< Lucas 1 >

1 Yamang marami ang nagpilit mag-ayos ng isang kasaysayan noong mga bagay na naganap sa gitna natin,
Meu estimado [amigo ]Teófilo, muitas [pessoas ]viram as coisas que [Jesus ]fez enquanto estava conosco, desde o tempo quando começou a [servir a Deus]. Elas serviram a Deus [ao ensinar aos outros a mensagem ]de Deus. Muitos daqueles que ouviram o que estas pessoas ensinaram escreveram para nós relatos das coisas que [Jesus fez].
2 Alinsunod sa ipinatalos sa atin nilang buhat sa pasimula ay mga saksing nangakakakita at mga ministro ng salita,
3 Ay minagaling ko naman, pagkasiyasat na lubos ng pangyayari ng lahat ng mga bagay mula nang una, na isulat sa iyong sunodsunod, kagalanggalang na Teofilo;
Eu mesmo tenho estudado com cuidado estes assuntos, que começaram [antes dele nascer. ]Então resolvi que seria bom que eu também escrevesse para você um relato destes assuntos.
4 Upang mapagkilala mo ang katunayan tungkol sa mga bagay na itinuro sa iyo.
Quero que você saiba a verdade daquilo que outros ensinaram a você.
5 Nagkaroon nang mga araw ni Herodes, hari sa Judea, ng isang saserdoteng ang ngala'y Zacarias, sa pulutong ni Abias: at ang naging asawa niya ay isa sa mga anak na babae ni Aaron, at ang kaniyang ngala'y Elisabet.
Quando [o grande ]Rei Herodes governava o [distrito da ]Judeia, havia um sacerdote [judaico ]chamado Zacarias. Ele pertencia ao [grupo de sacerdotes chamado ]o Grupo de Abias. Ele e sua esposa Isabel eram descendentes do [primeiro sacerdote de Israel], Arão.
6 At sila'y kapuwa matuwid sa harap ng Dios, na nagsisilakad na walang kapintasan sa lahat ng mga utos at mga palatuntunan ng Panginoon.
[Deus considerava/achava que ]os dois eram justos, porque sempre obedeciam sem falha tudo que Deus tinha mandado.
7 At wala silang anak, sapagka't baog si Elisabet, at sila'y kapuwa may pataw ng maraming taon.
Mas eles não tinham filhos, porque Isabel não podia ter filhos. Além disso, ela e seu esposo eram muito idosos.
8 Nangyari nga, na samantalang ginaganap niya ang pagkasaserdote sa harapan ng Dios ayon sa kapanahunan ng kaniyang pulutong,
Certo Dia o grupo de [Zacarias ]estava fazendo seu trabalho [no templo em Jerusalém, ]e ele estava servindo como sacerdote na presença de Deus.
9 Alinsunod sa kaugalian ng tungkuling pagkasaserdote, ay naging palad niya ang pumasok sa templo ng Panginoon at magsunog ng kamangyan.
Seguindo o seu costume, [os outros sacerdotes ]o escolheram por sorteio para entrar no templo do Senhor e queimar incenso.
10 At ang buong karamihan ng mga tao ay nagsisipanalangin sa labas sa oras ng kamangyan.
Enquanto ele queimava o incenso, muitos estavam no pátio, orando.
11 At napakita sa kaniya ang isang anghel ng Panginoon, na nakatayo sa dakong kanan ng dambana ng kamangyan.
Aí um anjo que o Senhor Deus tinha [mandado ]apareceu a ele. O anjo estava em pé no lado direito do lugar [onde os sacerdotes queimavam ]incenso.
12 At nagulumihanan si Zacarias, pagkakita niya sa kaniya, at dinatnan siya ng takot.
Zacarias estava assustado quando viu [o anjo], e ficou com muito medo.
13 Datapuwa't sinabi sa kaniya ng anghel, Huwag kang matakot, Zacarias: sapagka't dininig ang daing mo, at ang asawa mong si Elisabet ay manganganak sa iyo ng isang anak na lalake, at tatawagin mong Juan ang kaniyang pangalan.
Mas o anjo lhe disse, “Zacarias, não tenha medo! Quando você orou pedindo a Deus um filho [(ou, que Deus mandasse o Messias), Deus ouviu o que você disse. Por isso sua esposa ]Isabel vai dar um filho para você. Você deve dar a ele o nome de João.
