Mathayo 13
1 Katika siku hiyo Yesu aliondoka nyumbani na kukaa kando ya bahari.
Lan daali, jesu den ñani o deni, ke kali, Galile ñincianma jaali kunu ke bangiba,
2 Umati mkubwa ulikusanyika kwa kumzunguka, aliingia ndani ya mtumbwi na kukaa ndani yake. Umati wote walisimama kando ya bahari.
Bi niba boncianla den taani o kani, o den kua ki kali o ŋadigu nni, ya niba n yabi yeni kuli den ye li jaali po.
3 Kisha Yesu alisema maneno mengi kwa mifano, Alisema, “Tazama, mpanzi alienda kupanda.
Jesu den maadi'ba mi maama boncianla yeni mi kpanjama ke yediba: “o kpakuolo den ñani ke ba pagi i bonbuoli.
4 Alipokuwa akipanda baadhi ya mbegu zilianguka kando ya njia na ndege walikuja wakazidonoa.
Wan den pagini ya yoginu, li tiani den ba u sankunu, ke ti bonyugidi den cua ki dini yi.
5 Mbegu zingine zilianguka juu ya mwamba, ambapo hazikupata udongo wa kutosha. Ghafla zilichipuka kwa sababu udongo haukuwa na kina.
I tiani mo den ba tancaga tingin, mi tama n ke yabi naan kani, li den pudi tontoni, nani mi tama n ki yabi yeni.
6 Lakini jua lilipo chomoza zilichomwa kwa sababu hazikuwa na mizizi, na zilikauka.
Ama u yienu n den paagi li bonbuli kaala den mali ki kuodi, kelima laa den pia jiin moani
7 Mbengu zingine zilianguka kati ya miti yenye miiba. Miti yenye miiba ilirefuka juu ikaisonga.
I tiani mo den ba i kokoni nni, i kokoni den fii ki dini yi.
8 Mbegu zingine zilianguka kwenye udongo mzuri na kuzaa mbegu, zingine mara mia moja zaidi, zingine sitini na zingine thelathini
Bonbuo tiani mo den ba ki tingŋana nni, ki den pudi ki loni, i ne den loni, kobiga kobiga, i tian mo piluoba luoba, i ne piitata.
9 Aliye na masikio na asikie.
Yua n pia atuba ki ba gbadi, wan cengi.
10 Wanafunzi walikuja na kumwambia Yesu, “Kwa nini unazungumza na makutano kwa mifano?”
Bi ŋ̇ɔdikaaba den nagini jesu kani ke den yedo: “be ya po yo ka maadiba mi kpajam.
11 Yesu alijibu kuwaambia, “Mmepewa upendeleo wa kufahamu siri za ufalme wa mbinguni, bali kwao hawajapewa.
Jesu den guani ki yedi: “bi puni yinba wani n bandi tanpoli dienma nni bondoginikaali, ama laa tie bi ya po ka.
12 Lakini yeyote aliyenacho, kwake yeye ataongezewa zaidi, na atapata faida kubwa. Ilasiye nacho hata kile alichonacho atanyang'anywa.
Kelima yua n pia bi ba pa o ki pugini wan ya pia boncianla, ama yua n ki pia wani bi gaa o kani ba wan pia yaali.
13 Hivyo naongea nao kwa mifano kwa sababu ingawa wanaona, wasione kweli. Na ingawa wanasikia wasisikie wala kufahamu.
Li tie lani ya po yo ke maadiba mi kpanjam, kelima ba ke bi nua bi kan la liba, ba ki bi cengi mɔ, bi gbadi liba ki bandila.
14 Unabii wa Isaya umetimia kwao, ule usemao, “Msikiapo msikie, lakini kwa namna yoyote hamtaelewa; wakati mwonapo muweze kuona, lakini kwa namna yeyote ile msijue.
Bi ya po li tieni ki gbeni, nani Isayi yua n sɔgini u tienu maama ki yedi: i ba cengi yeni i tuba ke kan gbadi liba, ke nɔnli yeni i nuni, ke kan liba kuli.
