Proverbios 20
1 El vino hace burlador, la cerveza alborotador; y cualquiera que en ellos yerra, no será sabio.
Ang bino mao ang mabugalbugalon ug ang isog nga ilimnon mao ang sabaan; si bisan kinsa nga mahisalaag pinaagi sa ilimnon dili manggialamon.
2 Como bramido de cachorro de león es el miedo del rey; el que lo hace enojar, peca contra su alma.
Ang pagkahadlok ngadto sa hari sama sa pagkahadlok sa nagngulob nga batan-ong liyon; siya nga nagpasuko kaniya makabsan sa iyang kinabuhi.
3 Honra es del hombre dejarse de contienda; mas todo loco se envolverá en ella.
Dungog gayod kini alang ni bisan kinsa nga makalikay sa panagbingkil, apan ang matag kabuang mosangko sa pagpakiglalis.
4 El perezoso no ara a causa del invierno; pedirá, pues, en la siega, y no hallará.
Dili magdaro ang tawong tapolan sa panahon sa tingtugnaw; mangita siya ug abot panahon sa ting-ani apan wala gayod siyay makuha.
5 Como aguas profundas es el consejo en el corazón del hombre; mas el hombre entendido lo alcanzará a sacar.
Ang mga katuyoan sa kasingkasing sa tawo sama sa lalom nga tubig, apan makasag-ob niini ang tawo nga may panabot.
6 Muchos hombres publican cada uno su misericordia; mas varón de verdad, ¿quién lo hallará?
Daghang mga tawo ang magpahayag nga matinud-anon siya, apan kinsa man ang makakaplag kaniya nga matinumanon?
7 El justo que camina en su integridad, bienaventurados serán sus hijos después de él.
Ang tawo nga nagbuhat ug maayo nagalakaw diha sa iyang katarong ug magmalipayon ang iyang mga anak nga lalaki nga magsunod kaniya.
8 El rey que se sienta en el trono de juicio, con su mirar disipa todo mal.
Ang hari nga maglingkod diha sa trono nga magabuhat sa buluhaton sa maghuhukom magapatibulaag sa tanang daotan pinaagi sa iyang mata.
9 ¿Quién podrá decir: Yo he limpiado mi corazón; limpio estoy de mi pecado?
Kinsa man ang makaingon, “Hinlo ang akong kasingkasing; gawasnon ako sa akong sala”?
10 Doble pesa y doble medida, abominación son al SEÑOR ambas cosas.
Ang nagkalainlain nga timbangan ug ang dili insakto nga mga sukdanan, kasilagan kini ni Yahweh.
11 Aun el niño es conocido por sus obras, si su obra fuere limpia y recta.
Bisan pa ang batan-on maila pinaagi sa iyang mga buhat, kung putli ug matarong ba ang iyang binuhatan.
12 El oído que oye, y el ojo que ve; el SEÑOR hizo ambas cosas.
Ang mga dalunggan nga makadungog ang mga mata nga makakita, gibuhat kini ni Yahweh.
13 No ames el sueño, para que no te empobrezcas; abre tus ojos, y te saciarás de pan.
Ayaw higugmaa ang pagkatulog o mahiagom ka sa pagkakabos; bukha ang imong mga mata ug aduna kay daghan nga makaon.
14 El que compra dice: Malo es, malo es; mas cuando se aparta, se alaba.
“Dili maayo! Dili maayo!” miingon ang tigpamalit, apan sa dihang makalakaw na siya magpagarbo na siya.
15 Hay oro y multitud de piedras preciosas; mas los labios sabios son vaso precioso.
Adunay bulawan ug daghan nga mga mahalon nga mga bato, apan ang mga ngabil sa kahibalo mao ang bililhon nga alahas.
16 Quítale su ropa al que salió por fiador del extraño; y tómale prenda al que fía la extraña.
Kuhaa ang bisti sa tag-iya nga naghulam ug salapi ingon nga garantiya sa utang sa usa ka langyaw, ug kuhaa kini kung siya garantiya alang sa mga babaye nga mananapaw.
17 Sabroso es al hombre el pan de mentira; mas después su boca será llena de cascajo.
Tam-is ang tinapay nga nakuha pinaagi sa pagpanlimbong, apan sa kinaulahian mapuno sa balas ang iyang baba.
18 Los pensamientos con el consejo se ordenan; y con sabios consejos se hace la guerra.
Natukod ang mga laraw pinaagi sa tambag ug uban lamang sa maalamong giya nga makiggubat ka.
19 El que descubre el secreto, en chismes anda; no te entremetas, pues, con el que lisonjea con sus labios.
Ang pagtabi makabutyag sa mga tinago ug busa kinahanglan nga dili ka makig-uban sa mga tawo nga tabian.
20 El que maldice a su padre o a su madre, su candela será apagada en oscuridad tenebrosa.
Kung tunglohon sa tawo ang iyang amahan o ang iyang inahan, mapalong ang iyang lampara taliwala sa kangitngit.
21 La herencia adquirida de prisa al principio, su postrimería no será bendita.
Ang panulondon nga gidalidali lamang sa pagkuha sa sinugdanan walay maayong mahimo sa kaulahian.
22 No digas, yo me vengaré; espera al SEÑOR, y él te salvará.
Ayaw pagsulti, “Mobalos ako sa imong sayop nga gihimo!” Paghulat kang Yahweh kay siya ang moluwas kanimo.
23 Abominación son al SEÑOR las pesas dobles; y el peso falso no es bueno.
Gikasilagan ni Yahweh ang dili insakto nga mga timbangan ug dili gayod maayo ang mga limbongan nga taksanan.
24 Del SEÑOR son los pasos del hombre; ¿cómo, pues, entenderá el hombre su camino?
Gigiyahan ni Yahweh ang mga lakang sa tawo; unsaon man niya pagsabot sa iyang paagi?
25 Lazo es al hombre el devorar lo santo, y andar pesquisando después de los votos.
Lit-ag alang sa tawo ang pagdalidali ug ingon nga, “Balaan kini nga butang,” ug magsugod lang ug hunahuna sa buot ipasabot niini human sa iyang panaad.
26 El rey sabio esparce los impíos; y sobre ellos hace rodar la rueda.
Lainon sa maalamon nga hari ang mga daotan ug patuyokon ang galingan alang kanila.
27 Candela del SEÑOR es el aliento del hombre que escudriña lo secreto del vientre.
Ang espiritu sa tawo mao ang lampara ni Yahweh, nga magsusi sa kinahiladman niya nga mga bahin.
28 Clemencia y verdad guardan al rey; y con misericordia sustenta su trono.
Ang matinud-anon nga kasabotan ug pagkamasaligan maoy makapanalipod sa hari; nahimong luwas ang iyang trono pinaagi sa gugma.
29 La gloria de los jóvenes es su fortaleza, y la hermosura de los viejos su vejez.
Ang himaya sa batan-ong mga lalaki mao ang ilang kusog, ug ang dungog sa mga tigulang mao ang ilang puti nga buhok.
30 Las señales de las heridas pasadas son medicina para curar lo malo; y las vivas amonestaciones llegan a lo más secreto del vientre.
Ang mga paghuyop makahimo paghinlo sa samad sa daotan ug ang mga pagbunal makapahinlo sa kinauyokan nga mga bahin.
