Matendo 7
1 Basi, Kuhani Mkuu akamwuliza, “Je, mambo haya ni kweli?”
Mupayizi mupati wakati, “Makani aya ngakasimpe na?”
2 Naye Stefano akasema, “Ndugu zangu na akina baba, nisikilizeni! Mungu alimtokea baba yetu Abrahamu alipokuwa kule Mesopotamia kabla hajaenda kukaa kule Harani.
Sitivini wakati, “Nobakwesu anomataata, mundiswilizye: Leza wabulemu wakalibonia kuli taata wesu Abbulahamu kali ku Mesopotamiya, katana kukkala mu Halani;
3 Mungu alimwambia: Ondoka katika nchi yako; waache watu wa ukoo wako; nenda katika nchi nitakayokuonyesha!
wakati kulinguwe, “Longa uzwe munyika yakulindinywe abantu bakulindinywe, mpawo uye kunyika njensikakutondezye.”
4 Kwa hivyo, Abrahamu alihama nchi ya Kaldayo, akaenda kukaa Harani. Baada ya kifo cha baba yake, Mungu alimtoa tena Harani akaja kukaa katika nchi hii mnayokaa sasa.
Mpawo wakazwa wasiya inyika yaba Kkaludiya akuyokkala ku Halani, kali nkuko oku wisi nakafwa, Leza wakamweeta munyika omuno mumukkede lino.
5 Mungu hakumpa hata sehemu moja ya nchi hii iwe mali yake; hata hivyo, alimwahidia kumpa nchi hii iwe yake na ya wazawa wake, ingawaje wakati huu hakuwa na mtoto.
Takwe nakamupa kuti ibelukono lwakwe pe, nikuba mweenya wakuti alyate kulinjiyo. Pesi wakamusyomezya - kuti uzomupa nyika eyi kuti ibe lukono lwakwe amazyalani akwe, nikuba takalina kuba amwana pe - kuchindi echo mpakati uzomupa nyika eyi mbuli lukono kulinguwe akumazyalani ayotobela nguwe.
6 Mungu alimwambia hivi: Wazao wako watapelekwa katika nchi inayotawaliwa na watu wengine, na huko watafanywa watumwa na kutendewa vibaya kwa muda wa miaka mia nne.
Leza wakambula anguwe anzila eyi kuti bana bakwe bayokkala munyika yabwenzu, akuti bana banyika eyo bayobajata buzike akabapenzya kapati kwaminyaka ili myanda iine. Leza wakati,
7 Lakini mimi nitalihukumu taifa hilo litakalowafanya watumwa. Kisha nitawatoa katika nchi hiyo ili waje kuniabudu mahali hapa.
“Pesi ndiyobeteka musyobo wabantu abo ibayobajata buzike, kuzwa awo bayozwa bazoze omuno bazondikombe mubusena obuno.'
8 Halafu Mungu aliifanya tohara iwe ishara ya agano. Hivyo, Abrahamu alimtahiri mtoto wake Isaka, siku ya nane baada ya kuzaliwa. Na Isaka, vivyo hivyo, alimtahiri Yakobo. Naye Yakobo aliwatendea wale mababu kumi na wawili vivyo hivyo.
Mpawo Leza wakapa Abbulahamu chizuminano chabupalule, elyo Abbulahamu wakazyala Ayizeki mpawo wamupalula mubuzuba bwamusanu aatatu; Ayizeki wakazyala Jakkobbu, mpawo Jakkobbu wakazyala ibalikkumi ababili.
9 “Wale mababu walimwonea wivu Yosefu, wakamuuza utumwani Misri. Lakini Mungu alikuwa pamoja naye,
Lino nkambo kakuti Jozefu, bananyina bakamuchitila ibbivwe bakamuuzya ku Ijiputi, pesi Leza wakali anguwe
10 akamwokoa katika taabu zake zote. Mungu alimjalia fadhili na hekima mbele ya Farao, mfalme wa Misri, hata Farao akamweka awe mkuu wa ile nchi na nyumba ya kifalme.
wakamuvuna kuzwa kumapenzi akwe. Wakapa Jozefu choolwe abusongo kunembo lya Falo, mwami waku Ijiputi, iwakamusala kuba mwendelezi mu Ijiputi aatala lyempuli yakwe.
11 Kisha, kulizuka njaa kubwa katika nchi yote ya Misri na Kanaani, ikasababisha dhiki kubwa. Babu zetu hawakuweza kupata chakula chochote.