15 Na mioyo ya watu hawa imekuwa giza, ni vigumu kusikia, na wamefumba macho yao, ili wasiweze kuona kwa macho yao, au kusikia kwa masikio yao, au kufahamu kwa mioyo yao, hivyo wangenigeukia tena, na ningewaponya.'
Li tie yeni bani ke Isayi masɔginkaaba kua ki gbeni, wan den yediba yaali, i ba cengi ama i gbadi liba, i ba nɔnli ama i kan la liba, kelima bi naa niba pala juagi, bi gnali bi tuba kaa bua gbadi, bi tie yeni ki kaa bua ki ŋaa bi tuonbiidi ke min nɔnli'ba ki bua'b bii ki faabi'ba.
16 Bali macho yenu yamebarikiwa, kwa kuwa yanaona, na masikio yenu kwa kuwa yanasikia.
Li pamanli ye yeni yi, kelima i nuni nua, i tuba mɔ gba.
17 Hakika nawaambia manabii wengi na watu wenye haki walikuwa na hamu ya kuyaona mambo yale myaonayo, na hawakuweza kuyaona. Walitamani kusikia mambo yale mnayosikia, hawakuyasikia.
N waani yi mɔnmɔni, u tienu maama sɔnginkaaba boncianla, yaabi n tiegi den bua ki la ya bonla ki nua ne, ama baa la, bi den bua ki gbadi yi gba yaali ne ama baa gbadi.
18 . Sasa sikilizeni mfano wa mpanzi.
Lan wani yi cengi o kpakuoli kpanjama yeni li bundima.
19 Wakati yeyote asikiapo neno la ufalme na asilifahamu, ndipo mwovu huja na kukinyakua kilichokwisha kupandwa ndani ya moyo wake. Hii ni mbegu ile iliyopandwa kando ya njia.
Ya yoginu ko nilo cengi tanpoli dienmin maama ki naa gbadi lan bua ki yedi yaali, sitaan cua ki ñani ban buli yaala o pali nni, wani n tie ya bonpagikaala n ba u sankunu.
20 Yeye aliyepandwa katika miamba ni yule asikiaye neno na kulipokea haraka kwa furaha.
Ya bonbuoli n ba i tancagi tinga nni mɔ tie yua n cengi mi maama ki gaanma tontoni yeni li pamanli.
21 Bado hana mizizi ndani yake, ila huvumilia kwa kitambo kifupi. Wakati matatizo au mateso yanapotokea kwa sababu ya neno hujikwaa ghafla.
Ama o kan fidi ki sedi ya yoginu ki mi yepaama cua o kani, bii bi niba ya wan'o fala ŋanduna nni, waa pia jiini, se wan gbali ki ba.
22 Aliyepandwa kati ya miti ya miiba, huyu ni yule alisikiaye neno lakini masumbuko ya ulimwengu na udaganyifu wa utajiri hulisonga lile neno lisije likazaa matunda. (aiōn g165)
Yinba i konkoni tinga mɔ tie yaabi n kpaani ki tua piada, ba kpaagi bontiali po se i ligike tie yaali n dagidi bi po, bi sundi u tienu po, ba tiendi u tienu n buali, bi tie nani ya tinga gbie i konkoni yeni. (aiōn g165)
23 Aliyepandwa kwenye udongo mzuri, huyu ni yule asikiaye neno na kulifahamu. Huyu ni yule azaaye matunda na kuendelea kuzaa moja zaidi ya mara mia, nyingine sitini, nyingine thelathini.''
Ya bonbuoli ba ki tingŋanga nni, li tie yaaba n cengi mi maama ki gaa mi gbadima yeni mɔmɔni, li tie bani n luoni li bonluonkaali, kobiga kobiga, piiluoba luoba, yeni piitata.
