โยหน: 6
1 ตต: ปรํ ยีศุ รฺคาลีลฺ ปฺรเทศียสฺย ติวิริยานามฺน: สินฺโธ: ปารํ คตวานฺฯ
After these things, Jesus went away to the other side of the Sea of Galilee, also called the Sea of Tiberias.
2 ตโต วฺยาธิมโลฺลกสฺวาสฺถฺยกรณรูปาณิ ตสฺยาศฺจรฺยฺยาณิ กรฺมฺมาณิ ทฺฤษฺฏฺวา พหโว ชนาสฺตตฺปศฺจาทฺ อคจฺฉนฺฯ
A great crowd was following him because they saw the signs that he was doing on those who were sick.
3 ตโต ยีศุ: ปรฺวฺวตมารุหฺย ตตฺร ศิไษฺย: สากมฺฯ
Jesus went up the mountain and there he sat down with his disciples.
4 ตสฺมินฺ สมย นิสฺตาโรตฺสวนามฺนิ ยิหูทียานาม อุตฺสว อุปสฺถิเต
(Now the Passover, the Jewish festival, was near.)
5 ยีศุ เรฺนเตฺร อุตฺโตลฺย พหุโลกานฺ สฺวสมีปาคตานฺ วิโลกฺย ผิลิปํ ปฺฤษฺฏวานฺ เอเตษำ โภชนาย โภชทฺรวฺยาณิ วยํ กุตฺร เกฺรตุํ ศกฺรุม: ?
When Jesus looked up and saw a great crowd coming to him, he said to Philip, “Where are we going to buy bread so that these may eat?”
6 วากฺยมิทํ ตสฺย ปรีกฺษารฺถมฺ อวาทีตฺ กินฺตุ ยตฺ กริษฺยติ ตตฺ สฺวยมฺ อชานาตฺฯ
(But Jesus said this to test Philip, for he himself knew what he was going to do.)
7 ผิลิป: ปฺรตฺยโวจตฺ เอเตษามฺ เอไกโก ยทฺยลฺปมฺ อลฺปํ ปฺราปฺโนติ ตรฺหิ มุทฺราปาททฺวิศเตน กฺรีตปูปา อปิ นฺยูนา ภวิษฺยนฺติฯ
Philip answered him, “Two hundred denarii worth of bread would not be sufficient for each one to have even a little.”
8 ศิโมนฺ ปิตรสฺย ภฺราตา อานฺทฺริยาขฺย: ศิษฺยาณาเมโก วฺยาหฺฤตวานฺ
One of the disciples, Andrew, the brother of Simon Peter, said to Jesus,
9 อตฺร กสฺยจิทฺ พาลกสฺย สมีเป ปญฺจ ยาวปูปา: กฺษุทฺรมตฺสฺยทฺวยญฺจ สนฺติ กินฺตุ โลกานำ เอตาวาตำ มเธฺย ไต: กึ ภวิษฺยติ?
“There is a boy here who has five bread loaves of barley and two fish, but what are these among so many?”
10 ปศฺจาทฺ ยีศุรวทตฺ โลกานุปเวศยต ตตฺร พหุยวสสตฺตฺวาตฺ ปญฺจสหสฺเตฺรโภฺย นฺยูนา อธิกา วา ปุรุษา ภูมฺยามฺ อุปาวิศนฺฯ
Jesus said, “Make the people sit down.” (Now there was a lot of grass in the place.) So the men sat down, about five thousand in number.
11 ตโต ยีศุสฺตานฺ ปูปานาทาย อีศฺวรสฺย คุณานฺ กีรฺตฺตยิตฺวา ศิเษฺยษุ สมารฺปยตฺ ตตเสฺต เตภฺย อุปวิษฺฏโลเกภฺย: ปูปานฺ ยเถษฺฏมตฺสฺยญฺจ ปฺราทุ: ฯ
Then Jesus took the loaves and after giving thanks, he gave it to those who were sitting. He did the same with the fish, as much as they wanted.
12 เตษุ ตฺฤปฺเตษุ ส ตานโวจทฺ เอเตษำ กิญฺจิทปิ ยถา นาปจียเต ตถา สรฺวฺวาณฺยวศิษฺฏานิ สํคฺฤหฺลีตฯ
When the people were filled, he said to his disciples, “Gather up the broken pieces which remain, so that nothing will be lost.”
