< Mithali 23 >

1 Uketipo kula chakula na mtawala, angalia vyema kile kilicho mbele yako,
Cuando te sientes a comer con un gobernante, ten cuidado con lo que te sirven,
2 na utie kisu kooni mwako kama ukiwa mlafi.
y ponte límites si tienes mucha hambre.
3 Usitamani vyakula vyake vitamu kwa kuwa chakula hicho ni cha hila.
No seas glotón en sus finos banquetes, porque lo ofrecen con motivaciones engañosas.
4 Usijitaabishe ili kuupata utajiri, uwe na hekima kuonyesha kujizuia.
No te desgastes tratando de volverte rico. ¡Sé sabio y no te afanes en ello!
5 Kufumba na kufumbua utajiri hutoweka, huwa kama umepata mabawa ghafula, ukaruka na kutoweka angani kama tai.
La riqueza desaparece en un abrir y cerrar de ojos, abriendo repentinamente alas, y volando al cielo como el águila.
6 Usile chakula cha mtu mchoyo, usitamani vyakula vyake vitamu,
No aceptes ir a comer con personas mezquinas, ni codicies sus finos banquetes,
7 kwa maana yeye ni aina ya mtu ambaye kila mara anafikiri juu ya gharama. Anakuambia, “Kula na kunywa,” lakini moyo wake hauko pamoja nawe.
porque tal como son sus pensamientos, así son ellos. Ellos dicen: “¡Ven, come y bebe!” Pero en sus mentes no tienen ningún interés en ti.
8 Utatapika kile kidogo ulichokula, nawe utakuwa umepoteza bure maneno yako ya kumsifu.
Vomitarás cada pedazo que hayas comido, y las palabras de aprecio se habrán consumido.
9 Usizungumze na mpumbavu, kwa maana atadhihaki hekima ya maneno yako.
No hables con los tontos porque ellos se burlarán de tus palabras sabias.
10 Usisogeze jiwe la mpaka wa zamani wala kunyemelea kwenye mashamba ya yatima,
No muevas las fronteras antiguas, y no invadas los campos que pertenecen a huérfanos,
11 kwa kuwa Mtetezi wao ni mwenye nguvu, atalichukua shauri lao dhidi yako.
porque su Protector es poderoso y él peleará su caso contra ti.
12 Elekeza moyo wako kwenye mafundisho na masikio yako kwenye maneno ya maarifa.
Enfoca tu mente en la instrucción; escucha las palabras de conocimiento.
13 Usimnyime mtoto adhabu, ukimwadhibu kwa fimbo, hatakufa.
No evites disciplinar a tus hijos, pues un golpe no los matará.
14 Mwadhibu kwa fimbo na kuiokoa nafsi yake kutoka mautini. (Sheol h7585)
Si corriges con castigo físico a tu hijo, lo salvarás de la muerte. (Sheol h7585)
15 Mwanangu, kama moyo wako una hekima, basi moyo wangu utafurahi,
Hijo mío, si piensas con sabiduría me harás feliz;
16 utu wangu wa ndani utafurahi, wakati midomo yako itakapozungumza lililo sawa.
Me deleitaré cuando hables con rectitud.
17 Usiuruhusu moyo wako kuwaonea wivu wenye dhambi, bali kila mara uwe na bidii katika kumcha Bwana.
No mires a los pecadores con envidia, sino recuerda siempre honrar al Señor,
18 Hakika kuna tumaini la baadaye kwa ajili yako, nalo tarajio lako halitakatiliwa mbali.
porque ciertamente hay un futuro para ti, y tu esperanza no será destruida.
19 Sikiliza, mwanangu na uwe na hekima, weka moyo wako kwenye njia iliyo sawa.
Presta atención, hijo mío, y sé sabio. Asegúrate de enfocar tu mente en seguir el camino recto.
20 Usiwe miongoni mwa wanywao mvinyo, au wale walao nyama kwa pupa,
No te juntes con los que beben mucho vino, o con los que se sacian de carne.
21 kwa maana walevi na walafi huwa maskini, nako kusinzia huwavika matambara.
Porque los que se emborrachan y comen de más, pierden todo lo que tienen; y pasan el tiempo adormilados, por lo cual solo les quedan trapos para vestir.
22 Msikilize baba yako, aliyekuzaa, wala usimdharau mama yako atakapokuwa mzee.
Presta atención a tu padre, y no rechaces a tu madre cuando sea vieja.
23 Nunua kweli wala usiiuze, pata hekima, adabu na ufahamu.
Invierte en tener la verdad y no la vendas. Invierte en la sabiduría, la instrucción y la inteligencia.
24 Baba wa mwenye haki ana furaha kubwa, naye aliye na mwana mwenye hekima humfurahia.
Los hijos que hacen el bien alegran a sus padres; un hijo sabio trae alegría a su padre.
25 Baba yako na mama yako na wafurahi, mama aliyekuzaa na ashangilie!
Haz que tu padre y tu madre se alegren; trae alegría a la que te parió.
26 Mwanangu, nipe moyo wako, macho yako na yafuate njia zangu,
Hijo mío, dame toda tu atención, y sigue mi ejemplo con alegría.
27 kwa maana kahaba ni shimo refu na mwanamke mpotovu ni kisima chembamba.
Una prostituta es como quedar atrapado en un foso. La mujer inmoral es como quedar atrapado en un pozo estrecho.
28 Kama mnyangʼanyi, hungojea akivizia, naye huzidisha wasio waaminifu miongoni mwa wanaume.
Tal como un ladrón, ella se recuesta para esperar y agarrar a los hombres por sorpresa, para que sean infieles a sus mujeres.
29 Ni nani mwenye ole? Ni nani mwenye huzuni? Ni nani mwenye ugomvi? Ni nani mwenye malalamiko? Ni nani aliye na majeraha yasiyo na sababu? Ni nani mwenye macho mekundu?
¿Quién estará en problemas? ¿Quién sufrirá dolor? ¿Quién estará en discusión? ¿Quién se quejará? ¿Quién saldrá lastimado sin razón alguna? ¿Quién tendrá los ojos enrojecidos?
30 Ni hao wakaao sana kwenye mvinyo, hao waendao kuonja mabakuli ya mvinyo uliochanganywa.
Los que pasan mucho tiempo bebiendo vino, los que siempre están probando un nuevo cóctel.
31 Usiukodolee macho mvinyo wakati ukiwa mwekundu, wakati unapometameta kwenye bilauri, wakati ushukapo taratibu!
No dejes que la apariencia del vino te tiente, ya sea por su color rojo o por sus burbujas en la copa, o por la suavidad con que se asienta.
32 Mwishowe huuma kama nyoka na kutia sumu yake kama nyoka mwenye sumu.
Al final morderá como una serpiente, y te causará dolor como víbora.
33 Macho yako yataona mambo mageni na moyo wako kuwazia mambo yaliyopotoka.
Alucinarás, verás cosas extrañas, y tu mente confundida te hará decir toda clase de locuras.
34 Utakuwa kama alalaye katikati ya bahari, alalaye juu ya kamba ya merikebu.
Te tropezarás como si rodaras por el océano. Serás sacudido como quien se recuesta en el mástil de una embarcación, diciendo:
35 Utasema, “Wamenipiga lakini sikuumia! Wamenichapa, lakini sisikii! Nitaamka lini ili nikanywe tena?”
“La gente me golpeó, pero no me dolió; me dieron azotes, pero no sentí nada. Ahora debo levantarme porque necesito otro trago”.

< Mithali 23 >