Luka 7
1 Baada ya Yesu kumaliza kusema haya yote watu wakiwa wanamsikiliza, akaingia Kapernaumu.
Yesus nanori basa ma Ana lao baliꞌ kota Kapernaum neu.
2 Mtumishi wa jemadari mmoja wa Kirumi, ambaye bwana wake alimthamini sana, alikuwa mgonjwa sana karibu kufa.
Sia naa hambu malangga soldꞌadꞌu Roma esa. Ana naꞌena ana mana tao ues esa, dadꞌi eni ana nemeheren. Ana mana tao ues naa, namahedꞌi naeꞌ a mate.
3 Jemadari huyo aliposikia habari za Yesu, aliwatuma wazee wa Kiyahudi kwake, wakamwomba aje kumponya mtumishi wa huyo jemadari.
Leleꞌ malangga rena soꞌal Yesus, boe ma ana haitua atahori lasiꞌ Yahudi hira naa reu roꞌe Yesus nema fo tao nahaiꞌ ana mana tao ues naa.
4 Wale wazee walipofika kwa Yesu, wakamsihi sana amsaidie yule jemadari wakisema, “Mtu huyu anastahili wewe umfanyie jambo hili,
Ara kokoe Yesus, fo mete ma nau, na, Ana tungga no se fo naꞌahahaiꞌ atahori naa. Ara kokoe E rae, “Amaꞌ! Atahori Roma ia, atahori maloleꞌ! Eni nandaa Amaꞌ tulu-fali e.
5 kwa sababu analipenda taifa letu tena ametujengea sinagogi.”
Te huu ana naririi ume hule-oꞌeꞌ sa fee hai, huu ana sue hai atahori Yahudi ra.”
6 Hivyo Yesu akaongozana nao, lakini alipokuwa hayuko mbali na nyumbani, yule jemadari akatuma rafiki zake kumwambia Yesu, “Bwana, usijisumbue, kwani mimi sistahili wewe kuingia chini ya dari yangu.
Boe ma Yesus tungga no se. Ara nda feꞌe losa ume sa, te malangga denu nonoon nendi haraꞌ neu Yesus nae, “Papa afiꞌ bengge-bꞌengge uma fai, huu au nda undandaa simbo Papa sia ume ngga sa.
7 Ndiyo maana sikujiona hata ninastahili kuja kwako wewe. Lakini sema neno tu, naye mtumishi wangu atapona.
Boe ma au nda undandaa uma undaa o Papa sa. Memaꞌ Papa naꞌena koasa. Dadꞌi sadꞌi Papa olaꞌ miaꞌ a naa o, ana mana tao ues ngga hai neuꞌ ena. Au uhine dalaꞌ ia, huu au malangga ngga naꞌena koasa fo parenda au. Ma au o uꞌena koasa fo parenda soldꞌadꞌu nggara. Mete ma au parenda ana mana tungga ngga ae, ‘Misiꞌ naa!’ Ana neu. Mete ma au ae, ‘Ia uma!’ na ana nema. No mete ma au parenda ana mana tao ues ngga ae, ‘Tao ues ia!’ ana tao taꞌo naa. Dadꞌi sadꞌi Papa olaꞌ a, na ana mana tao ues ngga ia, hai neuꞌ ena.”
8 Kwa kuwa mimi mwenyewe ni mtu niliyewekwa chini ya mamlaka, nikiwa na askari chini yangu. Nikimwambia huyu, ‘Nenda,’ yeye huenda; na mwingine nikimwambia, ‘Njoo,’ yeye huja. Nikimwambia mtumishi wangu, ‘Fanya hivi,’ yeye hufanya.”
9 Yesu aliposikia maneno haya, alishangazwa naye sana. Akaugeukia ule umati wa watu uliokuwa unamfuata, akawaambia, “Sijaona imani kubwa namna hii hata katika Israeli.”
