Przysłów 1
1 Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla Izraela;
These are the (proverbs/wise sayings) that come from Solomon, the King of Israel, who was the son of [King] David.
2 Do poznania mądrości i karności, do zrozumienia słów roztropnych;
(These proverbs [PRS] can teach people/By studying these proverbs, people can learn) how to be wise and how to obey what these proverbs teach them. They will [also] help people to understand which teachings are wise.
3 Do zdobycia pouczenia w mądrości, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;
These proverbs [PRS] will teach you how to discipline/control yourselves, how to conduct your lives, and how to do what is right and just [DOU].
4 Do udzielenia prostym rozwagi, a młodemu – wiedzy i roztropności.
They will show [people] who do not [yet] know much how to do things that are smart. They will show young people how to become wise and how to make good plans/decisions.
5 Mądry posłucha i przybędzie mu wiedzy, a rozumny nabędzie rad;
Those who are wise should also pay attention [to these proverbs], in order to become more wise, and those who understand [these teachings] will receive good advice/guidance.
6 Aby rozumieć przysłowia i [ich] wykładnię, słowa mądrych i ich zagadki.
Then they will be able to understand the meaning of proverbs and parables/metaphors, these wise sayings and (riddles/sayings that are difficult to understand).
7 Bojaźń PANA jest początkiem wiedzy, ale głupcy gardzą mądrością i karnością.
If [you want to be] wise, you must begin by revering Yahweh. [Only] foolish people despise wisdom and good advice/discipline.
8 Synu mój, słuchaj pouczenia swego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki;
My son, pay attention to what [I], your father, am teaching you. And do not reject what your mother teaches you.
9 Bo one będą wdzięczną ozdobą na twojej głowie i [kosztownym] łańcuchem na szyi.
What we teach you [will make you respected like having] a lovely turban around your head and [like] a [beautiful] necklace to put around your neck.
10 Synu mój, jeśli grzesznicy cię namawiają, nie pozwalaj.
My son, if sinners tempt/entice you [to do what is wrong], say “No” to them.
11 Jeśli mówią: Chodź z nami, czyhajmy na krew, zaczajmy się na niewinnego bez powodu;
They may say, “Come with us! Join us! We will hide and then kill [MTY] someone [who passes by]. We will ambush some helpless/innocent people.
We will kill them [HYP] and get rid of them completely, [just] like [people who are buried in] graves are gone forever. While they are in good health, we will send them to the place where dead people are. (Sheol h7585)
13 Znajdziemy wszelkie kosztowności, napełnimy swoje domy łupem;
And we will seize all the things that they own. We will fill our houses with these things!
14 Dziel z nami swój los; miejmy wszyscy jedną sakiewkę.
[So], come with us! Join our group! We will share with you the things that we steal.”
15 Synu mój, nie wyruszaj z nimi w drogę; powstrzymaj swoją nogę od ich ścieżki.
My son, do not accompany them! Do not walk on the roads with them!
16 Ich nogi bowiem biegną do zła i spieszą się do przelania krwi.
They rush to do evil deeds! They hurry to murder [MTY] people.
17 Na próżno zastawia się sieci na oczach wszelkiego ptactwa.
It is useless to put out a (trap/net to catch a bird) because when a bird sees it, [it stays away from it].
18 Oni też czyhają na własną krew, czają się na własne życie.
But those wicked people are not like the birds, [because they do not realize] that when they prepare to ambush someone to kill him, they will be killed themselves!
19 Takie są ścieżki każdego, który jest chciwy zysku; swojemu właścicielowi [taki zysk] odbiera życie.
That is what happens to people who eagerly try to get things [by violently attacking others]. They will only destroy themselves!
20 Mądrość woła na dworze, podnosi swój głos na ulicach.
Wisdom [PRS] shouts to people in the streets, and calls out to people in the (plazas/town squares).
21 Woła w największym zgiełku, u wrót bram, w mieście wygłasza swoje słowa:
Wisdom calls out in noisy places, and at the entrances to cities.
22 Jak długo, prości, będziecie kochać głupotę, szydercy – lubować się w swoim szyderstwie, a głupi – nienawidzić wiedzy?
[Wisdom says], “How long will you stupid people continue to enjoy doing foolish things [RHQ]? How long will you people who ridicule God enjoy doing that [RHQ]? How long will you foolish people refuse to know [what things are right] [RHQ]?
23 Nawróćcie się na moje upomnienie; oto wyleję na was mojego ducha, oznajmię wam moje słowa.
If you pay attention to me when I rebuke you, I will tell you what I am thinking in my inner being; I will give you some good advice.
24 Ponieważ wołałam, a odmawialiście; wyciągałam rękę, a nikt nie zważał;
But when I called to you, you refused to listen. I beckoned to you to come to me, but you ignored me.
25 Owszem, odrzuciliście całą moją radę i nie chcieliście [przyjąć] mojego upomnienia;
I tried to advise you, but you refused to listen to me. I tried to correct you, but you rejected what I told you.
26 Dlatego będę się śmiać z waszego nieszczęścia, będę szydzić z was, gdy przyjdzie to, czego się boicie.
So [now], when you are experiencing troubles/disasters, I will laugh at you. When things happen that cause you to be afraid, I will make fun of you.
27 Gdy nadejdzie jak spustoszenie to, czego się boicie, i [gdy] wasze nieszczęście nadciągnie jak wicher, gdy nadejdzie na was ucisk i cierpienie;
When calamities strike you like a big storm, when disasters hit you like a violent wind, when [all kinds of things] distress you and give you trouble, [I will ridicule you!]
28 Wtedy będą mnie wzywać, a nie wysłucham; będą mnie szukać pilnie, lecz mnie nie znajdą.
[Wisdom also says], “When foolish people call to me [to help them], I will not answer them. They will search for me diligently/everywhere, but they will not find me.
29 Bo znienawidzili wiedzę i nie wybrali bojaźni PANA;
They refused to know [what things are right], and they decided not to revere Yahweh.
30 Ani nie chcieli mojej rady, [ale] gardzili każdym moim upomnieniem.
They would not accept my advice, and they did not pay attention when I tried to correct them.
31 Dlatego spożyją owoc swoich dróg i będą nasyceni swymi radami.
So they will endure what will result [MET, DOU] from the evil way they have lived/behaved and the evil things they have planned to do.
32 Bo odstępstwo prostych zabije ich i szczęście głupich zgubi ich.
Those who turn away from me are stupid/foolish; they will die because of doing that.
33 [Ale] kto mnie słucha, będzie mieszkać bezpiecznie i będzie wolny od strachu przed złem.
But those who pay attention to me will live peacefully and safely, and they will not be afraid that something will harm them.”