14 At magkakaroon ka ng ligaya at galak; at marami ang maliligaya sa pagkapanganak sa kaniya.
Ele vai fazer com que você esteja muito feliz, e muitos outros também vão estar muito felizes porque ele nasceu.
15 Sapagka't siya'y magiging dakila sa paningin ng Panginoon, at siya'y hindi iinom ng alak ni matapang na inumin; at siya'y mapupuspos ng Espiritu Santo, mula pa sa tiyan ng kaniyang ina.
Deus vai considerá-lo muito importante. Ele nunca deve beber vinho nem outra bebida alcoólica, [para que seja dedicado totalmente a Deus]. O Espírito Santo vai controlá-lo desde o dia quando ele nascer.
16 At marami sa mga anak ni Israel, ay papagbabaliking-loob niya sa Panginoon na kanilang Dios.
Ele vai [convencer ]muitas pessoas em Israel a deixarem [os seus pecados e a agradarem ]o Senhor seu Deus.
17 At siya'y lalakad sa unahan ng kaniyang mukha na may espiritu at kapangyarihan ni Elias, upang papagbaliking-loob ang mga puso ng mga ama sa mga anak, at ang mga suwail ay magsilakad sa karunungan ng mga matuwid, upang ipaglaan ang Panginoon ng isang bayang nahahanda.
Já que o Espírito [de Deus ]vai ajudá-lo a [pregar ]com poder assim como [o profeta ]Elias, ele vai preceder [o Messias]. Ele vai fazer com que os pais ajam [de maneira pacífica ]com seus filhos [novamente]. Ele vai fazer com que [muitos ]que não obedecem [Deus ouçam e façam ]as coisas certas que as pessoas justas [dizem a eles]. Ele vai fazer isso para preparar as pessoas para [quando o Messias vier].”
18 At sinabi ni Zacarias sa anghel, Sa ano malalaman ko ito? sapagka't ako'y matanda na, at ang aking asawa ay may pataw ng maraming taon.
Aí Zacarias disse ao anjo, “Sou muito velho, portanto não posso ter filho. Minha esposa também é tão velha que não pode ter filho. Portanto, não posso/como é que posso crer que o que o senhor diz vai acontecer!”
19 At pagsagot ng anghel ay sinabi sa kaniya, Ako'y si Gabriel, na nananayo sa harapan ng Dios; at ako'y sinugo upang makipagusap sa iyo, at magdala sa iyo nitong mabubuting balita.
Então o anjo disse a ele, “Sou Gabriel, o anjo mais importante de Deus. Faço o que Deus me diz, porque fico constantemente na presença de Deus. Ele me mandou para dizer a você esta boa mensagem sobre o que vai acontecer a você.
20 At narito, mapipipi ka at hindi ka makapangungusap, hanggang sa araw na mangyari ang mga bagay na ito, sapagka't hindi ka sumampalataya sa aking mga salita, na magaganap sa kanilang kapanahunan.
Mas mesmo que o que eu lhe disse vá acontecer na hora que Deus tenha determinado, você não acreditou que minhas palavras sejam a verdade. Então Deus vai fazer com que você não possa falar até o dia quando isso acontecer/seu filho nascer.”
21 At hinihintay ng bayan si Zacarias, at nanganggigilalas sila sa kaniyang pagluluwat sa loob ng templo.
Enquanto estavam falando, as pessoas no pátio estavam esperando Zacarias sair. Eles pensavam, “Por que ele está ficando tanto tempo no templo?”
22 At nang lumabas siya, ay hindi siya makapagsalita sa kanila: at hininagap nila na siya'y nakakita ng isang pangitain sa templo: at siya'y nagpatuloy ng pakikipagusap sa kanila, sa pamamagitan ng mga hudyat, at nanatiling pipi.
Quando ele saiu, não podia falar com eles. Porque ele não podia falar, fez gestos com as mãos para tentar explicar a eles o que tinha acontecido. Por isso/aí perceberam que ele tinha tido uma visão de Deus/algo que Deus lhe mostrou enquanto estava no templo.
23 At nangyari, na nang maganap na ang mga araw ng kaniyang paglilingkod, siya'y umuwi sa kaniyang bahay.
Quando o tempo de Zacarias servir de sacerdote no templo chegou ao fim, ele saiu de Jerusalém e voltou para casa.