Rena taꞌo naa ma Yesus heran. Ana heoꞌ dꞌean mbali atahori hetar mana tungga E. Boe ma Ana “Olaꞌ nae! Doon basa ia ena, te Au nda feꞌe undaa o atahori Yahudi esa sa boe, nemeheren onaꞌ atahori Roma ia!”
10 Nao wale watu waliokuwa wametumwa kwa Yesu waliporudi nyumbani walimkuta yule mtumishi amepona.
Dadꞌi Yesus laoꞌ losaꞌ a naa. Basa ma, malangga nonoo nara lao baliꞌ. Ara losa malangga umen, ma rita anaꞌ naa hai ena.
11 Baadaye kidogo, Yesu alikwenda katika mji mmoja ulioitwa Naini. Nao wanafunzi wake na umati mkubwa wa watu walikwenda pamoja naye.
Mbilaꞌ neu, ma Yesus no ana mana tungga nara lao risiꞌ kamboꞌ sa, naran Nain. Atahori hetar laoꞌ raꞌabꞌue ro se.
12 Alipokaribia lango la mji, alikutana na watu waliokuwa wamebeba maiti wakitoka nje ya mji. Huyu aliyekufa alikuwa mwana pekee wa mwanamke mjane. Umati mkubwa wa watu wa mji ule ulikuwa pamoja na huyo mwanamke.
Leleꞌ ara rae deka ro lelesu masoꞌ kamboꞌ a, atahori nononggoꞌ sa rae dea reu raꞌoi mamates. Mana mateꞌ naa, ina falu sa ana mone isen.
13 Bwana Yesu alipomwona yule mjane, moyo wake ulimhurumia, akamwambia, “Usilie.”
Leleꞌ Yesus nita ina falu naa, ma ralan tudꞌa kasian. Boe ma Ana olaꞌ no ina falu a nae, “Mama! Dꞌai ena, sudꞌi nggae!”
14 Kisha akasogea mbele akaligusa lile jeneza na wale waliokuwa wamelibeba wakasimama kimya. Akasema, “Kijana, nakuambia inuka.”
Boe ma Yesus neu deka-deka, ma kois radꞌat mamates naa. Boe ma atahori mana lemba radꞌat a, hahae tahan. Boe ma Yesus olaꞌ neu atahori mates a nae, “Ana moneꞌ e! Fela leo!”
15 Yule aliyekuwa amekufa akaketi akaanza kuongea, naye Yesu akamkabidhi kwa mama yake.
Boe ma, anaꞌ a nasodꞌa baliꞌ, ma fela nggua-nggua neuꞌ ena. Boe ma ana ola-olaꞌ no basa atahori mana ririi ndule e. Basa ma Yesus nafadꞌe neu inaꞌ naa nae, “Mama! Anam sie.”
16 Watu wote wakajawa na hofu ya Mungu, nao wakamtukuza Mungu wakisema, “Nabii mkuu ametokea miongoni mwetu, Mungu amekuja kuwakomboa watu wake.”
Basa atahori mana sia naa ra, ramatau rae mate! Boe ma ara koa-kio Lamatualain rae, “Lamatualain denu mana ola-olan manaseliꞌ sa fee nema hita!” Hambu laen fai rae, “Lamatualain nema sia hita taladꞌan ena, de natudꞌu rala malolen ena!”
17 Habari hizi za mambo aliyoyafanya Yesu zikaenea Uyahudi wote na sehemu zote za jirani.
Boe ma dudꞌuit naa nenedꞌui-bꞌenggaꞌ sia bee-bꞌee sia propensi Yudea, losa nusaꞌ laen boe.
18 Wanafunzi wa Yohana Mbatizaji wakamweleza Yohana mambo haya yote. Hivyo Yohana akawaita wanafunzi wake wawili
Yohanis Mana Saraniꞌ a ana mana tungga nara rena basa saa fo Lamatuaꞌ Yesus taoꞌ ra ena. Dadꞌi ara reu dui neu Yohanis sia bꞌui rala. Boe ma ana denu atahori rua reu risi Yesus fo ratane E rae, “Amaꞌ ia, tebꞌe-tebꞌeꞌ Kristus, fo hai mihaniꞌ a, do? Do hai musi mihani atahori laen fai?” De ara randaa ro Yesus, ma ratane taꞌo naa.
