән.
He will bless everything that you do when you are in the cities and he will bless everything that you do when you are [working] in the fields.
4 Балиятқуңниң мевиси билән йериңниң мевиси, чарпайлириңниң мевиси, йәни калаңниң нәсиллири вә қой падилириң туққини болса, бәхит-бәрикәтлик болиду.
He will bless you by giving you many children [IDM] and by giving you abundant crops, and plenty of cattle and sheep.
5 Севитиң бәхит-бәрикәтлик болиду, тәңнәңму бәхит-бәрикәтлик болиду.
He will bless you by causing you to have good harvests with plenty of grain [MTY] to make bread.
6 Сән кирсәңму бәхит-бәрикәтлик болисән, чиқсаңму бәхит-бәрикәтлик болисән.
He will bless you [everywhere]—when you go out [of your houses] and when you come into [your houses].
7 Саңа қарши чиққан дүшмәнлириңни Пәрвәрдигар алдиңда мәғлуп қилиду; улар бир йол билән саңа һуҗумға келип, йәттә йол билән алдиңдин қачиду.
Yahweh will enable you to defeat [the armies of] your enemies; they will attack you from one direction, but they will run away from you in seven/many directions.
8 Сениң амбарлириңда вә қолуң билән қилидиған барлиқ ишлириңда Пәрвәрдигар үстүңгә бәхит-бәрикәт буйруйду; Пәрвәрдигар Худайиң саңа беридиған зиминда У сени бәрикәтләйду.
Yahweh will bless you [by filling] your barns [with grain], and he will bless all the work that you do; he will bless you in the land that he is giving to you.
9 Әгәр сән Пәрвәрдигар Худайиңниң әмирлирини тутуп йоллирида маңсаң, Өзи қәсәм билән саңа вәдә қилғандәк Пәрвәрдигар сени тикләп Өзигә муқәддәс бир хәлиқ қилиду.
“If you obey all the commandments that Yahweh our God [has given to you] and if you conduct your lives as he wants you to do, you will continue to be his people, which is what he promised.
10 Шуниң билән йәр йүзидики һәммә хәлиқләр сениң Пәрвәрдигарниң нами билән аталғиниңни көрүп сәндин қорқиду.
“When all the people-groups on the earth will realize that you belong to [MTY] Yahweh, and they will be afraid of you.
11 Пәрвәрдигар сени яшнитиду; саңа беришкә ата-бовилириңға қәсәм билән вәдә қилған зиминда сени өз бәдиниңниң мевиси билән чарпайлириңниң мевиси вә йериңниң мевисини мол вә бәркәтлик қилиду.
“And Yahweh will cause you to prosper very much. He will give you many children [IDM], many cattle, and abundant crops in the land that he vowed to our ancestors that he would give to you.
12 Пәрвәрдигар сениң зиминиңға өз вақтида ямғур берип қоллириңниң һәммә ишлирини бәрикәтләш үчүн өз ғәзниси болған асманни саңа ачиду; өзүң һеч кимдин қәриз алмайсән, бәлки көп әлләргә қәриз берисән.
“When rain is needed, Yahweh will send it from where he stores it in the sky, and he will bless all your work, with the result that you [will be able to] lend money to many other nations, but you will not need to borrow [money from them].
13 Пәрвәрдигар сени қуйруқ әмәс, баш қилиду; сән пәқәт үсти болуп, асти болмайсән. Әгәр мән силәргә бүгүн тапилиған Пәрвәрдигар Худайиңниң әмирлиригә қулақ селип, уларни тутуп әмәл қилсаң,
If you faithfully obey all of the commands of Yahweh our God that I am giving you today, Yahweh will cause your nation to be a leader among the nations, not inferior to them; you will always be prosperous and never be needy/poor [IDM].
14 шундақла мән бүгүн силәргә буйруған һәммә сөзләрниң һеч биридин оң яки солға чәтнәп кәтмисәң, башқа илаһларға әгишип қуллуғиға кирмисәң, шундақ болиду.