24 At pagkatapos ng mga araw na ito ay naglihi ang kaniyang asawang si Elisabet; at siya'y lumigpit ng limang buwan, na nagsasabi,
Algum tempo depois, sua esposa Isabel ficou grávida. Ela não saiu de sua casa durante cinco meses, porque sabia que as pessoas iam rir-se dela durante esse tempo/depois desse tempo as pessoas já não fariam pouco dela se ela lhes dissesse que estava grávida.
25 Ganito ang ginawa ng Panginoon sa akin sa mga araw nang ako'y tingnan niya, upang alisin ang aking pagkaduwahagi sa gitna ng mga tao.
Mas ela disse para si mesma, “Deus me ajudou a ficar grávida. Agora ele tem tido pena de mim e tem feito com que eu já não esteja com vergonha porque não tenha filhos!”
26 Nang ikaanim na buwan nga'y sinugo ng Dios ang anghel Gabriel sa isang bayan ng Galilea, ngala'y Nazaret,
Quando já fazia [quase seis meses ]que Isabel estava [grávida], Deus [de novo ]mandou o anjo Gabriel.
27 Sa isang dalagang magaasawa sa isang lalake, na ang kaniyang ngala'y Jose, sa angkan ni David; at Maria ang pangalan ng dalaga.
[Desta vez ]ele foi à [cidade de ]Nazaré no [distrito da ]Galileia, a uma virgem que se chamava Maria. [Os pais dela ]tinham prometido que ela ia casar-se com um homem chamado José, que era descendente do [Rei ]Davi.
28 At pumasok siya sa kinaroroonan niya, at sinabi, Magalak ka, ikaw na totoong pinakamamahal, ang Panginoon ay sumasa iyo.
O anjo disse a ela, “Saudações! O Senhor Deus está com você [e já resolveu ]abençoar você grandemente.”
29 Datapuwa't siya'y totoong nagulumihanan sa sabing ito, at iniisip sa kaniyang sarili kung anong bati kaya ito.
Porém Maria estava muito confundida [quando ouviu ]isso. Ela perguntava a si mesma o que [o anjo queria dizer ]com estas palavras.
30 At sinabi sa kaniya ng anghel, Huwag kang matakot, Maria: sapagka't nakasumpong ka ng biyaya sa Dios.
Aí o anjo disse a ela, “Maria, Deus está muito contente com você, então não tenha medo.
31 At narito, maglilihi ka sa iyong tiyan, at manganganak ka ng isang lalake, at tatawagin mo ang kaniyang pangalang JESUS.
Você vai ficar grávida e vai ter um filho, e deve dar a ele o nome de Jesus.
32 Siya'y magiging dakila, at tatawaging Anak ng Kataastaasan: at sa kaniya'y ibibigay ng Panginoong Dios ang luklukan ni David na kaniyang ama:
Ele vai se tornar muito grande. [As pessoas ]vão dizer que ele é o Filho de Deus/o homem que também é Deus. Deus, o Senhor, vai fazer com que ele seja rei assim como foi seu antepassado o [Rei ]Davi.
33 At siya'y maghahari sa angkan ni Jacob magpakailan man; at hindi magkakawakas ang kaniyang kaharian. (aiōn g165)
Ele vai ser o rei [dos judeus], os descendentes do [seu antepassado ]Jacó, para sempre. Ele vai reinar/governar como rei para sempre!” (aiōn g165)
34 At sinabi ni Maria sa anghel, Paanong mangyayari ito, sa ako'y hindi nakakakilala ng lalake?
Aí Maria disse ao anjo, “Já que sou virgem, como posso [ter um filho]?”
35 At sumagot ang anghel, at sinabi sa kaniya, Bababa sa iyo ang Espiritu Santo, at lililiman ka ng kapangyarihan ng Kataastaasan: kaya naman ang banal na bagay na ipanganganak ay tatawaging Anak ng Dios.
Então o Anjo disse a ela, “O Espírito Santo virá a você e o poder de Deus [MTY/EUP] estará sobre você [para ajudá-la a ficar grávida]. Por isso o filho que você terá vai ser totalmente dedicado aos propósitos de Deus, e [as pessoas ]dirão que ele é o Filho de Deus/homem que também é Deus.