19 na kuwatuma kwa Bwana ili kumuuliza, “Wewe ndiye yule aliyekuwa aje, au tumngojee mwingine?”
20 Wale watu walipofika kwa Yesu wakamwambia, “Yohana Mbatizaji ametutuma tukuulize, ‘Wewe ndiye yule aliyekuwa aje, au tumngojee mwingine?’”
21 Wakati huo huo, Yesu aliwaponya wengi waliokuwa na magonjwa, maradhi na pepo wachafu, na pia akawafungua vipofu wengi macho wakapata kuona.
Leleꞌ mana nendi haraꞌ ra mia naa, Yesus naꞌahahaiꞌ atahori hetar mia hedꞌi-nggarau nara mataꞌ-mataꞌ. Ma Ana oi nitu mia atahori nitu daiꞌ ra. Ana o tao nahaiꞌ atahori pokeꞌ ra fo rita baliꞌ.
22 Hivyo akawajibu wale wajumbe, “Rudini mkamwambie Yohana yote mnayoyaona na kuyasikia: Vipofu wanapata kuona, viwete wanatembea, wenye ukoma wanatakaswa, viziwi wanasikia, wafu wanafufuliwa na maskini wanahubiriwa habari njema.
Basa ma Yesus nafadꞌe Yohanis ana dedꞌenu nara nae, “Ama baliꞌ mii mifadꞌe aꞌa Yohanis, basa-bꞌasa saa fo hei rena ma mitaꞌ a, onaꞌ Lamatualain mana ola-olan Yesaya suraꞌ nae, ‘Atahori pokeꞌ, nita baliꞌ. Atahori mamaluꞌuꞌ, fela lao-laoꞌ. Atahori hedꞌi kusta, dadꞌi mamalelenuꞌ. Atahori mbakeꞌ, bisa rena. Atahori mates, rasodꞌa baliꞌ. Atahori manatudꞌa-loloeꞌ, rena Hara-lii Maloleꞌ.”
23 Amebarikiwa mtu yule asiyechukizwa na mimi.”
Baliꞌ mii mifadꞌe aꞌa Yohanis mae, ‘Atahori nda mana mae simbo Au sa, dei fo ara onton tebꞌe.’”
24 Wajumbe wa Yohana walipoondoka, Yesu akaanza kusema na makutano kuhusu Yohana Mbatizaji. Akawauliza, “Mlipokwenda kule nyikani, mlikwenda kuona nini? Je, ni unyasi ukipeperushwa na upepo?
Leleꞌ Yohanis ana mana tungga nara baliꞌ boe, ma Yesus olaꞌ no atahori naeꞌ naa ra soꞌal Yohanis nae, “Leleꞌ hei mii sangga Yohanis sia mamana maꞌafuniꞌ naa, hei duꞌa mae hei mii mindaa mo atahori onaꞌ beek? Hei nda dꞌua mae mii mindaa mo atahori mana male-maꞌaꞌ onaꞌ hau oo neneuli-faeꞌ tungga anin sa!
25 Kama sivyo, mlikwenda kuona nini basi? Mtu aliyevaa mavazi ya kifahari? La hasha, watu wanaovaa mavazi ya kifahari na kuishi maisha ya anasa wako katika majumba ya kifalme.
Hei nda duꞌa mae mii mindaa mo atahori mana pake bua-baꞌu mafelit sa, huu atahori mataꞌ naa leo siaꞌ a ume maneꞌ!
26 Lakini mlikwenda kuona nini? Mlikwenda kumwona nabii? Naam, nawaambia, yeye ni zaidi ya nabii.
Dadꞌi hei mii mindaa mo see sia naa? Hei duꞌa mae mii mindaa mo Lamatualain mana ola-olan, do? Tebꞌe! Te eni naa, mana ola-olaꞌ manaseliꞌ tebꞌe.