[Yahweh will do all these things for you] if you do not turn away from [obeying] what I am commanding you today, and if you never worship or serve other gods.
15 Лекин шундақ болидуки, әгәр Пәрвәрдигар Худайиңниң авазиға қулақ салмай, мән бүгүн силәргә тапилиған униң барлиқ әмирлири билән бәлгүлимилирини тутмисаңлар һәм уларға әмәл қилмисаңлар, бу ләнәтләрниң һәммиси саңа әгишип үстүңгә чүшиду: —
But if you do not do what Yahweh our God is telling you to do, and if you do not faithfully obey all his rules and regulations that I am giving to you today, this is what he will do to curse you:
16 Сән шәһәрдә ләнәткә қалисән, сәһрадиму ләнәткә қалисән.
He will curse you when you are in the cities and he will curse you when you are [working] in the fields.
17 Севитиң ләнәткә қалиду, тәңнәңму ләнәткә қалиду.
He will curse you by not allowing you to have good harvests with plenty of grain [MTY] to make bread.
18 Балиятқуңниң мевиси, йериңниң мевиси, калаңниң нәсиллири вә қой падилириңниң туққини ләнәткә қалиду.
He will curse you by giving you only a few children [IDM], by causing you to have poor crops, and by not enabling you to have many cattle and sheep.
19 Сән кирсәңму ләнәткә қалисән, чиқсаңму ләнәткә қалисән.
He will curse you [everywhere]—when you go out [of your houses] and when you come into [your houses].
20 Сениң Пәрвәрдигарни ташлиған рәзил қилмишлириң үчүн у сән йоқ қилинғичә, тездин һалак қилинғичә, қолуң қилған барлиқ ишлириңда сениң үстүңгә ләнәт, паракәндилик вә дәшнәм чүшүриду.
If you do evil things and reject Yahweh, he will curse you by causing you to (be confused/not know what to do), and to be frustrated in everything that you do, until [your enemies] quickly and completely destroy you {you will be quickly and completely destroyed}.
21 Пәрвәрдигар сән егиләшкә киридиған зиминдин сени йоқатқичә саңа ваба чаплаштуриду.
Yahweh will cause you to experience terrible diseases, until not one of you remains alive in the land that you are about to enter and occupy.
22 Пәрвәрдигар сени сил-ваба кесили, кезик кесили, яллуғлуқ кесили вә бәзгәк кесилигә гириптар қилип, қурғақчилиқ, чавириш апити вә һал апитигә муптила қилиду. Бу апәтләр сән йоқ қилинғичә сени қоғлайду.
Yahweh will strike/afflict you with diseases that shrivel your bodies, with fever, with inflammation/swelling. It will be extremely hot, and it will not rain. There will be scorching winds, and [Yahweh will cause] your crops to rot. All these things will strike you until you die.
23 Бешиңниң үстидики асман мистәк, айиғиңниң астидики йәр төмүрдәк болиду.
There will be no rain [MET], [with the result that] the ground will be [as hard as] iron [MET].
24 Пәрвәрдигар сениң зиминиңда яғидиған ямғурни топа-чаң вә қум қилиду; улар таки сән һалак болғичә асмандин үстүңгә чүшиду.
Instead of sending rain, Yahweh will send strong winds to blow sand and dust over your land, until your land is ruined.
25 Пәрвәрдигар Өзи сени дүшмәнлириңниң алдида мәғлуп қилиду. Сән уларға қарши бир йол билән берип, уларниң алдидин йәттә йол билән қачисән; йәр йүзидики һәммә әлләрни дәккә-дүккигә салидиған объект болуп қалисиләр.
Yahweh will enable your enemies to defeat you; your soldiers will attack your enemies from one direction, but they will run away from your enemies in seven/many directions, and when the people of other nations see what is happening to you, they will say that it is horrible.
26 Өлүклириңлар асмандики барлиқ учар-қанатлар билән йәр йүзидики һайванларға йәм болиду; уларни һайдиветидиған һеч ким чиқмайду.
