Lukas 12
1 Leleꞌ naa, hambu atahori rifon hira rema rae rena Yesus. Ara laoꞌ rakaseseti ma heo rala E. Boe ma Ana olaꞌ naꞌahuluꞌ no ana dedꞌenu nara nae, “Minea ao mara fo afiꞌ tunga atahori Farisi ra mana dꞌea-rala nara. Huu ara hiiꞌ a olaꞌ laen, ma tao laen.
Tymczasem, gdy zgromadziły się wielotysięczne tłumy, tak że jedni po drugich deptali, zaczął mówić najpierw do swoich uczniów: Strzeżcie się zakwasu faryzeuszy, którym jest obłuda.
2 Ara tao ao nara onaꞌ atahori maloleꞌ, te dei fo sira mana dꞌea-rala nara nenenitaꞌ. Huu basa mana neꞌefuniꞌ aleꞌ ia, dei fo nenenitaꞌ.
Nie ma bowiem nic ukrytego, co by nie miało być ujawnione, ani nic tajemnego, o czym by się nie miano dowiedzieć.
3 Saa fo hei olaꞌ funi-funiꞌ leleꞌ ia, dei fo atahori rena relo-relo. Saa fo hei utu-utu sia kama rala o, dei fo atahori olaꞌ rahereꞌ sia atahori hetar matan.”
Dlatego to, co mówiliście w ciemności, będzie słyszane w świetle, a to, co szeptaliście do ucha w pokojach, będzie rozgłaszane na dachach.
4 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, Ana nggare! Afiꞌ mimitau mete ma atahori rae tao risa nggi. Huu ara bisa risaꞌ a hei ao-sisim, te nda bisa tao saa-saa mbali samanam sa boe.
A mówię wam, moim przyjaciołom: Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, a potem już nic więcej nie mogą zrobić.
5 Au ae ufadꞌe ae, hei musi mimitau seka. Hei musi mimitau Lamatualain. Huu Eni bisa tao nisa nggi, ma mbia nggi misiꞌ naraka rala mii. De Eni ia, fo hei musi mimitau tebꞌe-tebꞌeꞌ. (Geenna g1067)
Ale pokażę wam, kogo macie się bać. Bójcie się tego, który, gdy zabije, ma moc wrzucić do ognia piekielnego. Doprawdy, mówię wam, tego się bójcie. (Geenna g1067)
6 Ama duꞌa sobꞌa, mbui lutuk felin baꞌu saa? Nda mafelit sa, to?! Mbuiꞌ lima na sen rua, to? Mae taꞌo naa o Lamatualain nda liliiꞌ hela esa sa boe.
Czy nie sprzedają pięciu wróbli za dwa pieniążki? A jednak żaden z nich nie jest zapomniany w oczach Boga.
7 Onaꞌ naa boe, Lamatuaꞌ taomataꞌ neu nggi. Ana nahine tebꞌe langga fuluꞌ hira sia langga mara. Dadꞌi ama afiꞌ, mimitau, huu Lamatuaꞌ nile hei lenaꞌ mbui lutuk hetar naa ra.”
Nawet włosy na waszej głowie wszystkie są policzone. Dlatego nie bójcie się, jesteście cenniejsi niż wiele wróbli.
8 Basa ma, Yesus olaꞌ fai no Ana dedꞌenun nae, “Pasa ndiki mara malolole! Mete ma hambu atahori nambarani nataa Au sia atahori hetar matan sia raefafoꞌ ia, dei fo Au o utaa e sia Lamatualain ana dedenu nara matan sia sorga ae, eni, Au atahori ngga.
A mówię wam: Każdego, kto mnie wyzna przed ludźmi, tego też Syn Człowieczy wyzna przed aniołami Bożymi.
9 Te mete ma hambu atahori olaꞌ sia atahori matan nae, eni nda nahine Au sa, dei fo Au o, olaꞌ sia Lamatualain ate nara matan sia sorga ae, Au o nda uhine e sa boe.
Ale kto się mnie wyprze przed ludźmi, tego [też] ja się wyprę przed aniołami Boga.
