Przysłów 1
1 Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla Izraela;
The proverbs of Solomon son of David, the king of Israel.
2 Do poznania mądrości i karności, do zrozumienia słów roztropnych;
These proverbs are to teach wisdom and instruction, to teach words of insight,
3 Do zdobycia pouczenia w mądrości, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;
that you may receive instruction in order to live by doing what is right, just, and fair.
4 Do udzielenia prostym rozwagi, a młodemu – wiedzy i roztropności.
These proverbs are also to give wisdom to the naive, and to give knowledge and discretion to young people.
5 Mądry posłucha i przybędzie mu wiedzy, a rozumny nabędzie rad;
Let wise people listen and increase their learning, and let discerning people get guidance,
6 Aby rozumieć przysłowia i [ich] wykładnię, słowa mądrych i ich zagadki.
to understand proverbs, sayings, and words of wise people and their riddles.
7 Bojaźń PANA jest początkiem wiedzy, ale głupcy gardzą mądrością i karnością.
The fear of Yahweh is the beginning of knowledge— fools despise wisdom and instruction.
8 Synu mój, słuchaj pouczenia swego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki;
My son, hear the instruction of your father and do not lay aside the rules of your mother;
9 Bo one będą wdzięczną ozdobą na twojej głowie i [kosztownym] łańcuchem na szyi.
they will be a graceful wreath for your head and pendants hanging from your neck.
10 Synu mój, jeśli grzesznicy cię namawiają, nie pozwalaj.
My son, if sinners try to entice you into their sin, refuse to follow them.
11 Jeśli mówią: Chodź z nami, czyhajmy na krew, zaczajmy się na niewinnego bez powodu;
If they say, “Come with us, let us lie in wait for blood, let us hide and attack innocent people for no reason.
Let us swallow them up alive, like Sheol takes away those who are healthy, and make them like those who fall into the pit. (Sheol h7585)
13 Znajdziemy wszelkie kosztowności, napełnimy swoje domy łupem;
We shall find all kinds of valuable things; we will fill our houses with what we steal from others.
14 Dziel z nami swój los; miejmy wszyscy jedną sakiewkę.
Throw in your lot with us; we will all have one purse together.”
15 Synu mój, nie wyruszaj z nimi w drogę; powstrzymaj swoją nogę od ich ścieżki.
My son, do not walk down that road with them; do not let your foot touch where they walk;
16 Ich nogi bowiem biegną do zła i spieszą się do przelania krwi.
their feet run to evil and they hurry to shed blood.
17 Na próżno zastawia się sieci na oczach wszelkiego ptactwa.
For it is useless to spread the net in the sight of any bird.
18 Oni też czyhają na własną krew, czają się na własne życie.
These men lie in wait for their own blood— they set an ambush for their own lives.
19 Takie są ścieżki każdego, który jest chciwy zysku; swojemu właścicielowi [taki zysk] odbiera życie.
So are the ways of everyone who gains riches by injustice; unjust gain takes away the lives of those who hold on to it.
20 Mądrość woła na dworze, podnosi swój głos na ulicach.
Wisdom cries aloud in the street, she raises her voice in the open places;
21 Woła w największym zgiełku, u wrót bram, w mieście wygłasza swoje słowa:
at the head of the noisy streets she cries out, at the entrance of the city gates she speaks,
22 Jak długo, prości, będziecie kochać głupotę, szydercy – lubować się w swoim szyderstwie, a głupi – nienawidzić wiedzy?
“How long, you naive people, will you love being naive? How long, you mockers, will you delight in mockery, and how long, you fools, will you hate knowledge?
23 Nawróćcie się na moje upomnienie; oto wyleję na was mojego ducha, oznajmię wam moje słowa.
Pay attention to my correction; I will pour out my thoughts to you; I will make my words known to you.
24 Ponieważ wołałam, a odmawialiście; wyciągałam rękę, a nikt nie zważał;
I have called, and you have refused to listen; I reached out with my hand, but there was no one who paid attention.
25 Owszem, odrzuciliście całą moją radę i nie chcieliście [przyjąć] mojego upomnienia;
But you have ignored all my instruction and paid no attention to my correction.
26 Dlatego będę się śmiać z waszego nieszczęścia, będę szydzić z was, gdy przyjdzie to, czego się boicie.
I will laugh at your calamity, I will mock you when the terror comes—
27 Gdy nadejdzie jak spustoszenie to, czego się boicie, i [gdy] wasze nieszczęście nadciągnie jak wicher, gdy nadejdzie na was ucisk i cierpienie;
when your fearful dread comes like a storm and disaster sweeps over you like a whirlwind, when distress and anguish come upon you.
28 Wtedy będą mnie wzywać, a nie wysłucham; będą mnie szukać pilnie, lecz mnie nie znajdą.
Then they will call upon me, and I will not answer; they will desperately call for me, but they will not find me.
29 Bo znienawidzili wiedzę i nie wybrali bojaźni PANA;
Because they hate knowledge and did not choose the fear of Yahweh,
30 Ani nie chcieli mojej rady, [ale] gardzili każdym moim upomnieniem.
they would not follow my instruction, and they despised all my correction.
31 Dlatego spożyją owoc swoich dróg i będą nasyceni swymi radami.
They will eat the fruit of their ways, and with the fruit of their schemes they will be filled.
32 Bo odstępstwo prostych zabije ich i szczęście głupich zgubi ich.
For the naive are killed when they turn away, and the indifference of fools will destroy them.
33 [Ale] kto mnie słucha, będzie mieszkać bezpiecznie i będzie wolny od strachu przed złem.
But whoever listens to me will live in safety and will rest secure with no fear of disaster.”
