மாற்கு 12
1 ௧ பின்பு இயேசு உவமைகளாக அவர்களுக்குச் சொன்னது: ஒரு மனிதன் ஒரு திராட்சைத்தோட்டத்தை உண்டாக்கி, அதைச் சுற்றிலும் வேலி அடைத்து, திராட்சை ஆலையை உண்டுபண்ணி, கோபுரத்தையும் கட்டி, தோட்டக்காரர்களுக்கு அதைக் குத்தகைக்கு விட்டு, வேறு தேசத்திற்குச் சென்றிருந்தான்.
Ri Jesús xuchapleꞌj tzijonem kukꞌ ri winaq rukꞌ kꞌambꞌejabꞌal taq noꞌj, xubꞌij: Kꞌo jun achi xutik nikꞌaj uvas. Xukoralij rij, xukꞌot jun nimalaj pichꞌbꞌal uvas, kꞌa te riꞌ xuyak jun nimalaj ja jawjeꞌ kakꞌojiꞌ wi ri chajinel. Xuya pa qajik chike e nikꞌaj ajchakibꞌ, kꞌa te riꞌ xeꞌ pa jun utaqkil.
2 ௨ தோட்டக்காரர்களிடம் திராட்சைத்தோட்டத்துக் கனிகளில் தன் பங்கை வாங்கிக்கொண்டுவரும்படி, பருவகாலத்திலே அவர்களிடம் ஒரு வேலைக்காரனை அனுப்பினான்.
Are xopan ri qꞌij rech yakoj, xutaq bꞌik jun rajchak kukꞌ ri ajchakibꞌ chutoqꞌixik nikꞌaj rech ri yakoj.
Ri ajchakibꞌ xkichap ri taqoꞌn, xkichꞌayo, maj xkiya bꞌik che, xkitaq bꞌik cho ja.
4 ௪ பின்பு வேறொரு வேலைக்காரனை அவர்களிடம் அனுப்பினான்; அவர்கள் அவனைக் கல்லால் அடித்து, தலையைக் காயப்படுத்தி, அவமானப்படுத்தி, அனுப்பிவிட்டார்கள்.
Ri ajchoqꞌe ri ulew xutaq chi bꞌik jun rajchak. Ri ajchakibꞌ xkibꞌan kꞌax che xkiya pa ukꞌixibꞌal xuqujeꞌ xkiraqij loq ri ujolom.
5 ௫ மீண்டும் வேறொருவனை அனுப்பினான்; அவனை அவர்கள் கொலைசெய்தார்கள். வேறு அநேகரையும் அனுப்பினான்; அவர்களில் சிலரை அடித்து, சிலரைக் கொன்றுபோட்டார்கள்.
Xutaq chi kꞌu bꞌi jun ajchak, ri ajchakibꞌ kꞌut xkikamisaj loq we ajchak riꞌ. E kꞌi xuꞌtaq chi na bꞌik, e kꞌo xechꞌay loq chike, nikꞌaj chik xekamisax loq.
6 ௬ அவனுக்குப் பிரியமான ஒரே குமாரன் இருந்தான்; என் குமாரனை மதிப்பார்கள் என்று சொல்லி, அவனையும் கடைசியிலே அவர்களிடம் அனுப்பினான்.
Kꞌisbꞌal rech, ri ajchoqꞌe ri ulew xutaq bꞌik ri xa jun ukꞌojol ri sibꞌalaj kuloqꞌaj, xubꞌij: “Kakinimaj waꞌ we nukꞌojol.”
7 ௭ தோட்டக்காரர்களோ: இவனே சொத்திற்கு வாரிசு, இவனைக் கொலைசெய்வோம் வாருங்கள்; அப்பொழுது சொத்து நம்முடையதாகும் என்று ஒருவரோடொருவர் சொல்லிக்கொண்டு;
Ri ajchakibꞌ are xkil ri ukꞌojol ri ajchoqꞌe ri ulew xkibꞌij chibꞌil taq kibꞌ: “Are waꞌ ri kechꞌabꞌen kanoq ri ulew, qakamisaj, rech kaqechabej kanoq ri ulew.”
Are xopanik ri kꞌojolaxel, xkichapo, xkikamisaj, xkesaj bꞌik pa ri ulew.