10 Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Mete ma hambu atahori olaꞌ tao maꞌafo Nara malole ngga, na, Lamatualain feꞌe nau fee ambon neu salan. Te mete ma ana olaꞌ tao maꞌafo Lamatuaꞌ Dula-dꞌale Meumaren nara malolen, Lamatualain nda fee ambon neu salan sa.
I każdemu, kto powie słowo przeciwko Synowi Człowieczemu, będzie przebaczone, ale temu, kto bluźni przeciwko Duchowi Świętemu, nie będzie przebaczone.
11 Mete ma atahori ro nggi misiꞌ mamana neꞌetuꞌ dedꞌea-oꞌolaꞌ agama, fo, misiꞌ atahori mana toꞌu parenda ra, huu hei mimihere Au, na afiꞌ mimitau soꞌal hei mae misilaꞌe ao mara taꞌo bee.
A gdy będą was prowadzić do synagog, przełożonych i władz, nie martwcie się, jak i co macie odpowiedzieć na swoją obronę lub co macie mówić.
12 Huu leleꞌ naa o, Lamatualain Dula-dꞌale Meumaren nanori nggi dedꞌea-oꞌolaꞌ nandaa no saa, fo hei parlu mitaa neu se.”
Duch Święty bowiem nauczy was w tej właśnie godzinie, co macie mówić.
13 Basa naa ma, esa mia atahori hetar naa ra natane Yesus nae, “Ama Meser! Tulun denu aꞌa ngga fo bꞌanggi no au hai amam hata-heton dei.”
I powiedział mu ktoś z tłumu: Nauczycielu, powiedz memu bratu, aby podzielił się ze mną spadkiem.
14 Te Yesus nataa e nae, “Wah! Seka mana soꞌu Au dadꞌi mana maꞌetu hei ruꞌa nggi dedꞌeꞌat ma mataꞌ naa?”
Lecz on mu odpowiedział: Człowieku, któż mnie ustanowił sędzią albo rozjemcą między wami?
15 Basa ma Yesus olaꞌ neu atahori hetar naa ra nae, “Hei musi besa-bꞌesa fo afiꞌ misuu-miseti. Huu hata-hetoꞌ naeꞌ nda bisa tao nggi misodꞌa no mole-dꞌame sa.”
Powiedział też do nich: Uważajcie i strzeżcie się chciwości, gdyż nie od tego, że ktoś ma obfitość dóbr, zależy jego życie.
16 Boe ma, Ana dui nekendandaaꞌ sa nae, “Hambu atahori mamasuꞌiꞌ sa, osin hambu buna-bꞌoaꞌ naen seli.
I opowiedział im przypowieść: Pewnemu bogatemu człowiekowi pole przyniosło obfity [plon].
17 Losa nggudꞌan nara sofe nenedidinaꞌ, de nda nitaꞌ nae tao taꞌo bee sa boe.
I rozważał w sobie: Cóż mam zrobić, skoro nie mam gdzie zgromadzić moich plonów?
18 De ana duꞌa nae, ‘Au ae tao taꞌoꞌ a ia! Au ofe hendi nggudꞌan mbaraaꞌ a, fo tao uꞌumoko e, fo au mbedꞌaꞌ osi ngga buna-bꞌoa nara ma basa hata-heto nggara sia naa.
Powiedział więc: Zrobię tak: zburzę moje spichlerze, a zbuduję większe i zgromadzę tam wszystkie moje plony i moje dobra.
19 Mete ma taꞌo naa ena, na au olaꞌ mbali ao ngga ae, ‘We! nggudꞌan sofe ena! Nanaat dai ua losa too-too ena. De mua-minu malaladꞌa ma mumuhoꞌo pepedꞌos ei ma leo!”
I powiem mojej duszy: Duszo, masz wiele dóbr złożonych na wiele lat; odpoczywaj, jedz, pij i wesel się.
20 Te huu Lamatualain nafadꞌe neu e nae, ‘Woi! Nggoa ma, dei! Tetembaꞌ ia boe, mate nggo. Naa, seka mana hambu basa nggudꞌan ma isi-oen?’