27 Huyu ndiye ambaye habari zake zimeandikwa: “‘Tazama, nitamtuma mjumbe wangu mbele yako, atakayetengeneza njia mbele yako.’
Huu sia Susura Meumareꞌ nenesuraꞌ memaꞌ Yohanis dꞌalan oi, ‘Rena! Au denu atahori ngga, fo neu soi dalaꞌ fee nggo.’
28 Nawaambia, miongoni mwa wale waliozaliwa na wanawake, hakuna aliye mkuu kuliko Yohana. Lakini yeye aliye mdogo kabisa katika Ufalme wa Mungu ni mkuu kuliko Yohana.”
Sia raefafoꞌ ia, nda hambu atahori esa saa boe, manaseliꞌ lenaꞌ Yohanis. Te sia Lamatuaꞌ mamana parendan, atahori mana maꞌabꞌuit a o manaseliꞌ lenaꞌ Yohanis.”
29 (Watu wote hata watoza ushuru waliposikia maneno ya Yesu, walikubali kwamba mpango wa Mungu ni haki, maana walikuwa wamebatizwa na Yohana.
Atahori mana rena Yesus oꞌolan, rahine rae, Lamatuaꞌ dꞌalan naa, dꞌala masodꞌa ndoo-tetuꞌ. Mana edꞌa bea ra o rahine boe. Huu feꞌesaꞌan Yohanis sarani se, ma nanori se ena.
30 Lakini Mafarisayo na wataalamu wa sheria walikataa mpango wa Mungu kwao kwa kutokubali kubatizwa na Yohana.)
Te atahori mia partei agama Farisi ma mana mahine hukun Yahudi ra, nda nau tungga Lamatualain hihii-nanaun sa ena. Naa de, ara nda roꞌe Yohanis sarani se sa.
31 Yesu akawauliza, “Niwafananishe na nini watu wa kizazi hiki? Wanafanana na nini?
Boe ma Yesus natane nae, “Au ae uꞌusasamaꞌ atahori leleꞌ ia ra ro saa e? Atahori mataꞌ saa ra ia ra?
32 Wao ni kama watoto waliokaa sokoni wakiitana wao kwa wao, wakisema: “‘Tuliwapigia filimbi, lakini hamkucheza; tuliwaimbia nyimbo za maombolezo, lakini hamkulia.’
Ara onaꞌ ana-ana mana endo-endoꞌ sia pasar. Ara soa randu ma unggu-remu rae, ‘Hai fuu suling rame-rame, te hei nda lendo-foti maꞌahee sa. Boe ma hai sodꞌa sosodꞌa beꞌe mamates, te hei nda nggae sa.’
33 Kwa maana Yohana Mbatizaji alikuja, alikuwa hali mkate wala hanywi divai, nanyi mkasema, ‘Yeye ana pepo mchafu.’
Huu Yohanis mana saraniꞌ a nda ninu anggor, ma ana hiiꞌ a puasa, na, hei moꞌe e mae, ‘Nitu daiꞌ!’
34 Mwana wa Adamu alikuja akila na kunywa, nanyi mnasema: ‘Tazameni huyu mlafi na mlevi, rafiki wa watoza ushuru na “wenye dhambi.”’
Te ia na Au, Atahori Matetuꞌ a, inu anggor ma ua roti onaꞌ biasa. Boe ma, hei moꞌe Au mae, ‘Eni ia, mana bare-tasaꞌ! Ma mana mafuꞌ seli! Neu naꞌabꞌue no mana edꞌa bea ra! Eko-daꞌi no atahori nda papakeꞌ ra sa. Ana nda ma hadꞌat sa.
35 Nayo hekima huthibitishwa kuwa kweli na watoto wake wote.”
Te ama meteꞌ a, Au dedꞌea ngga ia! Atahori mana bubꞌuluꞌ no matetuꞌ, ara tungga Lamatuaꞌ hihii-nanaun.”