“Lino kwakaba bbalanwe, amapenzi mapati mu Ijiputi yoonse amu Kkenani, mpawo bamataata bakabulikilwa chakulya.
12 Basi, Yakobo alipopata habari kwamba huko Misri kulikuwa na nafaka, aliwatuma watoto wake, yaani babu zetu, waende huko Misri mara ya kwanza.
Pesi Jakobbu nakamvwa kuti ku Ijiputi kuli chakulya, wakatuma bamataata kulwendo lutanzi.
13 Katika safari yao ya pili, Yosefu alijitambulisha kwa ndugu zake, na Farao akaifahamu jamaa ya Yosefu.
Mulwendo lwabo lwabili Jozefu wakalitondezya kubakulana baklwe, mpawo wakabazibya kuli Falo.
14 Yosefu alituma ujumbe kwa baba yake na jamaa yote, jumla watu sabini na tano, waje Misri.
Mpawo wakatuma bakulana bakwe kuti babwede bakaambile wisi kuti aze ku Ijiputi, antomwe abanzubo zyakwe bonse, kabali mweelwe wabantu bali makumi ali musanu aabili abantu bali musanu.
15 Hivyo, Yakobo alikwenda Misri ambako yeye na babu zetu wengine walikufa.
Lino Jakobbu wakayinka wakukkala mu Ijiputi wakufwida mumo, welwakwe abamataata.
16 Miili yao ililetwa mpaka Shekemu, ikazikwa katika kaburi Abrahamu alilonunua kutoka kwa kabila la Hamori kwa kiasi fulani cha fedha.
Bakabwezegwa batolwa ku Shekkemu bakubambwa mukabanda ka Abbulahamu nkakawula amuulo wansiliva kuzwa kubana ba Hamoli mu Shekkemu.
17 “Wakati ulipotimia Mungu aitimize ahadi aliyompa Abrahamu, idadi ya wale watu kule Misri ilikwisha ongezeka na kuwa kubwa zaidi.
Lino nichakamba kuzulila chiindi chachisyomezyo nchakali waamba kuli Abbulahamu, bantu bakakomena akuvula mu Ijiputi,
18 Mwishowe, mfalme mmoja ambaye hakumtambua Yosefu alianza kutawala huko Misri.
lumwi kwaba uumbi mwami wakeendelezya Ijiputi mwami utakwe anchakalizi pe azya Jozefu.
19 Alilifanyia taifa letu ukatili, akawatendea vibaya babu zetu kwa kuwalazimisha waweke nje watoto wao wachanga ili wafe.
Wakeena bantu besu akubamanikizya kuti bazibye kuzyalwa kwabana bacheche kuchitila kuti abajaye.
20 Mose alizaliwa wakati huo. Alikuwa mtoto mzuri sana. Alilelewa nyumbani kwa muda wa miezi mitatu,
Muchiindi nchicho echo Mozesi wakazyalwa wakali kweebeka loko kubusyu bwa Leza, wakalondolwa kwamyezi iitatu mung'anda yawisi.
21 na alipotolewa nje, binti wa Farao alimchukua, akamlea kama mtoto wake.
Eelyo nakagwisigwa aanze, mwana musimbi wa Falo wakamutangila akumukomezya mbuli mwana wakwe mulombe.
22 Mose alifundishwa mambo yote ya hekima ya Wamisri akawa mashuhuri kwa maneno na matendo.
Mozesi wakali yiide mulibonse busongo bwaba Ijiputi, mpawo wakabasinguzu mumajwi akwe amumilimu yakwe.
23 “Alipokuwa na umri wa miaka arobaini aliamua kwenda kuwaona ndugu zake Waisraeli.
“Pesi nakaamba kuzulizya minyaka ilimakumi aane wakayeeya mumoyo wakwe kuti aswaye babunyina ibazyalani lya Izilayeli.
24 Huko alimwona mmoja wao akitendewa vibaya, akaenda kumwokoa, na kulipiza kisasi, akamuua yule Mmisri.
Wakabona mu Izilayeli kalo kutamizigwa, Mozesi wakamuvuna mu Izilayeli nyina, wakali kupenzegwa mpawo wajaya mu Ijiputi:
25 (Alidhani kwamba Waisraeli wenzake wangeelewa kwamba Mungu angemtumia yeye kuwakomboa, lakini hawakuelewa hivyo.)