9 ௯ அப்படியிருக்க, திராட்சைத்தோட்டத்திற்கு எஜமான் என்ன செய்வான்? அவன் வந்து அந்தத் தோட்டக்காரர்களைக் கொன்று, திராட்சைத்தோட்டத்தை மற்றவர்களுக்கு ஒப்புக்கொடுப்பான் அல்லவா?
¿Jas kꞌu kubꞌan riꞌ ri ajchoqꞌe ri ulew are katzalij loq? Kuꞌkamisaj na ri ajchakibꞌ xuqujeꞌ kuya na ri ulew tikbꞌal uvas chike nikꞌaj chik.
¿La man isikꞌim ri tzꞌibꞌatalik ri kubꞌij? Ri abꞌaj ri xketzelaj ri e yakol taq jaꞌ xuxik ri abꞌaj ri qas kꞌo kutayij.
11 ௧௧ அது கர்த்தராலே நடந்தது, அது நம்முடைய கண்களுக்கு ஆச்சரியமாக இருக்கிறது என்று எழுதியிருக்கிற வாக்கியத்தை நீங்கள் வாசிக்கவில்லையா!” என்றார்.
Are waꞌ ri uchak ri Ajawxel, ri kuyak qamayijanik.
12 ௧௨ இந்த உவமையைத் தங்களைக்குறித்துச் சொன்னார் என்று அவர்கள் அறிந்து, அவரைக் கைது செய்ய முயற்சிசெய்தார்கள்; ஆனாலும் மக்களுக்குப் பயந்து, அவரைவிட்டுப் போய்விட்டார்கள்.
Ri kinimaꞌqil ri winaq aꞌj Israel are xkichꞌobꞌo chi are katzijox kij pa ri kꞌambꞌejabꞌal noꞌj, xkaj xkichap ri Jesús. Man xkibꞌan ta kꞌut rumal cher kakixiꞌj kibꞌ chikiwach ri e winaq, jeriꞌ xkitzaq kanoq xebꞌek.
13 ௧௩ அவர்கள், இயேசுவை அவரது பேச்சிலே சிக்கவைக்கும்படி, பரிசேயர்களிலும் ஏரோதியர்களிலும் சிலரை அவரிடம் அனுப்பினார்கள்.
Kꞌa te riꞌ xeꞌkitaq bꞌik e jujun fariseos e kachiꞌl e jujun herodianos rukꞌ ri Jesús rech kakikoj jun kꞌaꞌmabꞌal che rukꞌ ri tzij ri tajin kubꞌij.
14 ௧௪ அவர்கள் வந்து: போதகரே, நீர் சத்தியமுள்ளவர் என்றும், எவனைக்குறித்தும் உமக்குக் கவலையில்லை என்றும் அறிந்திருக்கிறோம், நீர் முகதாட்சிணியம் இல்லாதவராக தேவனுடைய வழிகளைச் சத்தியமாகப் போதிக்கிறீர், இராயனுக்கு வரிகொடுக்கிறது நியாயமோ, இல்லையோ? நாம் வரி கொடுக்கலாமா, வேண்டாமா? என்று கேட்டார்கள்.
Are xoꞌpanik xkibꞌij che: Ajtij, qetaꞌm chi lal jun tzꞌaqat achi. Man kaya ta la bꞌe chi jun winaq chik kabꞌin che la ri rajawaxik kabꞌan la, rumal man are ta kil la ri kekaꞌy ri winaq. Xane qas are kakꞌut la ri utz laj bꞌe ri keꞌ rukꞌ ri Dios, bꞌij la chaqe ¿la yaꞌtalik katoj che ri César ri alkabal o man yaꞌtal taj?
15 ௧௫ அவர்களுடைய தந்திரத்தை அவர் அறிந்து: நீங்கள் என்னை ஏன் சோதிக்கிறீர்கள்? நான் பார்ப்பதற்கு ஒரு பணத்தை என்னிடம் கொண்டுவாருங்கள் என்றார்.
¿La choqꞌaqꞌ kaqatojo o man choqꞌaqꞌ taj? Ri Jesús retaꞌm jas che tajin kakibꞌij che we riꞌ, xubꞌij chike: ¿Jas che kikoj kꞌaꞌmabꞌal pa chwe? Chikꞌama loq jun pwaq rech Roma, rech kaqilo.
