Proverbios 22
1 Más vale el buen nombre que las muchas riquezas, Y el ser apreciado más que la plata y el oro.
Ang maayong ngalan pagapilion labi pa sa dagkong mga bahandi ug ang kaluoy mas maayo pa kay sa plata ug bulawan.
2 El rico y el pobre tienen esto en común: Yavé los hizo a todos ellos.
Ang adunahan ug kabos nga mga tawo managsama lamang sa niini nga paagi— si Yahweh ang nagbuhat kanilang tanan.
3 El prudente ve el mal y se aparta, Pero los ingenuos siguen y reciben el daño.
Ang mabinantayon nga tawo makakita sa kasamok ug magatago sa iyang kaugalingon, apan ang walay pagtagad mopadayon ug mag-antos tungod niini.
4 En las huellas de la humildad y del temor a Yavé, Andan riqueza, honor y vida.
Ang ganti sa pagkamapainubsanon ug pagkamahadlokon kang Yahweh mao ang mga bahandi, dungog, ug kinabuhi.
5 Espinos y lazos hay en el camino de los perversos, El que guarda su alma se aparta de ellos.
Mga tunok ug mga lit-ag ang naglaray sa agianan sa masinupakon; si bisan kinsa nga nagbantay sa iyang kinabuhi mapahilayo gikan kanila.
6 Instruye al niño en el camino que debe seguir, Aun cuando sea viejo no se apartará de él.
Tudloi ang bata sa dalan nga angay niyang pagaadtoan ug sa dihang matigulang na siya dili siya motalikod gikan niana nga pagpanudlo.
7 El rico domina al pobre, Y el que pide prestado es esclavo del prestamista.
Ang adunahan nga mga tawo modumala ibabaw sa mga kabos nga mga tawo ug siya nga nangutang ulipon sa usa nga nagapautang.
8 El que siembra maldad cosecha desgracia, Y la vara de su arrogancia se consumirá.
Siya nga nagpugas sa dili matarong magaani ug kasamok ug ang iyang sungkod sa kapungot mahanaw.
9 El que tiene ojo generoso será bendecido, Porque repartió su pan con el pobre.
Siya nga adunay mata sa pagkamahinatagon pagapanalanginan, kay gipakigbahin niya ang iyang tinapay ngadto sa mga kabos.
10 Echa fuera al escarnecedor, y se irá la discordia, Y también saldrán la contienda y las afrentas.
Papahawaa ang mga matamayon, ug pagulaa ang samokan; ug mohunong ang mga panaglalis ug mga pagtamay.
11 El que ama la pureza de corazón, El que tiene gracia en sus labios Tendrá como amigo al propio rey.
Siya nga nahigugma sa putli nga kasingkasing ug kansang mga pagpanulti malumo, mahimo niyang higala ang hari.
12 Los ojos de Yavé velan por la verdad, Y Él descubre el engaño de los traicioneros.
Ang mga mata ni Yahweh kanunay nga nagabantay sa kahibalo, apan isalikway niya ang mga pulong sa mabudhion.
13 Dice el perezoso: Afuera hay un león. En plena calle me matará.
Ang tawong tapolan moingon, “Adunay liyon sa dalan! Pagapatyon ako diha sa hawan nga mga dapit.”
14 Abismo profundo es la boca de la mujer ajena. El aborrecido de Yavé caerá allí.
Ang baba sa babaye nga mananapaw usa ka lalom nga bung-aw; mosilaob ang kasuko ni Yahweh batok sa tawo nga mahulog niini.
15 La necedad se pega al corazón del niño. La vara de la corrección se la apartará.
Nabugkos ang mga binuang diha sa kasingkasing sa bata, apan ang bunal sa pagpanton magapahawa niini palayo.
16 El que oprime al pobre enriquece. Quien da al rico se empobrece.
Siya nga namintaha sa mga kabos nga mga tawo aron madugangan ang iyang bahandi, o paghatag ngadto sa mga adunahan nga tawo, mosangko ngadto sa kawalad-on.
17 Inclina tu oído, escucha las palabras de los sabios Y aplica tu corazón a mis enseñanzas,
Ipapaminaw ang imong dalunggan ug patalinghogi ang mga pulong sa maalamon ug gamita ang imong kasingkasing sa akong kahibalo,
18 Porque será bueno que las guardes dentro de ti, Y las establezcas sobre tus labios,
kay makaayo kanimo kung ampingan mo kini diha sa imong kinasuloran, kung kining tanan andam na diha sa imong mga ngabil.
19 Para que pongas en Yavé tu confianza. Te instruiré también a ti.
Aron nga ang imong pagsalig maanaa kang Yahweh, gitudlo ko kini kanimo karong adlawa— bisan kanimo.
20 ¿No te escribí cosas excelentes de consejos y enseñanzas,
Wala ba diay ako makasulat alang kanimo ug 30 ka mga panultihong pagpanudlo ug kahibalo,
21 Para que conozcas la certeza de los dichos de verdad, Y las hagas llegar a los que te son enviados?
aron sa pagtudlo kanimo sa kamatuoran niining kasaligan nga mga pulong, aron makahatag ka ug kasaligan nga mga tubag niadtong nagpadala kanimo?
22 No explotes al pobre, porque es pobre, Ni atropelles al desgraciado en la puerta,
Ayaw kawati ang kabos tungod kay kabos siya, o yatakan ang mga nagkinahanglan nga anaa sa ganghaan,
23 Porque Yavé defenderá su causa Y quitará la vida a los que la quitan a otro.
kay labanan ni Yahweh ang ilang kahimtang, ug kawatan niya sa kinabuhi kadtong nagakawat kanila.
24 No hagas amistad con el hombre iracundo, Ni te hagas acompañar del hombre violento,
Ayaw pagpakighigala sa tawo nga gidumalahan sa kasuko ug kinahanglan nga dili ka mouban sa tawo nga maligutguton,
25 No sea que te acostumbres a sus caminos, Y coloques lazo a tu propia alma.
o tingali ug makakat-on ka sa iyang mga paagi ug motukob ka sa paon alang sa imong kalag.
26 No seas tú de los que dan la mano, Y salen fiadores de deudas.
Ayaw paisip nga usa niadtong mohapak sa mga kamot, nga nagapasalig sa utang.
27 Si no tienes con qué pagar, ¿Por qué te quitarán tu propia cama?
Kung makulang ka sa pagbayad, unsa man ang makapahunong sa usa ka tawo sa pagkuha sa higdaanan nga imong gihigdaan?
28 No remuevas el lindero antiguo Que colocaron tus antepasados.
Ayaw ibalhin ang karaan nga utlanang bato nga gipahimutang sa imong mga amahan.
29 ¿Has visto hombre diligente en su obra? Estará delante de los reyes y no de la gentuza.
Nakakita ka ba ug usa ka tawo nga hanas sa iyang trabaho? Mobarog siya atubangan sa mga hari; dili siya mobarog atubangan sa mga yano lamang nga mga tawo.