Ale Bóg mu powiedział: Głupcze, tej nocy zażądają od ciebie twojej duszy, a to, co przygotowałeś, czyje będzie?
21 Dadꞌi taꞌo ia! Atahori bisa raꞌadꞌuru hata-hetoꞌ nae-nae sia raefafoꞌ ia soaꞌ neu aon, huu sia Lamatualain dudꞌuꞌan, eni, hata-taaꞌ, huu nda maloleꞌ no Lamatuaꞌ sa.”
Tak [jest z każdym], kto gromadzi skarby dla siebie, a nie jest bogaty w Bogu.
22 Basa ma Yesus nanori seluꞌ ana dedenu nara nae, “Ama afiꞌ mbute-mue mo masodꞌa mara fai-fai esa, soꞌal mae mia saa do pake saa.
Potem powiedział do swoich uczniów: Dlatego mówię wam: Nie troszczcie się o wasze życie, co będziecie jeść, ani o ciało, w co będziecie się ubierać.
23 Huu hita masodꞌan ia, lenaꞌ mia saa fo hita taaꞌ a, ma saa fo hita pakeꞌ a.
Życie jest czymś więcej niż pokarm, a ciało niż ubranie.
24 Mete sobꞌa mbui kaaꞌ ra! Ara nda sela sa, nda etu-oru sa, nda raꞌena nggudꞌan fo mbedꞌaꞌ nanaat sa, te Lamatualain naꞌabꞌoi se. Mete ma taꞌo naa, na, Ana o bisa naꞌabꞌoi nggi boe. Huu Ana nile hei lenaꞌ mbuiꞌ naa ra.
Przypatrzcie się krukom, że nie sieją ani nie żną, nie mają spiżarni ani spichlerza, a [jednak] Bóg je żywi. O ileż cenniejsi jesteście wy niż ptaki!
25 Mete ma atahori rambariiꞌ sia tiroao a matan, fo barias aon, na, ana bisa tao namadꞌoo fula-fai masodꞌan, do? Hokoꞌ!
I któż z was, martwiąc się, może dodać do swego wzrostu jeden łokieć?
26 Dadꞌi mete ma soaꞌ a mbute-mue mo dꞌala anak naa ra, nda nendi fee nggo saa sa boe, na, saa de hei feꞌe mae mbute-mue mo dꞌala monaeꞌ ra fai? Naa, onton na saa?
Jeśli więc najmniejszej rzeczy nie możecie uczynić, czemu troszczycie się o inne?
27 Mete sobꞌa bꞌuna lasi ra. Ara nda tao osi-lutu sa, ma nda tenu-lolo sa. Te mane Soleman bꞌua-baꞌu meulaun o, nda maloleꞌ lenaꞌ buna lasi a meulaun sa.
Przypatrzcie się liliom, jak rosną: nie pracują ani nie przędą, a mówię wam, [że] nawet Salomon w całej swojej chwale nie był tak ubrany, jak jedna z nich.
28 Huu Lamatualain naꞌaboi uru anaꞌ fo nda naꞌena sosoaꞌ sa, mana nasodꞌa faiꞌ ia, ma mbilaꞌ neu na mate, fo atahori nggari nisiꞌ ai rala. Mete ma taꞌo naa, na, Ana o bisa naꞌaboi hei fo mana mafeliꞌ lenaꞌ uru anaꞌ. Dadꞌi, taꞌo bee de hei nda mimihena tebꞌe-tebꞌeꞌ neu E sa?
A jeśli trawę, która dziś jest na polu, a jutro będzie wrzucona do pieca, Bóg tak ubiera, o ileż bardziej was, ludzie małej wiary?
29 Onaꞌ naa boe, hei sudꞌi dudꞌuꞌa dꞌala nanaa-nininuꞌ fai. Te dei fo Lamatuaꞌ mana ator.
Nie pytajcie więc, co będziecie jeść lub co będziecie pić, ani nie martwcie się o to.