13 ตต: สรฺเวฺวษำ โภชนาตฺ ปรํ เต เตษำ ปญฺจานำ ยาวปูปานำ อวศิษฺฏานฺยขิลานิ สํคฺฤหฺย ทฺวาทศฑลฺลกานฺ อปูรยนฺฯ
So they gathered them up and filled twelve baskets with broken pieces from the five barley loaves left over by those who had eaten.
14 อปรํ ยีโศเรตาทฺฤศีมฺ อาศฺจรฺยฺยกฺริยำ ทฺฤษฺฏฺวา โลกา มิโถ วกฺตุมาเรภิเร ชคติ ยสฺยาคมนํ ภวิษฺยติ ส เอวายมฺ อวศฺยํ ภวิษฺยทฺวกฺตฺตาฯ
Then, when the people saw this sign that he did, they said, “This truly is the prophet who is to come into the world.”
15 อเตอว โลกา อาคตฺย ตมากฺรมฺย ราชานํ กริษฺยนฺติ ยีศุเสฺตษามฺ อีทฺฤศํ มานสํ วิชฺญาย ปุนศฺจ ปรฺวฺวตมฺ เอกากี คตวานฺฯ
When Jesus realized that they were about to come and seize him by force to make him king, he withdrew again up the mountain by himself.
16 สายํกาล อุปสฺถิเต ศิษฺยา ชลธิตฏํ วฺรชิตฺวา นาวมารุหฺย นครทิศิ สินฺเธา วาหยิตฺวาคมนฺฯ
When it became evening, his disciples went down to the sea.
17 ตสฺมินฺ สมเย ติมิร อุปาติษฺฐตฺ กินฺตุ ยีษุเสฺตษำ สมีปํ นาคจฺฉตฺฯ
They got into a boat, and were going over the sea to Capernaum. It was dark by this time, and Jesus had not yet come to them.
18 ตทา ปฺรพลปวนวหนาตฺ สาคเร มหาตรงฺโค ภวิตุมฺ อาเรเภฯ
A strong wind was blowing, and the sea was getting rough.
19 ตตเสฺต วาหยิตฺวา ทฺวิตฺรานฺ โกฺรศานฺ คตา: ปศฺจาทฺ ยีศุํ ชลเธรุปริ ปทฺภฺยำ วฺรชนฺตํ เนากานฺติกมฺ อาคจฺฉนฺตํ วิโลกฺย ตฺราสยุกฺตา อภวนฺ
When they had rowed about twenty-five or thirty stadia, they saw Jesus walking on the sea and coming near the boat, and they were afraid.
20 กินฺตุ ส ตานุกฺตฺตวานฺ อยมหํ มา ไภษฺฏฯ
But he said to them, “It is I! Do not be afraid.”
21 ตทา เต ตํ ไสฺวรํ นาวิ คฺฤหีตวนฺต: ตทา ตตฺกฺษณาทฺ อุทฺทิษฺฏสฺถาเน เนารุปาสฺถาตฺฯ
Then they were willing to receive him into the boat, and immediately the boat reached the land where they were going.
22 ยยา นาวา ศิษฺยา อคจฺฉนฺ ตทนฺยา กาปิ เนากา ตสฺมินฺ สฺถาเน นาสีตฺ ตโต ยีศุ: ศิไษฺย: สากํ นาคมตฺ เกวลา: ศิษฺยา อคมนฺ เอตตฺ ปารสฺถา โลกา ชฺญาตวนฺต: ฯ
The next day, the crowd that had been standing on the other side of the sea saw that there was no other boat there except the one, and that Jesus had not entered it with his disciples but that his disciples had gone away alone.
23 กินฺตุ ตต: ปรํ ปฺรภุ รฺยตฺร อีศฺวรสฺย คุณานฺ อนุกีรฺตฺตฺย โลกานฺ ปูปานฺ อโภชยตฺ ตตฺสฺถานสฺย สมีปสฺถติวิริยายา อปราสฺตรณย อาคมนฺฯ
However, there were some boats that came from Tiberias close to the place where they had eaten the bread loaves after the Lord had given thanks.