[You will die], and birds and wild animals will come and eat your corpses, and there will not be anyone to scare/shoo them away.
27 Пәрвәрдигар сени Мисирдики сақаймас яра-чақилири, чиқан-һүррәкләр, тәмрәткә, қичишқақ билән уриду.
Yahweh will cause you to have boils on your skin, like he caused the people of Egypt to have [many years ago]. He will cause you to have tumors, open sores, and your skin will itch, and there will be nothing that will cure those diseases.
28 Пәрвәрдигар сени сараңлиқ, корлуқ вә паракәндилик билән уриду.
Yahweh will cause [some of] you to become insane; he will cause some of you to become blind, and he will cause [some of] your minds to become confused.
29 Сән күпкүндүздә кор киши қараңғуда тәмтилигәндәк тәмтиләп жүрисән, барлиқ йоллириң ақмайду; сән күндин-күнгә пәқәт зулум билән булаңчилиққа учриғучи болисән, сени қутқузидиған һеч ким чиқмайду.
[Because you will not be able to see where you are going], at midday you will (grope/feel your way) around with your hands, like people do in the darkness. You will continually be oppressed and robbed, and no one will help you.
30 Сән бир хотун билән вәдиләшсәң башқа бир адәм униң билән ятиду; өйни салсаң униңда олтиралмайсән, тәк тиккән болсаң мевисини йейәлмәйсән.
Some of you men will be engaged/promised to marry a young woman, but someone else will rape her. You will build houses, but you will never live in them. You will plant grapevines, but you will not eat the grapes; [someone else will eat them].
31 Калаң көзлириңниң алдида союлиду, лекин гөшидин йейәлмәйсән; қарап туруп ешигиң сәндин булап кетилиду, саңа йенип кәлмәйду. Қойлириң дүшмәнлириңниң қолиға чүшүп кетиду, уларни яндуруп келишкә ярдәмгә һеч ким чиқмайду.
Your enemies will butcher your cattle while you watch them, and you will not get any of the meat to eat. They will drag away your donkeys while you watch them do it, and they will not give them back to you. They will take away your sheep; and no one will help you [rescue them].
32 Оғул билән қизлириң башқа бир әлниң қолиға чүшүп, көзлириң пүтүн күн уларға тәлмүрүш билән чарчайду; лекин қолуң уларни қутқузушқа амалсиз қалиду.
While you watch, your sons and daughters will be given to foreigners to become their slaves. Every day you will very sadly watch for your children to return, but (you will watch in vain/they will never return).
33 Йериңниң мәһсулатлири билән әмгигиңниң барлиқ мевисини сән тонумайдиған бир әл йәп кетиду; сән барлиқ күнлириңдә езилип зулум тартисән;
People from a foreign nation will take all the crops that you worked hard to produce, and they will constantly treat you harshly and cruelly [DOU].
34 Көзлириң көргән ишлардин сән сараң болуп кетисән.
The result will be that all these terrible things that you see/experience will cause you to become insane.
35 Пәрвәрдигар сени тапиниңдин чоққаңғичә, тизиң билән пачақ-путлириңғичә сақаймас дәһшәтлик яра-чақилар билән уриду.
Yahweh will cause your legs [to be covered with] painful boils that cannot be healed, and you will have boils from the bottoms of your feet to the tops of your heads.
36 Пәрвәрдигар сени өз үстүңгә тиклигән падишасиңға қошуп өзүң вә ата-бовилириң тонумиған бир әлгә тутуп бериду. Сән шу йәрдә туруп яғач вә таштин ясалған башқа илаһларға чоқунисән.
Yahweh will cause your king and the rest of you to be taken to another country, to a place in which you and your ancestors have never lived before, and there you will worship and serve gods that are made of wood or stone.
37 Сән Пәрвәрдигар сени елип баридиған һәммә әлләр арисида вәһимә, сөз-чөчәк вә тапа-тәниниң объекти болуп қалисән.
When the people-groups in nearby countries see what has happened to you, they will be shocked/horrified; they will make fun [DOU] of you.