36 At narito, si Elisabet na iyong kamaganak, ay naglihi rin naman ng isang anak na lalake sa kaniyang katandaan; at ito ang ikaanim na buwan niya, na dati'y tinatawag na baog.
[Também preciso dizer outra coisa a você]. Sua prima Isabel é muito idosa, e [as pessoas ]diziam que ela não podia ter filhos. Mas [faz quase ]seis meses [que ela está grávida], e vai dar à luz um filho!
37 Sapagka't walang salitang mula sa Dios na di may kapangyarihan.
[Mas você não deve se maravilhar disso], porque Deus pode fazer tudo!”
38 At sinabi ni Maria, Narito, ang alipin ng Panginoon; mangyari sa akin ang ayon sa iyong salita. At iniwan siya ng anghel.
Aí Maria disse, “Está bem, quero servir o Senhor/Deus, então deixe acontecer o que o senhor disse.” Depois o anjo a deixou.
39 At nang mga araw na ito'y nagtindig si Maria, at nagmadaling napasa lupaing maburol, sa isang bayan ng Juda;
Logo depois disso, Maria se preparou e foi rápido a uma cidade nos montes do [distrito da ]Judeia.
40 At pumasok sa bahay ni Zacarias at bumati kay Elisabet.
Ela entrou na casa de Zacarias e saudou [a sua esposa ]Isabel.
41 At nangyari, pagkarinig ni Elisabet ng bati ni Maria, ay lumukso ang sanggol sa kaniyang tiyan; at napuspos si Elisabet ng Espiritu Santo;
Logo que Maria ouviu a Isabel saudá-la, o nenê pulou no ventre [da Isabel]. O Espírito Santo dominou a Isabel por completo.
42 At sumigaw siya ng malakas na tinig, at sinabi, Pinagpala ka sa mga babae, at pinagpala ang bunga ng iyong tiyan.
Ela disse [a Maria ]em voz bem alta, “[Deus ]tem abençoado você [mais do que ]abençoou [qualquer outra ]mulher, e [tem ]abençoado o filho que vai ter!
43 At ano't nangyari sa akin, na ang ina ng aking Panginoon ay pumarito sa akin?
Não sou/por que sou digno de [Deus permitir que você ]me visite! Você vai ser mãe do meu Senhor!
44 Sapagka't ganito, pagdating sa aking mga pakinig ng tinig ng iyong bati, lumukso sa tuwa ang sanggol sa aking tiyan.
[Percebi ]isso porque logo que ouvi você me saudar, o nenê dentro do meu ventre pulou porque estava tão contente [de você ter vindo]!
45 At mapalad ang babaing sumampalataya; sapagka't matutupad ang mga bagay na sa kaniya'y sinabi ng Panginoon.
[Deus ]a abençoou [porque ]você acreditou que o que o Senhor Deus lhe disse ia acontecer.
46 At sinabi ni Maria, Dinadakila ng aking kaluluwa ang Panginoon,
Então Maria [louvou a Deus ]dizendo/cantando, “Ó, como eu louvo o Senhor/Deus!
47 At nagalak ang aking espiritu sa Dios na aking Tagapagligtas.
Alegro-me no meu ser interior porque Deus é quem me salva.
48 Sapagka't nilingap niya ang kababaan ng kaniyang alipin. Sapagka't, narito, mula ngayon ay tatawagin akong mapalad ng lahat ng maghahalihaliling lahi.
Eu era apenas a sua serva humilde, mas ele não se esqueceu de mim. Pois de agora em diante, as pessoas de todas as épocas/do futuro vão dizer que Deus se agradava/gostava de mim,
49 Sapagka't ginawan ako ng Makapangyarihan ng mga dakilang bagay; At banal ang kaniyang pangalan.
porque vão ouvir das coisas que Deus, o Altíssimo, fez para mim. Ele é maravilhoso!
50 At ang kaniyang awa ay sa mga lahi't lahi. Sa nangatatakot sa kaniya.
Ele mostra misericórdia àqueles que o respeitam de geração a geração.
51 Siya'y nagpakita ng lakas ng kaniyang bisig; Isinambulat niya ang mga palalo sa paggunamgunam ng kanilang puso.
Ele mostra às pessoas que ele é poderoso. Ele faz com que aqueles que pensam de maneira orgulhosa no seu ser interior se dispersem.