24 ยีศุสฺตตฺร นาสฺติ ศิษฺยา อปิ ตตฺร นา สนฺติ โลกา อิติ วิชฺญาย ยีศุํ คเวษยิตุํ ตรณิภิ: กผรฺนาหูมฺ ปุรํ คตา: ฯ
When the crowd discovered that neither Jesus nor his disciples were there, they themselves got into the boats and went to Capernaum seeking Jesus.
25 ตตเสฺต สริตฺปเต: ปาเร ตํ สากฺษาตฺ ปฺราปฺย ปฺราโวจนฺ เห คุโร ภวานฺ อตฺร สฺถาเน กทาคมตฺ?
After they found him on the other side of the sea, they said to him, “Rabbi, when did you come here?”
26 ตทา ยีศุสฺตานฺ ปฺรตฺยวาทีทฺ ยุษฺมานหํ ยถารฺถตรํ วทามิ อาศฺจรฺยฺยกรฺมฺมทรฺศนาทฺเธโต รฺน กินฺตุ ปูปโภชนาตฺ เตน ตฺฤปฺตตฺวาญฺจ มำ คเวษยถฯ
Jesus replied to them, saying, “Truly, truly, you seek me, not because you saw signs, but because you ate some of the bread loaves and were filled.
27 กฺษยณียภกฺษฺยารฺถํ มา ศฺรามิษฺฏ กินฺตฺวนฺตายุรฺภกฺษฺยารฺถํ ศฺรามฺยต, ตสฺมาตฺ ตาทฺฤศํ ภกฺษฺยํ มนุชปุโตฺร ยุษฺมาภฺยํ ทาสฺยติ; ตสฺมินฺ ตาต อีศฺวร: ปฺรมาณํ ปฺราทาตฺฯ (aiōnios g166)
Do not work for the food that perishes, but work for the food that endures to eternal life which the Son of Man will give you, for God the Father has set his seal on him.” (aiōnios g166)
28 ตทา เต'ปฺฤจฺฉนฺ อีศฺวราภิมตํ กรฺมฺม กรฺตฺตุมฺ อสฺมาภิ: กึ กรฺตฺตวฺยํ?
Then they said to him, “What must we do, so that we may do the works of God?”
29 ตโต ยีศุรวททฺ อีศฺวโร ยํ ไปฺรรยตฺ ตสฺมินฺ วิศฺวสนมฺ อีศฺวราภิมตํ กรฺมฺมฯ
Jesus replied and said to them, “This is the work of God: That you believe in the one whom he has sent.”
30 ตทา เต วฺยาหรนฺ ภวตา กึ ลกฺษณํ ทรฺศิตํ ยทฺทฺฤษฺฏฺวา ภวติ วิศฺวสิษฺยาม: ? ตฺวยา กึ กรฺมฺม กฺฤตํ?
So they said to him, “What sign then will you do, so that we may see and believe you? What will you do?
31 อสฺมากํ ปูรฺวฺวปุรุษา มหาปฺรานฺตเร มานฺนำ โภกฺตฺตุํ ปฺราปุ: ยถา ลิปิราเสฺตฯ สฺวรฺคียาณิ ตุ ภกฺษฺยาณิ ปฺรทเทา ปรเมศฺวร: ฯ
Our fathers ate the manna in the wilderness, as it is written, 'He gave them bread from heaven to eat.'”
32 ตทา ยีศุรวททฺ อหํ ยุษฺมานติยถารฺถํ วทามิ มูสา ยุษฺมาภฺยํ สฺวรฺคียํ ภกฺษฺยํ นาทาตฺ กินฺตุ มม ปิตา ยุษฺมาภฺยํ สฺวรฺคียํ ปรมํ ภกฺษฺยํ ททาติฯ
Then Jesus replied to them, “Truly, truly, it was not Moses who gave you the bread out of heaven, but it is my Father who is giving you the true bread from heaven.
33 ย: สฺวรฺคาทวรุหฺย ชคเต ชีวนํ ททาติ ส อีศฺวรทตฺตภกฺษฺยรูป: ฯ
For the bread of God is that which comes down from heaven and gives life to the world.”
34 ตทา เต ปฺราโวจนฺ เห ปฺรโภ ภกฺษฺยมิทํ นิตฺยมสฺมภฺยํ ททาตุฯ
So they said to him, “Sir, give us this bread always.”