38 Сән етизлиққа берип көп уруқ чачисән, лекин чекәткиләр уларни йәп кетип, униңдин аз жиғип келисән.
You will plant plenty of seeds in your fields, but you will reap only a small harvest, because locusts will eat the crops.
39 Талларни тикип пәрвиш қилсаңму, уларни қурутлар йәп кетип, нә мевисини жиғалмайсән, нә шарап ичәлмәйсән.
You will plant grapevines and take care of them, but you will not pick any grapes to make wine, because worms will eat the vines.
40 Зиминиңниң һәр йеридә зәйтун бағлириң болсиму, униң мейи билән бәдиниңни мәсиһләп майлалмайсән; чүнки дәрәқләрдики мевиләр пишмайла чүшүп кетиду.
Olive trees will grow everywhere in your land, but you will not get any olive oil to rub on your skin because the olives will drop [on the ground before they are ripe].
41 Оғул вә қиз пәрзәнт көрсәңму, лекин улар йениңда турмайду; чүнки улар сүргүн болуп кетиду.
You will have sons and daughters, but they will not stay with you, because they will be captured and taken away.
42 Сениң һәр бир дәриғиң билән йериңниң барлиқ мәһсулатлирини чекәткиләр өзиниң қилиду.
Swarms of locusts/insects will eat your crops and [the leaves of] all your trees.
43 Араңларда туруватқан мусапир сәндин барғансери үстүн болуп, сән барғансери төвән болуп қалисән.
Foreigners who live in your land will become more and more [powerful], and you will become less and less [powerful].
44 У саңа қәриз бәргүчи болиду, амма сән униңға қәриз берәлмәйсән. У баш болиду, сән қуйруқ болисән.
They will [have money to] lend to you, but you will not [have any money to] lend to them. They will be superior [IDM] to you, and you will be inferior to them [IDM].
45 Сән Пәрвәрдигар Худайиңниң авазиға қулақ салмай, У саңа тапилиған әмир вә бәлгүлимиләрни тутмиғиниң үчүн бу ләнәтләрниң һәммиси сән һалак қилинғичә сени қоғлап йетип, үстүңгә чүшиду.
“You will experience all these disasters, and you will continue to experience them you until you are destroyed, if you do not do what Yahweh your God told you to do, and do not obey all the rules and regulations that he gave to you.
46 Бу ләнәтләр өзүң вә нәслиңниң үстигә мәңгүлүк чүшидиған мөҗизилик аламәт вә карамәт болуп қалиду.
“These disasters will warn [DOU] you and your descendants forever [about what happens to groups who disobey Yahweh].
47 Сән кәңричиликтә шатлиқ вә көңүл хушлуғи билән Пәрвәрдигар Худайиңниң қуллуғида болмиғачқа,
“Because Yahweh blessed you abundantly in many ways, you should have served him very joyfully [DOU], but you did not do that.
48 буниң орниға сән ачлиқ вә уссузлуқ, ялаңачлиқ вә һәр нәрсиниң кәмчилигидә болуп Пәрвәрдигар саңа қарши әвәтидиған дүшмәнлириңниң қуллуғида болуп қалисән; У сени һалак қилғичә бойнуңға төмүр боюнтуруқни салиду.
“Therefore, you will work for the enemies whom Yahweh will send to attack you. You will be hungry and thirsty; you will not have clothes to wear; and you will lack everything else that you need. And Yahweh will cause you to become slaves [MET] and work hard until he gets rid of you.
49 Пәрвәрдигар жирақтин, йәни йәр йүзиниң четидин сән тилини билмәйдиған, бүркүттәк шуңғуп келидиған бир әлни саңа қарши әвәтиду.
“Yahweh will cause an army from very far away [HYP] to attack you, whose soldiers speak a language that you do not know/understand. They will swoop down on you [quickly] like an eagle [SIM] attacks its prey.
50 У әлпази әшәддий, қериларға йүз-хатирә қилмайдиған вә яшларға меһир көрсәтмәйдиған бир әл болиду.