16 ௧௬ அவர்கள் அதைக் கொண்டுவந்தார்கள். அப்பொழுது அவர்: இந்தப் படமும் மேலே உள்ள எழுத்தும் யாருடையது என்று கேட்டார்; ரோம அரசாங்கத்திற்கு உரியது என்றார்கள்.
Xkikꞌam bꞌik ri pwaq choch ri Jesús, xubꞌij chike: ¿Jachin ajchoqꞌe we tzꞌibꞌ riꞌ le kꞌo choch xuqujeꞌ le palajaj? Rech ri César, xecha ri winaq.
17 ௧௭ அதற்கு இயேசு: அரசாங்கத்திற்குரியதை அரசாங்கத்திற்கும், தேவனுக்குரியதை தேவனுக்கும் செலுத்துங்கள் என்றார். அவர்கள் அவரைக்குறித்து ஆச்சரியப்பட்டார்கள்.
Ri Jesús xubꞌij: Chiya che ri César ri rech ri César, xuqujeꞌ chiya che ri Dios ri rech ri Dios. Konojel ri winaq xemayijanik che ri xubꞌij ri Jesús.
Are kꞌu ri saduceos ri man kakikoj taj chi kꞌo kꞌastajibꞌal wach xoꞌpan rukꞌ ri Jesús, xeꞌkibꞌij che:
19 ௧௯ போதகரே, ஒருவனுடைய சகோதரன் வாரிசு இல்லாமல் தன் மனைவியைவிட்டு மரித்துப்போனால், அவனுடைய சகோதரன் அவன் மனைவியை திருமணம்செய்து, தன் சகோதரனுக்காக வாரிசை உண்டாக்கவேண்டும் என்று மோசே எங்களுக்கு எழுதிவைத்திருக்கிறாரே.
Ajtij, ri Moisés xukꞌut chiqawach pa ri wuj ri xutzꞌibꞌaj chi are kakam jun achi xuqujeꞌ kakanaj kanoq ri rixoqil maj ral. Choqꞌaqꞌ wi ri rachalal ri achi ri xkamik, kakꞌuliꞌk rukꞌ ri ixoq ri xkanaj kanoq rech kekꞌojiꞌk rijaꞌl ri rachalal ri xkamik.
20 ௨0 இப்படியிருக்க, ஏழு சகோதரர்கள் இருந்தார்கள்; மூத்தவன் ஒரு பெண்ணைத் திருமணம்செய்து, குழந்தை இல்லாமல் மரித்துப்போனான்.
E kꞌo kꞌu wuqubꞌ alaxik. Ri nabꞌe xkꞌuliꞌk, maj e ralkꞌwaꞌl xekanaj kanoq are xkamik.
21 ௨௧ இரண்டாம் சகோதரன் அவளை திருமணம்செய்து, அவனும் குழந்தை இல்லாமல் மரித்துப்போனான். மூன்றாம் சகோதரனுக்கும் அப்படியே நடந்தது.
Ri ukabꞌ xkꞌuliꞌk rukꞌ ri malkaꞌn ixoq, xkam xuqujeꞌ bꞌik maj e ralkꞌwaꞌl xekanaj kanoq, je xubꞌan xuqujeꞌ ri urox.
22 ௨௨ ஏழுபேரும் அவளைத் திருமணம்செய்து, குழந்தை இல்லாமல் மரித்துப்போனார்கள். எல்லோருக்கும்பின்பு அந்தப் பெண்ணும் மரித்துப்போனாள்.
Je xkꞌulmataj kukꞌ konojel kꞌa xkam na bꞌik ri kꞌisbꞌal chike ri wuqubꞌ, kꞌisbꞌal rech, xkam xuqujeꞌ bꞌik ri ixoq.
23 ௨௩ எனவே, உயிர்த்தெழுதலில், அவர்கள் எழுந்திருக்கும்போது, அவர்களில் யாருக்கு அவள் மனைவியாக இருப்பாள்? ஏழுபேரும் அவளைத் திருமணம் செய்திருந்தார்களே என்று கேட்டார்கள்.
Pa ri kꞌastajibꞌal wach, ¿jachin chike ri achyabꞌ qas rachajil ri ixoq, rumal konojel xekꞌuliꞌ rukꞌ?