30 Atahori nda mana namahena neu Lamatuaꞌ sa, ara ue-tao ritaꞌ mamate nara tao basa dalaꞌ naa ra. Te ama afiꞌ taꞌo naa, huu hei Amam sia sorga nahine basa saa fo hei parluꞌ ra ena.
O to wszystko bowiem zabiegają narody świata. Lecz wasz Ojciec wie, że tego potrzebujecie.
31 Mete ma hei milalao Lamatualain ue-tataos nara raꞌahuluꞌ, na, dei fo Ana o fee ia ra neu hei boe.”
Szukajcie raczej królestwa Bożego, a to wszystko będzie wam dodane.
32 Basa ma Yesus ola seluꞌ nae, “Hei onaꞌ bibꞌi lombo nononggo anaꞌ sa nda beꞌi saa sa boe. Te afiꞌ mimitau! Huu Ama ma sia sorga, Mane Monaeꞌ. Saa fo Eni enan, Ana namahoꞌo fee neu ana susue nara.
Nie bój się, mała trzódko, gdyż upodobało się waszemu Ojcu dać wam królestwo.
33 Dadꞌi mii seo hendi sudꞌiꞌ a saa mara, basa na babꞌanggi doi nara fee neu atahori mana toꞌa-taaꞌ ra. No taꞌo naa hei mbedꞌaꞌ suꞌit sia sorga. Naꞌo ra nda reu ramanaꞌo rala se sa, ma mbaꞌi ra o nda raꞌaninisi ralutu hendi se sa.
Sprzedawajcie, co posiadacie, i dawajcie jałmużnę. Przygotujcie sobie sakiewki, które nie starzeją się, skarb w niebie, którego nie ubywa, gdzie złodziej nie ma dostępu ani mól nie niszczy.
34 Misinedꞌa malolole! Hei hata-heto mara sia bee na, rala mara o sia naa boe.”
Bo gdzie jest wasz skarb, tam będzie też wasze serce.
35 Yesus olaꞌ seluꞌ fai nae, “Hei musi mihehere fo ue-tao fee Lamatuaꞌ hatuꞌ-rerelon. Onaꞌ ana dedenuꞌ mana beꞌe nahani tenu umeꞌ a baliꞌ ume nema mia fefeta kakabꞌiꞌ. Mete ma malangga dedꞌeu lelesu a, na, ana bisa soi lai-lai.
Niech będą przepasane wasze biodra i zapalone lampy.
A wy [bądźcie] podobni do ludzi oczekujących swego pana, aż wróci z wesela, aby gdy przyjdzie i zapuka, zaraz mu otworzyć.
37 Mete ma malangga nema hambu atahori mana tao ues nara rahani taꞌo naa, na ara onton. Huu dei fo malangga natudꞌu rala malolen neu se. Ana pake bua-baꞌus onaꞌ atahori mana tao ues nara, fo neu nahao se nanaa maladꞌaꞌ.
Błogosławieni ci słudzy, których pan, gdy przyjdzie, zastanie czuwających. Zaprawdę powiadam wam, że się przepasze i posadzi ich za stołem, a obchodząc, będzie im usługiwał.
38 Atahori mana tao-ues ra memaꞌ onton huu ara tao-mataꞌ neu malangga no malole. Mae malangga sudꞌiꞌ a nema faiꞌ baꞌu saa, neofaꞌ do deka manggarelo o, ara rahehere rakandooꞌ a.
Jeśli przyjdzie o drugiej czy o trzeciej straży i tak [ich] zastanie, błogosławieni są ci słudzy.
39 Dꞌuꞌa malolole! Mete ma hambu tenu umeꞌ nahine tebꞌe faiꞌ baꞌu saa naꞌo ra rae rema, neꞌo ana nda fee kakaꞌe fo naꞌo ra bonggar umen sa.
A to wiedzcie, że gdyby gospodarz znał godzinę, o której ma przyjść złodziej, czuwałby i nie pozwoliłby włamać się do swego domu.