They will be fierce looking. They will not act mercifully toward anyone, not even young children and old people.
51 У сән һалак болғичә, чарвилириңниң нәсли билән йериңниң мәһсулатлирини йәп кетиду; чүнки у сени йоқитип болмиғичә саңа нә ашлиқ, нә йеңи шарап, нә зәйтун мейи, нә калаңниң мозайлири нә қой падилириңниң қозилиридин бир немини қоймайду.
They will [kill and] eat your livestock, and they will eat your crops, and you will (starve/die because you do not have anything to eat). They will not leave for you any grain or wine or [olive] oil or cattle or sheep; and you will all die [from hunger].
52 Сән таянған пүткүл зиминиңдики һәммә егиз, мәһкәм сепиллириң өрүлүп чүшкичә, у пүткүл зиминиңдики барлиқ дәрвазилириң алдиға келип, сени қоршивалиду; у Пәрвәрдигар Худайиң саңа бәргән зиминиңниң һәр йеридики һәммә дәрвазилириң алдиға келип, сени қоршивалиду.
Your enemies will surround your towns throughout the land that Yahweh your God is about to give to you, and they will break down the high and strong walls [around your towns], walls which you trusted/thought would protect you.
53 Шу вақитта дүшмәнлириңниң қистап келишлири билән болған қамал-қистаңниң азап-оқубәтлири ичидә, Пәрвәрдигар Худайиң саңа ата қилған, өз тениңниң мевиси болған оғуллириңниң гөшини вә қизлириңниң гөшини йәйсән.
“When your enemies are surrounding [your towns], you will be extremely hungry, with the result that you will eat the flesh of your own sons and daughters that Yahweh your God has given to you.
54 Вә шундақ болидуки, араңлардики назук, интайин силиқ-сипайә бир адәм қериндиши, қучиғидики аяли, шундақла техи тирик балилиридин қизғинип, уларға яман көзи билән қарайду;
When your enemies have surrounded your towns, even the most gentle and sensitive men among you will want food very desperately, with the result that they will [kill their own children and] eat their flesh, because they will not have anything else to eat. They will not even share any of it with their brothers or wives whom they love very much or with any of their children who are still alive.
55 шуңа, дүшмәнлириңниң қамал-искәнҗисидә сән өз дәрвазилириң ичидә қийналғиниңда һеч немә қалмиғанлиғи үчүн, у өзи йәватқан балилириниң гөшидин уларниң һеч қайсисиға азрақму бәрмәйду.
56 Араңлардики әслидә назук вә силиқ-сипайә болған, силиқ-сипайилиги вә назуклуғидин пути билән йәргә дәссәшниму халимайдиған аял қучиғидики ери, оғул-қиз пәрзәнтлиридин қизғинип, уларға яман көзи билән қарайду; чүнки дүшмәнлириңниң қамал-искәнҗиси билән сән өз дәрвазилириң ичидә қийналғиниңда һеч нәрсә қалмиғачқа, у өз пути арилиғидин чиққан бала һәмраһи билән өзи туққан балилирини йошурунчә йәйду.
Even the most gentle and sensitive/kind women among you, who are very refined/rich with the result that they have never had to walk anywhere [HYP], will do the same thing. When your enemies have surrounded your towns, those women will be extremely hungry, with the result that after they give birth to a baby, they will secretly [kill it and] eat its flesh and also eat its afterbirth. And they will not share any of it with their husbands whom they love very much or with any of their other children.
58 Сән бу китапта пүтүлгән бу қанунниң барлиқ сөзлиригә әмәл қилишқа көңүл бөлмисәң, Пәрвәрдигар Худайиңниң улуқ вә һәйвәтлик намидин қорқмисаң,
“If you do not faithfully obey all of the laws that I am writing, and if you do not revere Yahweh our glorious God [MTY],
59 Пәрвәрдигар сениң үстүңгә чүшүридиған вабалар һәм нәслиңниң үстигә чүшүридиған вабаларни әҗайип қилиду; У дәһшәтлик, узаққа созулидиған вабаларни вә еғир, узаққа созулидиған кесәлләрни үстүңгә вә нәслиңгә чүшүриду;
he will [punish you by] causing you and your descendants to experience great afflictions and plagues which will last for many years.