35 ยีศุรวททฺ อหเมว ชีวนรูปํ ภกฺษฺยํ โย ชโน มม สนฺนิธิมฺ อาคจฺฉติ ส ชาตุ กฺษุธารฺตฺโต น ภวิษฺยติ, ตถา โย ชโน มำ ปฺรเตฺยติ ส ชาตุ ตฺฤษารฺตฺโต น ภวิษฺยติฯ
Jesus said to them, “I am the bread of life; he who comes to me will not be hungry, and he who believes in me will never be thirsty.
36 มำ ทฺฤษฺฏฺวาปิ ยูยํ น วิศฺวสิถ ยุษฺมานหมฺ อิตฺยโวจํฯ
But I told you that indeed you have seen me, and you do not believe.
37 ปิตา มหฺยํ ยาวโต โลกานททาตฺ เต สรฺวฺว เอว มมานฺติกมฺ อาคมิษฺยนฺติ ย: กศฺจิจฺจ มม สนฺนิธิมฺ อายาสฺยติ ตํ เกนาปิ ปฺรกาเรณ น ทูรีกริษฺยามิฯ
Everyone whom the Father gives me will come to me, and he who comes to me I will certainly not throw out.
38 นิชาภิมตํ สาธยิตุํ น หิ กินฺตุ เปฺรรยิตุรภิมตํ สาธยิตุํ สฺวรฺคาทฺ อาคโตสฺมิฯ
For I have come down from heaven, not to do my own will, but the will of him who sent me.
39 ส ยานฺ ยานฺ โลกานฺ มหฺยมททาตฺ เตษาเมกมปิ น หารยิตฺวา เศษทิเน สรฺวฺวานหมฺ อุตฺถาปยามิ อิทํ มตฺเปฺรรยิตุ: ปิตุรภิมตํฯ
This is the will of him who sent me, that I would lose not one of all those whom he has given me, but will raise them up on the last day.
40 ย: กศฺจินฺ มานวสุตํ วิโลกฺย วิศฺวสิติ ส เศษทิเน มโยตฺถาปิต: สนฺ อนนฺตายุ: ปฺราปฺสฺยติ อิติ มตฺเปฺรรกสฺยาภิมตํฯ (aiōnios g166)
For this is the will of my Father, that everyone who sees the Son and believes in him would have eternal life and I will raise him up on the last day.” (aiōnios g166)
41 ตทา สฺวรฺคาทฺ ยทฺ ภกฺษฺยมฺ อวาโรหตฺ ตทฺ ภกฺษฺยมฺ อหเมว ยิหูทียโลกาสฺตไสฺยตทฺ วาเกฺย วิวทมานา วกฺตฺตุมาเรภิเร
Then the Jews grumbled about him because he had said, “I am the bread that has come down from heaven.”
42 ยูษผ: ปุโตฺร ยีศุ รฺยสฺย มาตาปิตเรา วยํ ชานีม เอษ กึ เสอว น? ตรฺหิ สฺวรฺคาทฺ อวาโรหมฺ อิติ วากฺยํ กถํ วกฺตฺติ?
They said, “Is not this Jesus son of Joseph, whose father and mother we know? How then does he now say, 'I have come down from heaven'?”
43 ตทา ยีศุสฺตานฺ ปฺรตฺยวทตฺ ปรสฺปรํ มา วิวทธฺวํ
Jesus replied and said to them, “Stop grumbling among yourselves.
44 มตฺเปฺรรเกณ ปิตฺรา นากฺฤษฺฏ: โกปิ ชโน มมานฺติกมฺ อายาตุํ น ศกฺโนติ กินฺตฺวาคตํ ชนํ จรเม'หฺนิ โปฺรตฺถาปยิษฺยามิฯ
No one can come to me unless the Father who sent me draws him, and I will raise him up on the last day.
45 เต สรฺวฺว อีศฺวเรณ ศิกฺษิตา ภวิษฺยนฺติ ภวิษฺยทฺวาทินำ คฺรนฺเถษุ ลิปิริตฺถมาเสฺต อโต ย: กศฺจิตฺ ปิตุ: สกาศาตฺ ศฺรุตฺวา ศิกฺษเต ส เอว มม สมีปมฺ อาคมิษฺยติฯ
It is written in the prophets, 'Everyone will be taught by God.' Everyone who has heard and learned from the Father comes to me.