52 Ibinaba niya ang mga prinsipe sa mga luklukan nila, At itinaas ang mga may mababang kalagayan.
Ele manda embora os reis poderosos e não deixa que continuem a governar, mas honra aqueles que são humildes/oprimidos.
53 Binusog niya ang nangagugutom ng mabubuting bagay; At pinaalis niya ang mayayaman, na walang anoman.
Ele dá coisas boas de comer aos famintos, mas manda embora os ricos sem dar nada a eles.
54 Tumulong siya sa Israel na kaniyang alipin, Upang maalaala niya ang awa
Ele tem se lembrado do que prometeu. Por isso ele me ajudou e ajudou a todos os outros do povo de Israel que o servem.
55 (Gaya ng sinabi niya sa ating mga magulang) Kay Abraham at sa kaniyang binhi magpakailan man. (aiōn g165)
Ele prometeu a Abraão e a todos os nossos outros antepasssados que descenderam dele que teria misericórdia deles. (aiōn g165)
56 At si Maria ay natirang kasama niya na may tatlong buwan, at umuwi sa kaniyang bahay.
Maria ficou com Isabel por mais ou menos três meses. Depois ela voltou para casa.
57 Naganap nga kay Elisabet ang panahon ng panganganak; at siya'y nanganak ng isang lalake.
Quando chegou a hora de Isabel dar à luz, ela teve um filho.
58 At nabalitaan ng kaniyang mga kapitbahay at mga kamaganak, na dinakila ng Panginoon ang kaniyang awa sa kaniya; at sila'y nangakigalak sa kaniya.
Seus vizinhos e parentes ouviram como Deus a tinha abençoado imensamente, e por isso estavam contentes assim como [Isabel].
59 At nangyari, na nang ikawalong araw ay nagsiparoon sila upang tuliin ang sanggol; at siya'y tatawagin sana nila na Zacarias, ayon sa pangalan ng kaniyang ama.
Sete dias depois eles se reuniram para a [cerimônia de ]circuncidar o nenê [para mostrar que ele pertencia a Deus]. Já que o nome do pai era Zacarias, queriam dar ao filho o mesmo nome.
60 At sumagot ang kaniyang ina at nagsabi, Hindi gayon; kundi ang itatawag sa kaniya'y Juan.
Mas a mãe disse, “Não, seu nome vai ser João.”
61 At sinabi nila sa kaniya, Wala sa iyong kamaganak na tinatawag sa pangalang ito.
[Então ]eles disseram a ela, “[João ]não é o nome de nenhum dos seus (dual) parentes, [por isso você (dual) não deve dar esse nome a ele].
62 At hinudyatan nila ang kaniyang ama, kung ano ang ibig niyang itawag.
Então fizeram gestos com as mãos para o pai para ele indicar qual o nome que queria dar ao seu filho.
63 At humingi siya ng isang sulatan at sumulat, na sinasabi, Ang kaniyang pangalan ay Juan. At nagsipanggilalas silang lahat.
[Aí ]ele deu sinal para eles [darem a ele ]uma tabuinha [em que escrever. Quando deram a ele], ele escreveu [no tablete ]”Seu nome é João.” Todos os [que estavam ali ]ficaram maravilhados!
64 At pagdaka'y nabuka ang kaniyang bibig, at ang kaniyang dila'y nakalag, at siya'y nagsalita, na pinupuri ang Dios.
Zacarias logo podia falar novamente, e louvou a Deus.
65 At sinidlan ng takot ang lahat ng nagsisipanahan sa palibot nila; at nabansag ang lahat ng mga bagay na ito sa lahat ng lupaing maburol ng Judea.
Todos os vizinhos deles ficaram maravilhados/pasmados! Contaram aos outros que moravam em toda a região dos montes do [distrito da ]Judeia essa coisa que tinha acontecido.
66 At lahat ng mga nangakarinig nito ay pawang iningatan sa kanilang puso, na sinasabi, Magiging ano nga kaya ang batang ito? Sapagka't ang kamay ng Panginoon ay sumasa kaniya.
Todos que ouviram da coisa pensavam nela. Eles diziam 'Que trabalho será que [este menino ]fará [para Deus quando ele crescer]? Pensavam assim porque [como resultado do que tinha acontecido ]eles tinham certeza de que Deus estaria ajudando-o [de modo poderoso].