24 ௨௪ இயேசு அவர்களுக்கு மறுமொழியாக: நீங்கள் வேதவாக்கியங்களையும், தேவனுடைய வல்லமையையும் அறியாததினாலே தவறான எண்ணங்கொள்ளுகிறீர்கள்.
Ri Jesús xubꞌij chike: Ri ix, ix sachinaq, xa man iwetaꞌm ta riꞌ ri tzꞌibꞌatalik xuqujeꞌ man iwetaꞌm taj ri utzij ri Dios xuqujeꞌ ri ukwinem.
25 ௨௫ மரித்தவர்கள் உயிரோடு எழுந்திருக்கும்போது திருமணம் செய்வதும், திருமணம்செய்து கொடுப்பதும் இல்லை. அவர்கள் பரலோகத்தில் தேவதூதர்களைப்போல இருப்பார்கள்.
Are kekꞌastaj ri kaminaqibꞌ, man kekꞌuliꞌ taj xuqujeꞌ man keya taj pa kꞌulanem, xane je kuꞌx ri angelibꞌ ri e kꞌo pa ri kaj.
26 ௨௬ மரித்தவர்கள் உயிரோடு எழுந்திருப்பதைப்பற்றி: நான் ஆபிரகாமின் தேவனும், ஈசாக்கின் தேவனும், யாக்கோபின் தேவனுமாக இருக்கிறேன் என்று, தேவன் முள்செடியைக்குறித்துச் சொல்லிய இடத்தில், மோசேயின் புத்தகத்தில் அவனுக்குச் சொன்னதை நீங்கள் வாசிக்கவில்லையா?
Are kꞌu ri kꞌastajibꞌal wach kech ri kaminaqibꞌ, ¿la man isikꞌim ri uwuj ri Moisés, jawjeꞌ ri kutzijoj wi rij ri kꞌix, ri Dios xubꞌij che: In in uDios ri Abraham, ri Isaac, xuqujeꞌ ri Jacob?
27 ௨௭ அவர் மரித்தவர்களுக்கு தேவனாக இல்லாமல், ஜீவனுள்ளவர்களுக்கு தேவனாக இருக்கிறார்; அதை நீங்கள் தவறாக புரிந்துகொள்ளுகிறீர்கள் என்றார்.
Ri Dios man kiDios ta kaminaqibꞌ xane kiDios e kꞌaslik winaq. Ri ix sibꞌalaj ix sachinaq.
28 ௨௮ வேதபண்டிதர்களில் ஒருவன் அவர்கள் வாக்குவாதம்பண்ணுகிறதைக்கேட்டு, அவர்களுக்கு நன்றாக பதில் சொன்னார் என்று அறிந்து, அவரிடம் வந்து: கட்டளைகளிலெல்லாம் பிரதான கட்டளை எது என்று கேட்டான்.
Jun chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik xqebꞌ rukꞌ ri Jesús, are xuto tajin ketzijonik xuqujeꞌ xuta ri xubꞌij ri Jesús, xuta che: ¿Jachin chike ri taqanik ri nim uqꞌij chike konojel?
29 ௨௯ இயேசு அவனுக்கு மறுமொழியாக: கட்டளைகளிலெல்லாம் பிரதான கட்டளை எதுவென்றால்: இஸ்ரவேலே கேள், நம்முடைய தேவனாகிய கர்த்தர் ஒருவரே கர்த்தர்.
Ri Jesús xubꞌij: Ri nim taqanik chike konojel are we jun riꞌ: Winaq aꞌj Israel, chitatabꞌej chi ri Dios are xa jun Ajawxel.
30 ௩0 உன் தேவனாகிய கர்த்தரிடம் உன் முழு இருதயத்தோடும், உன் முழு ஆத்துமாவோடும், உன் முழு மனதோடும், உன் முழு பலத்தோடும் அன்புசெலுத்துவாயாக என்பதே பிரதான கட்டளை.
Chaloqꞌaj ri awAjaw Dios rukꞌ ronojel awanimaꞌ, rukꞌ ronojel akꞌuꞌx, xuqujeꞌ rukꞌ ronojel achuqꞌabꞌ. Are wa riꞌ taqanik ri sibꞌalaj nim uqꞌij chike konojel.