46 ย อีศฺวราทฺ อชายต ตํ วินา โกปิ มนุโษฺย ชนกํ นาทรฺศตฺ เกวล: เสอว ตาตมฺ อทฺรากฺษีตฺฯ
Not that anyone has seen the Father, except he who is from God—he has seen the Father.
Truly, truly, he who believes has eternal life. (aiōnios g166)
48 อหเมว ตชฺชีวนภกฺษฺยํฯ
I am the bread of life.
49 ยุษฺมากํ ปูรฺวฺวปุรุษา มหาปฺรานฺตเร มนฺนาภกฺษฺยํ ภูกฺตฺตาปิ มฺฤตา:
Your fathers ate the manna in the wilderness, and they died.
50 กินฺตุ ยทฺภกฺษฺยํ สฺวรฺคาทาคจฺฉตฺ ตทฺ ยทิ กศฺจิทฺ ภุงฺกฺตฺเต ตรฺหิ ส น มฺริยเตฯ
This is the bread which comes down from heaven, so that a person may eat some of it and not die.
51 ยชฺชีวนภกฺษฺยํ สฺวรฺคาทาคจฺฉตฺ โสหเมว อิทํ ภกฺษฺยํ โย ชโน ภุงฺกฺตฺเต ส นิตฺยชีวี ภวิษฺยติฯ ปุนศฺจ ชคโต ชีวนารฺถมหํ ยตฺ สฺวกียปิศิตํ ทาสฺยามิ ตเทว มยา วิตริตํ ภกฺษฺยมฺฯ (aiōn g165)
I am the living bread that came down from heaven. If anyone eats some of this bread, he will live forever. The bread that I will give is my flesh for the life of the world.” (aiōn g165)
52 ตสฺมาทฺ ยิหูทียา: ปรสฺปรํ วิวทมานา วกฺตฺตุมาเรภิเร เอษ โภชนารฺถํ สฺวียํ ปลลํ กถมฺ อสฺมภฺยํ ทาสฺยติ?
The Jews became angry among themselves and began to argue, saying, “How can this man give us his flesh to eat?”
53 ตทา ยีศุสฺตานฺ อาโวจทฺ ยุษฺมานหํ ยถารฺถตรํ วทามิ มนุษฺยปุตฺรสฺยามิเษ ยุษฺมาภิ รฺน ภุกฺตฺเต ตสฺย รุธิเร จ น ปีเต ชีวเนน สารฺทฺธํ ยุษฺมากํ สมฺพนฺโธ นาสฺติฯ
Then Jesus said to them, “Truly, truly, unless you eat the flesh of the Son of Man and drink his blood, you will not have life in yourselves.
54 โย มมามิษํ สฺวาทติ มม สุธิรญฺจ ปิวติ โสนนฺตายุ: ปฺราปฺโนติ ตต: เศเษ'หฺนิ ตมหมฺ อุตฺถาปยิษฺยามิฯ (aiōnios g166)
Whoever eats my flesh and drinks my blood has everlasting life, and I will raise him up at the last day. (aiōnios g166)
55 ยโต มทียมามิษํ ปรมํ ภกฺษฺยํ ตถา มทียํ โศณิตํ ปรมํ เปยํฯ
For my flesh is true food, and my blood is true drink.
56 โย ชโน มทียํ ปลลํ สฺวาทติ มทียํ รุธิรญฺจ ปิวติ ส มยิ วสติ ตสฺมินฺนหญฺจ วสามิฯ
He who eats my flesh and drinks my blood remains in me, and I in him.
57 มตฺเปฺรรยิตฺรา ชีวตา ตาเตน ยถาหํ ชีวามิ ตทฺวทฺ ย: กศฺจินฺ มามตฺติ โสปิ มยา ชีวิษฺยติฯ
As the living Father sent me, and as I live because of the Father, so he who eats me, he will also live because of me.
58 ยทฺภกฺษฺยํ สฺวรฺคาทาคจฺฉตฺ ตทิทํ ยนฺมานฺนำ สฺวาทิตฺวา ยุษฺมากํ ปิตโร'มฺริยนฺต ตาทฺฤศมฺ อิทํ ภกฺษฺยํ น ภวติ อิทํ ภกฺษฺยํ โย ภกฺษติ ส นิตฺยํ ชีวิษฺยติฯ (aiōn g165)
This is the bread that has come down from heaven, not as the fathers ate and died. He who eats this bread will live forever.” (aiōn g165)
59 ยทา กผรฺนาหูมฺ ปุรฺยฺยำ ภชนเคเห อุปาทิศตฺ ตทา กถา เอตา อกถยตฺฯ
But Jesus said these things in the synagogue while he was teaching in Capernaum.