60 Пәрвәрдигар сән қорқидиған, Мисирдики барлиқ кесәлләрни үстүңгә чүшүрүп, саңа чаплаштуриду.
He will cause you to experience the plagues that he sent on the people of Egypt, and you will never be healed.
61 Шуниңдәк бу қануний китапта пүтүлмигән һәммә кесәл вә һәммә вабаниму Пәрвәрдигар таки сән һалак болғичә үстүңгә чүшүриду.
He will also cause you to experience many other sicknesses and diseases that I have not talked about in these laws, until you all will die.
62 Шуниң билән әслидә асмандики юлтузлардәк нурғун болсаңларму, әндиликтә аз бир түркүм кишиләр болуп қалисиләр; чүнки силәр Пәрвәрдигар Худайиңларниң авазиға қулақ салмидиңлар.
You became as numerous as the stars in the sky, but only a few of you will remain alive, if you do not obey Yahweh your God.
63 Вә шундақ болидуки, Пәрвәрдигар илгири силәргә яхшилиқ қилип, силәрни авутқинидин сөйүнгәндәк, У әнди силәрни йоқитип һалак қилидиғинидин сөйүниду; шуниң билән силәр егиләшкә киридиған зиминдин жулуп ташлинисиләр.
Yahweh was very happy to do good things for you and to cause you to become very numerous, but now he will be happy to ruin you and get rid of you. [Those of] you [who do not die from these plagues] will be snatched away from the land that you will soon be entering to possess.
64 Пәрвәрдигар силәрни йәр йүзиниң бу четидин у четигичә болған һәммә әлләрниң арисиға тарқитиду; силәр өзүңлар яки ата-бовилириңлар тонумиған яғач билән таштин ясалған илаһларниң қуллуғида болисиләр;
“Yahweh will scatter you among many people-groups, all over the earth, and in those areas/places you will serve other gods that are made of wood or stone, gods which you and your ancestors have never known/worshiped.
65 Силәр у әлләрниң арисида нә арам тапалмайсиләр, нә тапиниңлар тирәп турғидәк һеч мәзмут җай болмайду; Пәрвәрдигар бәлки шу йәрдә силәрниң көңлүңларни ғувалаштуруп титритип, көзүңларни қараңғулаштуруп җениңларни солаштуриду.
In those places you will be restless. Yahweh will cause you to be constantly worried/anxious, feel hopeless, and discouraged.
66 Силәр қарап туруп җениңлар қилда есиқлиқтәк туриду; силәр кечә-күндүз дәккә-дүккидә болуп җенимдин айрилип қалармәнму? — дәп қорқисиләр;
You will always be afraid that your enemies will kill you. You will be very fearful, all day and all night.
67 көңлүңни басқан вәһимә вә паракәндичилик вә көзлириң көргән көрүнүшләр түпәйлидин әтигини: «Кашки кәч болсиди!», кәчтә болса: «Кашки әтигән болсиди!» дәйсән.
Because you will be very fearful/afraid because of the [terrible] things that you see, each morning you will say ‘I wish it were evening already!’ and each evening you will say ‘I wish it were morning already!’
68 Пәрвәрдигар силәргә вәдә қилип: «Силәр бу йолни иккинчи йәнә көрмәйсиләр» дегән шу йол билән силәрни кемигә чүшүрүп Мисирға яндуриду. Силәр шу йәрдә дүшмәнлириңларға қул-дедәк болушқа өзүңларни сатисиләр, лекин силәрни алғили адәм чиқмайду.
Yahweh will send [some of] you back to Egypt in ships, even though he promised that you would never [be forced to] go there again. There in Egypt you will try to sell yourselves to become slaves of your enemies [in order to have food to eat], but no one will buy you. [All those things will happen to you if you do not obey the laws that Yahweh is giving to you].”