31 ௩௧ இதற்கு ஒப்பாக இருக்கிற இரண்டாம் கட்டளை என்னவென்றால்: உன்னிடத்தில் நீ அன்புசெலுத்துவதுபோல மற்றவனிடத்திலும் அன்புசெலுத்துவாயாக என்பதே; இவைகளைவிட பெரிய கட்டளை வேறொன்றும் இல்லை என்றார்.
Ri ukabꞌ taqanik are we jun riꞌ: Chaloqꞌaj ri ajil tzꞌaqat, jetaq ri kabꞌan chuloqꞌaxik awibꞌ at.
32 ௩௨ அதற்கு வேதபண்டிதன்: சரிதான் போதகரே, நீர் சொன்னது சத்தியம்; ஒரே தேவன் உண்டு, அவரைத்தவிர வேறொரு தேவன் இல்லை.
Utz ri xbꞌan la chubꞌixik, ri achi xubꞌij: Ajtij, qas tzij ri xbꞌij la, ri Dios xa jun, man kꞌo ta chi jun Dios xaq xwi ri areꞌ.
33 ௩௩ முழு இருதயத்தோடும், முழு மனதோடும், முழு ஆத்துமாவோடும், முழுப் பலத்தோடும் அவரிடத்தில் அன்பு செலுத்துகிறதும், தன்னிடத்தில் அன்பு செலுத்துகிறதுபோல மற்றவனிடத்தில் அன்பு செலுத்துகிறதுதான் தகனபலிகளையும் மற்ற எல்லா பலிகளையும்விட முக்கியமாக இருக்கிறது என்றான்.
Uloqꞌaxik ri Dios rukꞌ ronojel animaꞌaj, rukꞌ ronojel kuꞌx xuqujeꞌ rukꞌ ronojel chuqꞌabꞌ. Xuqujeꞌ uloqꞌaxik ri kꞌulja jetaq kubꞌan chuloqꞌaxik ribꞌ jun, kꞌo na choch ri utzujik poron sipanik xuqujeꞌ ri utzujik ri kaminaq taq awaj choch ri Dios.
34 ௩௪ அவன் ஞானமாக பதில் சொன்னதை இயேசு பார்த்து: நீ தேவனுடைய ராஜ்யத்திற்குத் தூரமானவன் இல்லை என்றார். அதன்பின்பு ஒருவரும் அவரிடம் எந்தக் கேள்வியும் கேட்கத் துணியவில்லை.
Ri Jesús are xrilo chi ri achi xutzalij uwach ri xubꞌij ri Jesús rukꞌ etaꞌmanik xubꞌij che: Naqaj at kꞌo wi che ri ajawarem rech ri Dios. Kꞌa te riꞌ man kꞌo ta chik jun winaq xubꞌij jun jastaq che ri Jesús.
35 ௩௫ இயேசு தேவாலயத்தில் உபதேசம்பண்ணும்போது, அவர்: கிறிஸ்து தாவீதின் குமாரன் என்று வேதபண்டிதர்கள் எப்படிச் சொல்லுகிறார்கள்?
Are tajin kuya kꞌutuꞌn ri Jesús pa ri Templo, xubꞌij chike ri winaq: ¿Jas che kakibꞌij ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik chi ri Cristo ukꞌojol ri David?
36 ௩௬ நான் உம்முடைய எதிரிகளை உம்முடைய கால்களுக்குக் கீழே போடும்வரைக்கும் நீர் என்னுடைய வலதுபக்கத்தில் உட்காரும் என்று கர்த்தர் என் ஆண்டவரோடு சொன்னார் என்று தாவீது பரிசுத்த ஆவியானவராலே சொல்லியிருக்கிறானே.
Ri David nojinaq che ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel che are xubꞌij: Ri Ajawxel xubꞌij che ri wAjaw: Chattꞌuyul pa ri nuwiqiqꞌabꞌ, kꞌa kinya na pa awaqan konojel ri akꞌulel.
37 ௩௭ தாவீதே, அவரை ஆண்டவர் என்று சொல்லியிருக்கும்போது, அவனுக்கு அவர் குமாரனாக இருப்பது எப்படி என்றார். அநேக மக்கள் அவருடைய உபதேசத்தை விருப்பத்தோடு கேட்டார்கள்.