Wakachita eezi kayeeyanga bantu bamukowa wakwe balaziba kuti Leza kwindila mukuboko kwakwe uyobapa lwangunuko pesi bo tebaka zimvwisisisya pe.
26 Kesho yake, aliwaona Waisraeli wawili wakipigana, akajaribu kuwapatanisha, akisema: Ninyi ni ndugu; kwa nini basi, kutendeana vibaya ninyi kwa ninyi?
Mubuzuba butobela wakabona balumi babili kabalo kulwana, wakeezya kubavuna chaluumuno wati, “Nobalumi, muli bantu bamwi biyo, nkambonzi nimulokuchisana lwanu lwanu?”
27 Yule aliyekuwa anampiga mwenzake alimsukuma Mose kando akisema: Ni nani aliyekuweka wewe kuwa kiongozi na mwamuzi wa watu?
Pesi ulya umwi wakali wabisizya mwenzinyina wakamutontela kule mpawo wati, 'ngwani wakakusala kuti ube mwendelezi konotubeteka?
28 Je, unataka kuniua kama ulivyomuua yule Mmisri jana?
Uyanda kundijaya na andime mbulimbwakajaya mu Ijiputi ulya ijilo?
29 Baada ya kusikia hayo Mose alikimbia, akaenda kukaa katika nchi ya Midiani na huko akapata watoto wawili.
Lino Mozesi nakamvwa obu wakachija, wakakuba muzwakule munyika yaba Midiyani oko nkwakakuzyala bana balombe babili.
30 “Miaka arobaini ilipotimia, malaika wa Bwana alimtokea Mose katika kichaka kilichokuwa kinawaka moto kule jangwani karibu na mlima Sinai.
Elyo nikwakinda minyaka ilimakumi aane angelo wakalibonia kuli nguwe munkanda yakuchilundu cha Sinayi mumabangabanga amulilo kali muchiteeyo.
31 Mose alistaajabu sana kuona jambo hilo hata akasogea karibu ili achungulie; lakini alisikia sauti ya Bwana:
Lino Mozesi nakabona mulilo, zyakamuambya eezi, mpawo nakalikuya buswena afwifwi kuti abonesesye loko, kwakazwa ijwi lya Mwami lyakati,
32 Mimi ni Mungu wa baba zako, Mungu wa Abrahamu, Isaka na Yakobo! Mose akatetemeka kwa hofu na wala hakuthubutu kutazama zaidi.
“Ndime Leza wabamawuso, Leza wa Abbulahamu awa Ayizeki a Jakobbu.' Mozesi wakayoowa takwe nakayanda kulanga lubo pe oko.
33 Bwana akamwambia: Vua viatu vyako maana hapa unaposimama ni mahali patakatifu.
Lino Mwami Leza wakati kulinguwe, gwisya insangu kumawulu aako, nkambo abusena mpoyimvwi mbusena busalala.
34 Nimeyaona mabaya wanayotendewa watu wangu kule Misri. Nimesikia kilio chao, nami nimekuja kuwaokoa. Basi sasa, nitakutuma Misri.
Ndabona loko kupenzegwa kwabantu bangu balimu Ijiputi; Ndamvwa kukwila kwabo, alimwi Ndasika kuza kuzobavuna; kwalino kweza, Ndilakutuma ku Ijiputi.'
35 “Huyu Mose ndiye yule watu wa Israeli waliyemkataa waliposema: Ni nani aliyekuweka wewe kuwa kiongozi na mwamuzi wetu? Kwa njia ya yule malaika aliyemtokea katika kichaka kilichokuwa kinawaka moto, Mungu alimtuma Mose huyo awe kiongozi na mkombozi.
Oyu Mozesi nguwe ngubakakkaka nibakamba kuti, “Ngwani wakakubikka buzuluzi amubetesi?” - nguwe ngwakatuma Leza kuti abe muzuluzi amuvuni. Leza wakamutuma kwinda mukuboko kwamungelo iwakalibonia kuli Mozesi muchiteyo.
36 Ndiye aliyewaongoza wale watu watoke Misri kwa kufanya miujiza na maajabu katika nchi ya Misri, katika bahari ya Shamu na jangwani kwa muda wa miaka arobaini.
Mozesi wakabazulwida wabagwisya mu Ijiputi, nakachita zigambyo azitondezyo mu Ijiputi akuLwizi lwa Matete, amunkanda muminyaka ili makumi aane.