24 Yesu aliwapa mfano mwingine. Akisema, “Ufalme wa mbinguni unafananishwa na mtu aliye panda mbengu nzuri katika shamba lake
Jesu gɔ den pua'ba kpanjam tɔma ki yedi;'tanpoli dienm naani nani ya nibi nden buli o kuanu nni.
25 Lakini watu waliposinzia, adui wake akaja pia akapanda magugu katikati ya ngano kisha akaenda zake.
Wan den gɔa ya yoginu, ko yibali den cua buli i naniidi u kuanu nni, ki guani ki kuni.
26 Baadaye ngano ilipoota na kutoa mazao yake, ndipo magugu yalitokea pia.
Li bonbulkaali n den pudi ki loni ti muabiandi'ti yaali n tie naniidi yen mɔ kɔ den dɔgidi.
27 Na watumishi wa mwenye shamba walikuja wakamwambia, 'Bwana, hukupanda mbengu nzuri katika shamba lako? Imekuwaje sasa lina magugu?
O kuadaano, tuonsɔnba den cua ki yedi'o, canba, ŋaa den buli bonbuoŋanm ka a kuanu nni? Be ya po yo ki naniidi mɔ nan ji ye lien n?
28 Akawaambia, Adui ametenda hili.' Watumishi walimwambia, “Kwa hiyo unataka twende tukayang'oe?”
O den guani ki yediba, li tie yibali n sɔni lan ya tuonli, lani ki bi naacenba ŋmiano: a bua tin gedi ki pan ŋabi bii?
29 Mwenye shamba akisema, 'Hapana, wakati mnayang'oa magugu mtang'oa pamoja na ngano.
Canba den guan'ba: yen ka, ya jie mani ke yi da te taani ki ŋabi i bonbuoŋanmi,
30 Yaacheni yakue pamoja mpaka wakati wa mavuno. Wakati wa mavuno nitasema kwa wavunaji, 'Kwanza yang'oeri magugu na yafungeni matita matita na kuyachoma, lakini kusanyeni ngano katika ghala langu.''''
ŋaa li kuli n ya kpedi hali li dipeli, lan yoginu n ba yedi a dipela, ban cindi ŋabi i naniidi (ti muabiadi) ki loli ki sia( ju) ama ki yi taani i diŋanmi n bɔnbualin.
31 Kisha Yesu aliwatolea mfano mwingine. Akasema, “Ufalme wa mbinguni unafanana na mbegu ya haradali ambayo mtu aliichukua na kuipanda katika shamba lake.
Jesu gɔa den pua'ba mi kpajatianma ki yedi: “tanpoli dienma naani nani ya bonbigu n wa (ñidi) ki cie mi juobinm, ke o nilo den taa ki ŋuu o kuanu n.
32 Mbegu hii kwa hakika ni ndogo kuliko mbegu zingine zote. Lakini imeapo huwa kubwa kuliko mimea yote ya bustani, huwa mti, kiasi kwamba ndege wa angani huja na kujenga viota katika matawi yake.”
Lan ya bonbii ñidi bii wa ki cie i bonbii kuli, ama bu ya kpedi ya yoginu bu yen tua ticianbu ki cie o gogdigu naan kani ki ti bonyugidi ba fidi ki cua ki tieni bi tiadi bu beni nni.
33 Akawaambia mfano mwingine tena.”Ufalme wa mbinguni ni kama chachu ile iliyo twaliwa na mwanamke na kuichanganya kwa vipimo vitatu kwa unga mpaka viumuke.
Jesu gɔ den togidiba kpanjatiali ki yedi: “tanpoli dienma gɔa tie nani li dabinli yeni, o pua den taa ki muani yeni yiemu taa ki sieni ki li kuli fii (k nɔbi)
34 Hayo yote Yesu aliyasema kwenye umati kwa mifano. Na pasipo mifano hakusema chochote kwao.
Jesu den bangi li niwuligu ki maadi'ba laa bonli kuli yeni mi makpanjam, waa den maadi yenba ka ki pua kpanjam.