36 Basi Farisayo mmoja alimwalika Yesu nyumbani kwake kwa chakula. Hivyo Yesu akaenda nyumbani mwa yule Farisayo na kukaa katika nafasi yake mezani.
Sia kota naa, hambu atahori Farisi sa, naran Simon. Lao esa, ana noꞌe Yesus se reu raa sia umen. Yesus se simbo rala haraꞌ ma reu fo endo rae raa.
37 Naye mwanamke mmoja kwenye ule mji, ambaye alikuwa mwenye dhambi, alipojua kwamba Yesu alikuwa akila chakula nyumbani kwa yule Farisayo, akaleta chupa ya marhamu yenye manukato.
Leleꞌ naa, ina manendit sa rena oi, Yesus naa sia naa. Ma ana rala neu, de toꞌu nendi mina maꞌameniꞌ mafelit boto sa.
38 Yule mwanamke akasimama nyuma ya miguu ya Yesu akilia. Akailowanisha miguu yake kwa machozi yake, kisha akaifuta kwa nywele zake, akaibusu na kuimiminia manukato.
Ana nema tungga deaꞌ deka no Yesus. De sendeꞌ lululanggan sia Yesus ein. Ma ana nggae losa luun titi dai Yesus ein. Ana seka Yesus ein nendiꞌ langga fulun, ma idꞌu nasafafali Yesus ein. Basa ma ana mbori mina maꞌameniꞌ naa neu Yesus ein.
39 Yule Farisayo aliyemwalika Yesu alipoona yanayotendeka, akawaza moyoni mwake, “Kama huyu mtu angekuwa nabii, angejua kwamba ni nani anayemgusa, na kwamba yeye ni mwanamke wa namna gani, na ya kuwa huyu mwanamke ni mwenye dhambi.”
Simon, nahine inaꞌ naa leleo-lalaon. Naa de ana duꞌa sia ralan nae, “Ia dadꞌi bukti Yesus ia, nda Lamatualain mana ola-olan sa! Mete ma tebꞌe-tebꞌe Lamatualain mana haitua E, naa Yesus bubꞌuluꞌ, inaꞌ mana kois Eni a, ina manendit. Lamatualain mana ola-ola nara nda onaꞌ E sa, huu atahori meumareꞌ nda deka-deka ro atahori manggenggeoꞌ ra sa!”
40 Yesu akanena akamwambia, “Simoni, nina jambo la kukuambia.” Simoni akajibu, “Mwalimu, sema.”
Te Yesus nahine Simon dudꞌuꞌan. Boe ma Ana nae, “Aꞌa Simon! Taꞌo ia, aꞌa. Au ae ufadꞌe nggo dalaꞌ sa.” Boe ma Simon nataa nae, “Neu! Ama Meser, olaꞌ leo.”
41 “Palikuwa na mtu mmoja aliyewakopesha watu wawili fedha: Mmoja alidaiwa dinari 500na mwingine dinari hamsini.
De Yesus fee nekendandaaꞌ sa nae, “Atahori sa hiiꞌ a fee atahori pindan doi na. Lao esa ana fee atahori rua pindan doin. Ana fee esa doi fulaꞌ natun lima; ma esa ka akaꞌ lima nuluꞌ a.
42 Wote wawili walipokuwa hawawezi kulipa, aliyafuta madeni yao wote wawili. Sasa ni yupi kati yao atakayempenda yule aliyewasamehe zaidi?”
Te losa fain, ruꞌa se nda fee rala baliꞌ dꞌoiꞌ naa ra sa. Boe ma atahori mana fee doiꞌ naa, kasian ruꞌa se. Naa de ana mboꞌi ruꞌa se mia huta nara. Dadꞌi tungga aꞌa Mon dudꞌuꞌan, atahori karuaꞌ mana pindan dꞌoiꞌ naa ra, bee ka sue lenaꞌ atahori mana hiiꞌ a fee pindan dꞌoiꞌ a?”