40 Dadꞌi hei musi mihehere mikindooꞌ a, huu nda hambu atahori rahine tebꞌe fai hiraꞌ Atahori Matetuꞌ a nae nema sa.”
Dlatego i wy bądźcie gotowi, bo Syn Człowieczy przyjdzie o godzinie, której się nie spodziewacie.
41 Basa ma, Petrus natane Yesus nae, “Ama Meser! Amaꞌ nekendandaan faaꞌ ra naa, dai akaꞌ hai, do dai basa atahori?”
Wtedy Piotr go zapytał: Panie, czy tę przypowieść mówisz do nas, czy też do wszystkich?
42 Ma Yesus nataa nae, “Nekendandaaꞌ naa dai basa atahori mana tao onaꞌ malangga mana tao-ues mahineꞌ a, mana naꞌtataaꞌ no malanggan. Dei fo malanggan soꞌu e fo babꞌanggi nanaat fee atahori mana tao-ues laen ra. Mete ma ana manggate tao tungga ue-tataon taꞌo naa, mae malanggan nema sudꞌiꞌ a fain sa o, ana tao-taoꞌ a ue-tataon no tebꞌe-tebꞌeꞌ. De ana onton, huu dei fo malanggan soꞌu e fo mete-seꞌu basa hata-heto nara.
A Pan odpowiedział: Któż więc jest szafarzem wiernym i roztropnym, którego Pan ustanowi nad swoją służbą, aby we właściwym czasie wydawał jej wyznaczoną żywność?
Błogosławiony ten sługa, którego pan, gdy przyjdzie, zastanie tak czyniącego.
Zaprawdę powiadam wam, że postawi go nad wszystkimi swoimi dobrami.
45 Te soe neu e mete ma malangga mana tao-ues dudꞌuꞌa nae, ‘Eh! Neꞌo toulasiꞌ a feꞌe doo fo ana nema.’ Boe ma ana poko-paru atahori mana tao-ues laen ra, touꞌ ma inaꞌ ra. Boe ma ana endoꞌ naa-ninu maꞌahee losa mafu.
Ale jeśli ten sługa powie w swoim sercu: Mój pan zwleka ze [swoim] przyjściem, i zacznie bić sługi i służące, jeść, pić i upijać się;
46 Te faiꞌ sa ma, leleꞌ malangga mana tao-ues a nda medꞌa nala sa, aiboiꞌ ma malangga a baliꞌ. Leleꞌ malangga bubꞌulu dalaꞌ naa ra, ma ana poko-paru e tuteꞌ a, de oi hendi e, fo hambu nala bala-bꞌaen onaꞌ atahori nda mana raꞌatataaꞌ tungga malangga hihii-nanaun sa.
Przyjdzie pan tego sługi w dniu, w którym się nie spodziewa i o godzinie, której nie zna, i odłączy go, i wyznaczy mu dział z niewierzącymi.
47 Huu atahori mana tao-ues mana nahine malangga hihii-nanaun, te nda nahehere tao tungga sa, do, nda nau tao tungga sa, dei fo nenehuku-dokiꞌ bꞌeran seli.
Ten zaś sługa, który znał wolę swego pana, a nie był gotowy i nie postąpił według jego woli, otrzyma wielką chłostę.
48 Te atahori mana tao ues mana ue-tao leli huu nda nahine malangga hihii-nanaun sa, dei fo hambu huku-dokiꞌ nggafat. Atahori mana simbo naen seli, eni babꞌala-babaen o naeꞌ boe. Atahori mana simbo ue-tataos monaeꞌ, lemba-nesaan o naeꞌ boe.”
Lecz ten, który [jej] nie znał i uczynił coś godnego kary, otrzyma małą chłostę. Komu wiele dano, od tego wiele się będzie wymagać, [a] komu wiele powierzono, więcej będzie się od niego żądać.
49 Yesus tute oꞌolan nae, “Au uma fo saranggaa hendi atahori nggara mia atahori laen ra sia raefafoꞌ ia. Naa, onaꞌ atahori hotu manggarauꞌ rendiꞌ ai mbilaꞌ. Au hihii ngga ai a mulai mbila sia bee-bꞌee ena.