35 Hii ilikuwa kwamba kile kilichokwisha semwa kupitia kwa nabii kiweze kutimia, pale aliposema, “Nitafumbua kinywa changu katika mifano. Nitasema mambo yale yaliyokuwa yamefichwa tangu misingi ya ulimwengu”.
Li kuli ne den tie lan kuani u tienu nisɔngikaaba maam po man tieni, m maadi mi kpanjam, n ba maadi'ba mi kpanjam ki dɔgidi ya bona n den wuo hali ŋanduna cilima yoginu.
36 Kisha Yesu aliwaacha makutano na kwenda nyumbani. Wanafunzi wake walimwendea na kusema, “Tufafanulie mfano wa magugu ya shambani.''
Jesu nden cabi lan ya niwuligu, o den kua o diegun nni, lan ya yoginu bi ŋɔdikaaba den nangini o kani ki
37 Yesu alijibu na kusema, “Apandae mbegu nzuri ni Mwana wa Adamu.
yedi'o: bundi ti po ya naniidi den ye o kuan nni kpanjam, ki jesu ŋmianma, yua buli i bonbuliŋanm tie mini o nisalo bijua.
38 Shamba ni ulimwengu; na mbegu nzuri, hawa ni wana wa ufalme. Magugu ni wana wa yule mwovu, na adui aliye zipanda ni ibilisi.
O kuanu mɔ tie ŋanduna, ya bonbuoli ŋan mɔ tie u tienu n die ya niba, aljani nni bila, ti muabiidi tie ya niba n tiendi sitaani n yedi ban tieni yaali.
Yibali yua buli i naniidi tie sitaani, li adipela n ba pe i di ya yoginu tie ŋanduna juodima. Adipela mɔ tie malekinba. (aiōn g165)
40 Kama vile magugu yanavyo kusanywa na kuchomwa moto, hivyo ndivyo itakavyo kuwa mwisho wa ulimwengu. (aiōn g165)
Nani ban yi loli ti muabiidi ki loli maama ki ju o mu nni, li ba tie yeni li ŋandunli juodima yoginu. (aiōn g165)
41 Mwana wa Adamu atatuma malaika wake, na kukusanya kutoka katika ufalme wake mambo yote yaliyosababisha dhambi na wale watendao maasi.
O nisalo bijua ba sɔni o malekinba ba ñani o diemin ne kuli, yaali tie bonbiili kuli yeni yaabi n tiendi mi biadima.
42 Watawatupa wote katika tanuru la moto, ambako kutakuwa na kilio na kusaga meno.
Ki luba o mu buogun nni naani kani n bia ke bi ba buudi ki ŋmani a ñina.
43 Ndipo watu wenye haki watakapong'aa kama jua katika Ufalme wa Baba yao. Yeye aliye na masikio na sikie.
Li yoginu, bi niteginkaaba (bi nimɔnba) ba yendi nani o yienu yinyienma yeni bi baa dienma nni.
44 Ufalme wa mbinguni ni kama hazina iliyofichwa shambani. Mtu akaiona na kuificha. Katika furaha yake akaenda kuuza vyote alivyokuwa navyo, na kulinunua shamba.
Tanpolu dienma gɔa tien nani ya piama n wuo o kuanu yeni, ki o nilo laama (piidi) ki gɔ guani ki wuonma, wan gbie yeni ya pamanli po ko den gedi ki ban kuadi wan pia yaali kuli ki guani ki daa u kuanu yeni.
45 Tena, ufalme wa mbinguni ni kama mtu anayefanya biashara atafutaye lulu yenye thamani.
Tanpoli dienma gɔa tie nani ya kpenkpendo den kpaani mi lanbima ki li ŋani boncianla.
46 Wakati alipoiona ile yenye thamani, alienda akauza kila kitu alichokuwa nacho na akainunua.
Wan den laanma ki mi daagu n paa maama po, o den gedi ki ban kuadi wan pia yaali kuli ki da.