43 Simoni akajibu, “Nadhani ni yule aliyesamehewa deni kubwa zaidi.” Naye Yesu akamwambia, “Umehukumu kwa usahihi.”
Simon nataa neuꞌ ena nae, “Neꞌo mana nahuta naeꞌ a!” Yesus nataa nae, “Tebꞌe aꞌa!”
44 Kisha akamgeukia yule mwanamke, akamwambia Simoni, “Je, unamwona mwanamke huyu? Nilipoingia nyumbani mwako, hukunipa maji ya kunawa miguu yangu, lakini huyu ameninawisha miguu kwa machozi yake, na kunifuta kwa nywele zake.
Boe ma Ana mete mbali inaꞌ a, ma olaꞌ neu Simon nae, “Sobꞌa aꞌa Simon mete inaꞌ ia. Leleꞌ Au uma isiꞌ aꞌa umen rala, aꞌa nda haꞌi hela oe fo safe ei ngga tungga hita adat na sa. Te inaꞌ ia naꞌadoe ei ngga nendiꞌ luu-oen, basa ma seka namadꞌaꞌ nendiꞌ langga fulun.
45 Hukunisalimu kwa busu, lakini huyu mwanamke hajaacha kuibusu miguu yangu tangu nilipoingia.
Boe ma faaꞌ ra, leleꞌ soru Au isiꞌ aꞌa Mon umem rala, aꞌa Simon nda idꞌu Au, tungga hita adat na sa. Te eniꞌ a Au isiꞌ ume ia rala, inaꞌ ia nda naloeꞌ idꞌu ei ngga sa.
46 Hukunipaka mafuta kichwani mwangu, lakini yeye ameipaka miguu yangu manukato.
Aꞌa Simon o liliiꞌ adat fo mbori mina neu fuiꞌ ra langgan. Leleꞌ Au rala uma faaꞌ ra, inaꞌ ia mbori mina maꞌameni mafelit neu ei ngga.
47 Kwa hiyo, nakuambia, dhambi zake zilizokuwa nyingi zimesamehewa, kwani ameonyesha upendo mwingi. Lakini yule aliyesamehewa kidogo, hupenda kidogo.”
Aꞌa Simon rena malolole dei! Inaꞌ ia salan memaꞌ naeꞌ. Te Lamatuaꞌ fee ambon neu basa sala nara ena, huu ana natudꞌu susuen ma rala makasin nae-nae neu Au. Te atahori mana namedꞌa aon nda mana tao salaꞌ naeꞌ sa, ana o namedꞌa nae eni nda parlu hambu ambon naeꞌ sa. Naa de ana nda nahine susueꞌ, ma nda namahoꞌo nahine noꞌe makasi mbali Lamatuaꞌ sa.”
48 Kisha akamwambia yule mwanamke, “Dhambi zako zimesamehewa.”
Basa ma Yesus olaꞌ neu inaꞌ naa nae, “Au fee ambon neu sala mara ena!”
49 Lakini wale waliokuwa wameketi pamoja naye chakulani wakaanza kusemezana wao kwa wao, “Huyu ni nani ambaye hata anasamehe dhambi?”
Atahori mana endoꞌ raa raꞌabꞌue, ara utu-utu rae, Aweee! Ana duꞌa nae, Eni seka ia?! Nambarani fee ambon neu atahori salan, o! Tao-tao te akaꞌ Lamatualain mesaꞌ ne mana naꞌena hak fee ambon neu atahori sala nara! Cih!”
50 Yesu akamwambia yule mwanamke, “Imani yako imekuokoa; nenda kwa amani.”
Te Yesus nafadꞌe neu inaꞌ naa nae, “Huu mumuhere Au ena, naa de Lamatualain fee nggo masodꞌaꞌ ena. Baliꞌ leo mo sodꞌa-moleꞌ!”