Ri David we kubꞌij Ajawxel che ri Cristo, ¿jas ta kꞌu che riꞌ ukꞌojol? Ri winaq sibꞌalaj utz xkibꞌan chutatabꞌexik ri xubꞌij ri Jesús.
38 ௩௮ இயேசு உபதேசம்பண்ணும்போது அவர்களைப் பார்த்து: வேதபண்டிதர்கள் நீண்ட அங்கிகளை அணிந்துகொண்டு திரியவும், சந்தைவெளிகளில் வாழ்த்துக்களை விரும்பியும்,
Ri Jesús pa ri ukꞌutuꞌn xubꞌij: Chichajij iwibꞌ chike ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik. Utz kakinaꞌo kewaꞌkat pa taq ri kꞌayibꞌal kikojom ri katzꞌyaq ri karepqꞌunik, xuqujeꞌ utz kakinaꞌo kaya rutzil kiwach.
39 ௩௯ ஜெப ஆலயங்களில் முதன்மையான இருக்கைகளில் உட்காரவும், விருந்துகளில் முதன்மையான இடங்களில் இருக்கவும் விரும்பி,
Utz kakinaꞌo ketꞌuyiꞌk pa taq ri nabꞌe taq tꞌuyulibꞌal pa ri Sinagoga, xuqujeꞌ are kakichaꞌ ri tꞌuyulibꞌal ri nim ubꞌantajik pa taq ri nimaqꞌij ri kesikꞌix wi.
40 ௪0 விதவைகளின் வீடுகளையும், சொத்துக்களையும் ஏமாற்றி, பார்வைக்கு நீண்ட ஜெபம்பண்ணுகிற வேதபண்டிதர்களைக்குறித்து எச்சரிக்கையாக இருங்கள்; அவர்கள் அதிகத் தண்டனை அடைவார்கள் என்றார்.
Kakimaj ri kijastaq ri e malkaꞌnibꞌ taq ixoqibꞌ xuqujeꞌ kakibꞌan chꞌawem rech ketataj kumal nikꞌaj winaq chik. Nimalaj ri kꞌaxkꞌolal ri kape pa kiwiꞌ we achyabꞌ riꞌ kꞌo na chikiwach nikꞌaj chik.
41 ௪௧ இயேசு காணிக்கைப்பெட்டிக்கு எதிராக உட்கார்ந்து, மக்கள் காணிக்கைப் பெட்டியில் பணம் போடுகிறதைப் பார்த்துக்கொண்டிருந்தார்; செல்வந்தர்கள் அநேகர் அதிகமாகப் போட்டார்கள்.
Ri Jesús xtꞌuyiꞌk chunaqaj ri kꞌolibꞌal rech ri sipanik, xuchapleꞌj kikaꞌyexik ri winaq are kakiya ri kisipanik pa ri kꞌolibꞌal rech, ri kꞌo pa ri Templo. Sibꞌalaj e kꞌi qꞌinomabꞌ xkiya nimaꞌq taq pwaq.
Xopan kꞌut jun malkaꞌn ixoq, xuꞌya kanoq kebꞌ qꞌana taq pwaq ri man nim taj kilitajik.
43 ௪௩ அப்பொழுது அவர் தம்முடைய சீடர்களை அழைத்து, காணிக்கைப் பெட்டியில் பணம் போட்ட மற்ற எல்லோரையும்விட இந்த ஏழை விதவை அதிகமாகப் போட்டாள் என்று உண்மையாகவே உங்களுக்குச் சொல்லுகிறேன்;
Ri Jesús xusikꞌij ri utijoxelabꞌ, xubꞌij chike: Qas tzij kinbꞌij chiꞌwe, we malkaꞌn ixoq riꞌ are nim xuya chikiwach konojel.
44 ௪௪ அவர்களெல்லோரும் தங்களுடைய பரிபூரணத்திலிருந்து எடுத்துப்போட்டார்கள்; இவளோ தன் வறுமையிலிருந்து தான் வாழ்வதற்காக வைத்திருந்த எல்லாவற்றையும் போட்டுவிட்டாள் என்றார்.
We nikꞌaj winaq xkiya ri jubꞌiqꞌ che ri nim ri kꞌo kukꞌ, are kꞌu we ixoq riꞌ xuya ronojel ri kꞌo rukꞌ.