67 At si Zacarias na kaniyang ama ay napuspos ng Espiritu Santo, at nanghula, na nagsasabi,
[Depois que ]o filho de Zacarias [nasceu], o Espírito de Deus dirigiu Zacarias totalmente enquanto ele falou estas palavras que vinham de Deus.
68 Purihin ang Panginoon, ang Dios ng Israel; Sapagka't kaniyang dinalaw at tinubos ang kaniyang bayan,
“Vamos louvar o Senhor, o Deus que [nós (inc) o povo ]de Israel [adoramos, ] porque ele já chegou para livrar a [nós], o povo de Israel, [dos nossos inimigos].
69 At nagtaas sa atin ng isang sungay ng kaligtasan Sa bahay ni David na kaniyang alipin
Ele está nos mandando/enviando alguém que vai nos salvar de maneira poderosa, alguém que é [descendente do Rei ]Davi, que o serviu [bem].
70 (Gaya ng sinabi niya sa pamamagitan ng kaniyang mga banal na propeta na nagsilitaw buhat nang unang panahon), (aiōn g165)
Muito tempo atrás Deus fez com que seus profetas dissessem que ele faria isso. (aiōn g165)
71 Kaligtasang mula sa ating mga kaaway, at sa kamay ng lahat ng nangapopoot sa atin;
[Ele ]vai nos resgatar dos nossos inimigos, e ele vai [nos salvar ]do poder daqueles que nos odeiam.
72 Upang magkaawang-gawa sa ating mga magulang, At alalahanin ang kaniyang banal na tipan;
[Ele vai fazer isso porque ]não se esqueceu do que prometeu aos nossos antepassados; ele prometeu que teria misericórdia de nós, os [descendentes ]deles.
73 Ang sumpa na isinumpa niya kay Abraham na ating ama,
Foi isso que ele prometeu firmemente ao nosso antepassado Abraão. Deus lhe disse que ele nos ia resgatar do poder dos nossos inimigos,
74 Na ipagkaloob sa atin na yamang nangaligtas sa kamay ng ating mga kaaway, Ay paglingkuran natin siya ng walang takot,
que nos ajudaria a servi-lo sem medo,
75 Sa kabanalan at katuwiran sa harapan niya, lahat ng ating mga araw.
que [faria com que nós ]fôssemos dedicados totalmente a ele, e nos ajudaria a [viver ]corretamente/de maneira justa durante toda a nossa vida.”
76 Oo at ikaw, sanggol, tatawagin kang propeta ng kataastaasan; Sapagka't magpapauna ka sa unahan ng mukha ng Panginoon, upang ihanda ang kaniyang mga daan;
Então Zacarias disse isto ao seu filho pequeno: “Meu filho, as pessoas dirão que você é um profeta que Deus [MTY/EUP] mandou, porque você vai começar seu trabalho antes de chegar o Senhor Messias para preparar as pessoas para que estejam prontas para ele.
77 Upang maipakilala ang kaligtasan sa kaniyang bayan, Sa pagkapatawad ng kanilang mga kasalanan,
Você vai dizer ao povo de Deus como é que ele vai guardá-los de serem punidos/castigados pelos seus pecados ao perdoá-los.
78 Dahil sa magiliw na habag ng aming Dios, Ang pagbubukang liwayway buhat sa kaitaasan ay dadalaw sa atin,
Nosso Deus vai fazer isso porque ele é muito bondoso para conosco. Assim como um novo dia começa quando o sol se levanta, Deus vai fazer esta coisa nova para nós quando o Messias nos vem dos céus/de Deus.
79 Upang liwanagan ang nangakalugmok sa kadiliman at sa lilim ng kamatayan; Upang itumpak ang ating mga paa sa daan ng kapayapaan.
Aqueles que não conhecem Deus são como pessoas que estão na escuridão. Têm medo de que logo vão morrer. Mas quando o Messias nos diz a mensagem de Deus, vai ser como se alguém fizesse com que essas pessoas vissem uma luz brilhante. Ele vai nos guiar para que vivamos em paz.”
80 At lumaki ang sanggol, at lumakas sa espiritu, at nasa mga ilang hanggang sa araw ng kaniyang pagpapakita sa Israel.
Mais tarde, o filho de Zacarias cresceu e ficou forte espiritualmente. Aí ele viveu na região seca até começar a pregar ao povo de Israel.

< Lucas 1 >