37 Mose ndiye aliyewaambia watu wa Israeli: Mungu atawateulieni nabii kama mimi kutoka katika ndugu zenu ninyi wenyewe.
“Oyu Mozesi ngonguwe wakaamba kuti kuba Izilayeli, 'Leza uyomupa musinsimi kazwa akati kababunyina, musinsimi uli mbuli ndime.'
38 Wakati watu wa Israeli walipokutana pamoja kule jangwani, Mose ndiye aliyekuwako huko pamoja nao. Alikuwa huko pamoja na babu zetu na yule malaika aliyeongea naye mlimani Sinai; ndiye aliyekabidhiwa yale maneno yaletayo uzima atupe sisi.
Oyu ngomwalumi wakali mukwiizya amungelo wakali kwambula awe atala achilundu cha Sinayi, iwakali aamwi abamataata, iwakatambula imajwi apona kuti atwambile iswebo.
39 “Lakini yeye ndiye babu zetu waliyemkataa kumsikiliza; walimsukuma kando, wakatamani kurudi Misri.
“Pesi bamataata bakakaka kumuswilizya; bakamutontela kule kuzwa kulimbabo, mpawo mumyoyo yabo bakabweda ku Ijiputi.
40 Walimwambia Aroni: Tutengenezee miungu itakayotuongoza njiani, maana hatujui yaliyompata Mose huyu aliyetuongoza kutoka Misri!
Echo chindi bakambila Aaloni kuti tupangile baleza batatuzulwide. Oyu Mozesi, wakatugwisya mu Ijiputi tatuzi pe ichachitika kulinguwe.'
41 Hapo ndipo walipojitengenezea sanamu ya ndama, wakaitambikia na kukifanyia sherehe kitu ambacho ni kazi ya mikono yao wenyewe.
Lino bakapanga kanamani kumazuba ayo baleta chipayizyo kuli nkako, mpawo bakakondwa nkambo kamilimo yamaboko abo.
42 Lakini Mungu aliondoka kati yao, akawaacha waabudu nyota za anga, kama ilivyoandikwa katika kitabu cha manabii: Enyi watu wa Israeli! Si mimi mliyenitolea dhabihu na sadaka kwa muda wa miaka arobaini kule jangwani!
Pesi Leza wakachengunuka mpawo wakapeda kukomba nyenyezi zyamulengalenga, mbuli mbukulembedwe mubbuku lyabasinsimi kuti, “Mwakandipana zipayizyo zyamitumba yabanyama kwaminyaka iili makumi aane munkanda, inywebo nobana ba Izilayeli?
43 Ninyi mlikibeba kibanda cha mungu Moloki, na sanamu ya nyota ya mungu wenu Refani. Sanamu mlizozifanya ndizo mlizoabudu. Kwa sababu hiyo nitakupeleka mateka mbali kupita Babuloni!
Mwakatambula chikombelo cha Moleki antomwe anyenyeezi yaleza waLafani, azikozyanio nzimwakapanga kuti muzikombe: alimwi Ndiyomubweza nkamwiinzye mu Bbabbiloni.'
44 Kule jangwani babu zetu walikuwa na lile hema lililoshuhudia kuweko kwa Mungu. Lilitengenezwa kama Mungu alivyomwambia Mose alifanye; nakala kamili ya kile alichoonyeshwa.
Bamataata bakalijisi idumba lyabukamboni munkanda, mbuli Leza mbwakalayilila nakaambula a Mozesi kuti welede kuchita mbuli mabambilo ngaakabona.
45 Kisha babu zetu walilipokezana wao kwa wao mpaka wakati wa Yoshua, walipoinyakua ile nchi kutoka kwa mataifa ambayo Mungu aliyafukuza mbele yao. Hapo lilikaa mpaka nyakati za Daudi.
Musule lyayaaya, bamataata, kabali ansi lyabuzuluzi bwa Johuwa, bakatambula idumba lyakubunanina baza alyo nibakakona bulono bwanyika. Leza wakabweza bulongo wanyanzya misyobo yabantu bakalikukkala mumo wabatanda kubusyu bwamataata. Elidumba lyakaliwo munyika omuno kusikila kuchindi cha Devidi,
46 Daudi alipata upendeleo kwa Mungu, akamwomba Mungu ruhusa ya kumjengea makao yeye aliye Mungu wa Yakobo.
oyu wakajana cholwe kubusyu bwa Leza, mpawo wakumbila kuti ajane busena bwakukkala bwang'anda ya Jakobbu.