Przyszedłem, aby rzucić ogień na ziemię, i czegóż pragnę, skoro już zapłonął?
50 Te huu Au musi lemba-dꞌoi uꞌuhuluꞌ doidꞌosoꞌ manaseliꞌ dei, naa fo tebꞌe-tebꞌeꞌ Au doidꞌoso losa ue-tatao Ngga basa.
Lecz chrztem mam być ochrzczony i jakże jestem udręczony, aż się [to] dopełni.
51 Hei duꞌa mae Au uma endi mole-dꞌameꞌ nisiꞌ raefafoꞌ ia, do? Hokoꞌ! Au uma tao atahori ra ratofa rasimboꞌ bafaꞌ, ma tao fee atahori ra sea-saranggaa huu nenori Ngga.
Czy myślicie, że przyszedłem dać ziemi pokój? Bynajmniej, mówię wam, raczej rozłam.
52 Mia leleꞌ ia odꞌi-aꞌa toronoo bꞌonggiꞌ ra o sea-saranggaa. Sia ume sa, telu labꞌan rua, do rua labꞌan telu.
Odtąd bowiem w jednym domu będzie pięciu poróżnionych, trzech przeciwko dwom, a dwóch przeciwko trzem.
53 Ama bonggiꞌ labꞌan ana bonggiꞌ; ana bonggiꞌ labꞌan ama bonggiꞌ. Ina bonggiꞌ labꞌan ana bonggiꞌ; ana bonggiꞌ labꞌan ina bonggiꞌ. Ina ariꞌ labꞌan ana arin; ana ariꞌ labꞌan ina arin.”
Ojciec powstanie przeciwko synowi, a syn przeciwko ojcu, matka przeciwko córce, a córka przeciwko matce, teściowa przeciwko synowej, a synowa przeciwko teściowej.
54 Boe ma Yesus olaꞌ no atahori hetar naa ra nae, “Mete ma hei mita lelee fauꞌ sou sia muri, hei mae, ‘ia, nenendin udꞌan nae nema ena.’ Memaꞌ tebꞌe taꞌo naa.
Mówił też do ludu: Gdy widzicie chmurę pojawiającą się od zachodu, zaraz mówicie: Nadchodzi ulewny deszcz. I tak jest.
55 Mete ma ani onas fuu nema, hei mae, ‘ia, nenendin faiꞌ ia matobꞌiꞌ seli.’ Memaꞌ tebꞌe taꞌo naa.
A gdy wieje wiatr z południa, mówicie: Będzie gorąco. I [tak] jest.
56 Woi! Hei atahori mana dꞌea-ralaꞌ mana olaꞌ laen na tao laen re! Hei miꞌindandaaꞌ mihine fula-fai tungga lalai no raefafoꞌ ia nenendin. Te taꞌo bee de hei nda nau mihine Lamatualain hihii-nanaun leleꞌ ia sa?”
Obłudnicy, wygląd nieba i ziemi umiecie rozpoznawać, jakże więc obecnego czasu nie rozpoznajecie?
57 Yesus olaꞌ seluꞌ nae, “Mete ma hei midꞌedꞌea na, taꞌo bee de hei nda miꞌetuꞌ aom mae bee tebꞌe sa! Malole lenaꞌ dꞌame dei! Afiꞌ losa hei losa mana nggero-furiꞌ a matan, ma ana naꞌetuꞌ tao nggi bui rala mii.
Dlaczego sami z siebie nie [umiecie] osądzić, co jest sprawiedliwe?
Gdy więc idziesz ze swoim przeciwnikiem do urzędnika, staraj się w drodze dojść z nim do zgody, aby cię nie zaciągnął przed sędziego, a sędzia przekazałby cię strażnikowi, a strażnik wtrąciłby cię do więzienia.
59 Huu mete ma taꞌo naa, neꞌo hei nda bisa dea mii sa losa bꞌae mibasaꞌ huta-bukuꞌ fo mana nggero a naꞌetu basaꞌ a.”
Mówię ci, że nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza.