60 ตเทตฺถํ ศฺรุตฺวา ตสฺย ศิษฺยาณามฺ อเนเก ปรสฺปรมฺ อกถยนฺ อิทํ คาฒํ วากฺยํ วากฺยมีทฺฤศํ ก: โศฺรตุํ ศกฺรุยาตฺ?
Then many of his disciples who heard this said, “This is a difficult teaching; who can accept it?”
61 กินฺตุ ยีศุ: ศิษฺยาณามฺ อิตฺถํ วิวาทํ สฺวจิตฺเต วิชฺญาย กถิตวานฺ อิทํ วากฺยํ กึ ยุษฺมากํ วิฆฺนํ ชนยติ?
Jesus, because he knew in himself that his disciples were grumbling at this, said to them, “Does this offend you?
62 ยทิ มนุชสุตํ ปูรฺวฺววาสสฺถานมฺ อูรฺทฺวฺวํ คจฺฉนฺตํ ปศฺยถ ตรฺหิ กึ ภวิษฺยติ?
Then what if you should see the Son of Man going up to where he was before?
63 อาตฺไมว ชีวนทายก: วปุ รฺนิษฺผลํ ยุษฺมภฺยมหํ ยานิ วจำสิ กถยามิ ตานฺยาตฺมา ชีวนญฺจฯ
It is the Spirit who makes alive; the flesh profits nothing. The words that I have spoken to you are spirit, and they are life.
64 กินฺตุ ยุษฺมากํ มเธฺย เกจน อวิศฺวาสิน: สนฺติ เก เก น วิศฺวสนฺติ โก วา ตํ ปรกเรษุ สมรฺปยิษฺยติ ตานฺ ยีศุราปฺรถมาทฺ เวตฺติฯ
Yet there are some of you who do not believe.” For Jesus knew from the beginning who were the ones that would not believe and who it was who would betray him.
65 อปรมปิ กถิตวานฺ อสฺมาตฺ การณาทฺ อกถยํ ปิตุ: สกาศาตฺ ศกฺตฺติมปฺราปฺย โกปิ มมานฺติกมฺ อาคนฺตุํ น ศกฺโนติฯ
He said, “It is because of this that I said to you that no one can come to me unless it is granted to him by the Father.”
66 ตตฺกาเล'เนเก ศิษฺยา วฺยาฆุฏฺย เตน สารฺทฺธํ ปุน รฺนาคจฺฉนฺฯ
Because of this, many of his disciples went away and no longer walked with him.
67 ตทา ยีศุ รฺทฺวาทศศิษฺยานฺ อุกฺตฺตวานฺ ยูยมปิ กึ ยาสฺยถ?
Then Jesus said to the twelve, “You do not want to go away also, do you?”
Simon Peter answered him, “Lord, to whom shall we go? You have words of eternal life, (aiōnios g166)
69 อนนฺตชีวนทายิโนฺย ยา: กถาสฺตาสฺตไววฯ ภวานฺ อมเรศฺวรสฺยาภิษิกฺตฺตปุตฺร อิติ วิศฺวสฺย นิศฺจิตํ ชานีม: ฯ
and we have believed and come to know that you are the Holy One of God.”
70 ตทา ยีศุรวทตฺ กิมหํ ยุษฺมากํ ทฺวาทศชนานฺ มโนนีตานฺ น กฺฤตวานฺ? กินฺตุ ยุษฺมากํ มเธฺยปิ กศฺจิเทโก วิฆฺนการี วิทฺยเตฯ
Jesus said to them, “Did not I choose you, the twelve, and one of you is a devil?”
71 อิมำ กถํ ส ศิโมน: ปุตฺรมฺ อีษฺกรีโยตียํ ยิหูทามฺ อุทฺทิศฺย กถิตวานฺ ยโต ทฺวาทศานำ มเธฺย คณิต: ส ตํ ปรกเรษุ สมรฺปยิษฺยติฯ
Now he spoke of Judas son of Simon Iscariot, for it was he, one of the twelve, who would betray Jesus.