47 Lakini Solomoni ndiye aliyemjengea Mungu nyumba.
Pesi ngu Solomoni wakayaka ing'anda ya Leza.
48 “Hata hivyo, Mungu Mkuu haishi katika nyumba zilizojengwa na binadamu; kama nabii asemavyo:
Nekuba obo, Sijulu lyamajulu takkali mung'anda iyakwa amaboko, mbuli mbwaamba musinsimi kuti,
49 Bwana asema: Mbingu ni kiti changu cha enzi na dunia ni kiti changu cha kuwekea miguu.
“Ijulu nipande lyangu mpawo inyika ngimalyatililo amawulu angu. Musyobo uli weng'anda unga ulandiyakila? Mbwamba Mwami, an, mbobuli busena bwakulyokezya kwangu?
50 Ni nyumba ya namna gani basi mnayoweza kunijengea, na ni mahali gani nitakapopumzika? Vitu hivi vyote ni mimi nimevifanya, au sivyo?
Temaboko angu na akachita zintu eezi zyoonse?'
51 “Enyi wakaidi wakuu! Mioyo na masikio yenu ni kama ya watu wa mataifa. Ninyi ni kama baba zenu. Siku zote mnampinga Roho Mtakatifu.
Inywebo nobasichizindwe, nobasyajumumoyo, noba nkunulumatwi, chindi chonse mulakaka Muuya Uusalala; mulijisi inchito zyabamawuso.
52 Je, yuko nabii yeyote ambaye baba zenu hawakumtesa? Waliwaua hao Mungu aliowatuma watangaze kuja kwake yule Mwenye Haki. Na sasa, ninyi mmemsaliti, mkamuua.
Nguuli wabasinsimi ngubatakwe nibakapenzya bamawuso? Bakajaya basinsimi bakalibonia katana kusika pe Ululeme, mpawo lino mwaba basikumwaba abasikumujaya,
53 Ninyi mliipokea ile Sheria iliyoletwa kwenu na Malaika, lakini hamkuitii.”
Inywebo nobantu ibakatambula mulawu oyo wakabikwa aba angelo, mpawo mwakachilwa kuulondola?”
54 Wale wazee wa Baraza waliposikia hayo, walighadhibika sana, wakamsagia meno kwa hasira.
Lino baalu bebboma nibakamvwa makani aya, bakanyongana mumyoyo bamulumina ntwino Sitivini.
55 Lakini Stefano akiwa amejawa na Roho Mtakatifu, akatazama juu mbinguni, akauona utukufu wa Mungu na Yesu amekaa upande wa kulia wa Mungu.
Pesi welwakwe, kazwide Muuya Uusalala, wakalungumana kujulu mpawo awo wabona bulemu bwa Leza. Elyo wakabona Mwami Jesu kayiimvwi kululyo lwa Leza.
56 Akasema, “Tazameni! Ninaona mbingu zimefunuliwa na Mwana wa Mtu amesimama upande wa kulia wa Mungu.”
Sitivini wakati, “Mulange, ndabona majulu kajulidwe, a Mwana amuntu ulimvwi kululyo lwa Leza.”
57 Hapo, watu wote katika kile kikao cha Baraza, wakapiga kelele na kuziba masikio yao kwa mikono yao. Kisha wakamrukia wote kwa pamoja,
Kuli ezi baalu bebboma bakasinka matwi aabo, bompoolola ajwi pati, bakachijana kuli nguwe amoyo umwi.
58 wakamtoa nje ya mji, wakampiga mawe. Wale mashahidi wakayaweka makoti yao chini ya ulinzi wa kijana mmoja jina lake Saulo.
Bakamugwisizya aanze changuzu batanguna kumutulula mabwe, Bakamboni bakabika zisamo zyabo kumawulu amulombe uutegwa Sawulo.
59 Waliendelea kumpiga mawe Stefano, huku akiwa anasali: “Bwana Yesu, ipokee roho yangu!”
Lino nibakali kumutulula mabwe, wakali kusompezya kuli Leza kati, “Mwami Jesu tambula muuya wangu.”
60 Akapiga magoti, akalia kwa sauti kubwa: “Bwana, usiwalaumu kwa sababu ya dhambi hii.” Baada ya kusema hivyo, akafa.
Wakafugama wayita ajwi ip[ati wasikuti, “Mwami, mutabapi mulandu pe kuchibi eechi nchibahita.” Lino nakamaninsya kwamba makani aya, wakona mpawo.