47 Ufalme wa mbinguni ni kama nyavu iliyo ndani ya bahari, na kwamba hukusanya viumbe vya kila aina.
tanpoli dienma gɔ tie nani, ti janbaandi ki bi taa ki lu mi ñinciama nni, bi yi cuo i janbuoli kuli, yaabi n ŋani yeni yaabi n ki ŋani, ti janbaandi ya gbie yeni i jam, bi jankpaanba yi dadi ki ñani mi ñinciama jali po.
48 Ulipojaa wavuvi waliuvuta ufukweni. Kisha wakakaa chini wakakusanya vitu vyema ndani ya vyombo, lakini visivyo na thamani vilitupwa mbali.
Bi yi gandi ya jami ŋani ki tieni ti bauodi nni, ama bi ba lu yaabi n ki ŋani wani.
49 Itakuwa namna hii katika mwisho wa dunia. Malaika watakuja na kuwatenga watu waovu kutoka miongoni mwa wenye haki. (aiōn g165)
Li ba tua yeni ŋanduna juodima, malekinba ba cua u tienu n ja ti buudi naani kani, ki paadi bi nibiadiba. (aiōn g165)
50 Na kuwatupa ndani ya tanuru ya moto, ambako kutakuwa na maombolezo na kusaga meno.
Bi ba lu'ba ya mu n bia nni, naani kani ki bi baa buudi yeni fala ki ŋmani bi ñina.
51 Mmefahamu mambo yote haya? Wanafunzi walimjibu, ''Ndiyo.''
Naani yi gbadi laa bonla kuli bonŋanla a? Bi ŋɔdikaaba den guano.
52 Kisha Yesu akawambia, ''Kila mwandishi ambaye amekuwa mwanafunzi wa ufalme anafanana na mwenye nyumba atoaye katika hazina yake vitu vipya na vya kale.''
Nn ti gbadi, lani ki jesu den yedi yeni u tienu maama gbanbanda siigan yua n tua tanpoli dienma n ŋɔdika, baa naani nani ya nilo n pia o dieli ki ñangi o ŋalimankpelo nni yen wan pia ya ŋalmani paano.
53 IkawaYesu alipomaliza mifano yote hiyo, akaondoka katika sehemu hiyo.
Ya yoginu ki jesu den maadi'ba lan ya bonli kuli ki gbeni, o den taa o ŋɔdikaaba ki ñani li kani.
54 Kisha Yesu akafika katika mkoa wake na akawafundisha watu katika sinagogi. Matokeo yake ni kuwa walishangaa na kusema, “Ni wapi mtu huyu alipopata hekima hii na miujiza hii?
Wan den pundi Nasaleti o den kua li bali maama bangima dieli nni ki bangi, li den lidi yaabi n den cengi o bangima kuli ki maadi.
55 Mtu huyu siyo mwana wa seremala? Mariamu siyo mamaye? Na ndugu zake siyo Yakobo, Yusuph, Simoni na Yuda?
O naa nilo ki tie nani tinbi yen kaa? o ba laa yanfuonma m ɔ lee? O tieni ledi yo o ki tiendi mi bancianm? Waa tie o kpagikpielo bijua kaa? Maliyama ka tie o naa, Jaka, Josefi, Simɔno yeni Juda ka tie o waanmu( o ninjaba).
56 Na dada zake tunao hapa petu? Basi mtu huyu ameyapata wapi haya yote?”.
o ninsiabi mɔ kuli taani ki ye yen'ti ti dogun
57 Aliwachukiza. Lakini Yesu aliwambia, “Nabii hakosi kuwa na heshima isipokuwa kwao na katika nchi yao.
Ya niba n ye li kani den yie kaa tuo ki gaa jesu nani u tie kilisiti, lan wani jeasu pali den biidi yeni ban tie maami po ko yedi'ba, bi kan fali u tienu nisɔnginka kaan tɔgi se o dan dogun nni yeni o diegun nni.
58 Na hakuweza kufanya miujiza mingi kwa sababu hawakuwa na imani naye.
Waa den tieni bancianm boncianla laa kaanu, kelima bi pajuaga ya po.
