Mateusza 5
1 A [Jezus], widząc tłumy, wszedł na górę, a gdy usiadł, podeszli do niego jego uczniowie.
Dunu bagohame ba: beba: le, Yesu da agoloba: le heda: i. E da osoboa fila sa: i amola Ea fa: no bobogesu dunu da Ema gilisili bulagi.
2 Wtedy otworzył usta i nauczał ich:
E da ilima sia: muni olelei,
3 Błogosławieni ubodzy w duchu, ponieważ do nich należy królestwo niebieskie.
“Dunu amo ilia a: silibu da hame gagui defele ilia da dawa: sa, amo dunu da hahawane bagade. Gode Ea Hinadafa Hou da ilia:
4 Błogosławieni, którzy się smucą, ponieważ oni będą pocieszeni.
Dinanebe dunu ilia da hahawane bagade gala. Gode da ilia dogo denesimu.
5 Błogosławieni cisi, ponieważ oni odziedziczą ziemię.
Hou asaboi amola fonoboi dunu da hahawane bagade gala. Gode da osobo bagade ilima imunu.
6 Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, ponieważ oni będą nasyceni.
Nowa dunu ilia da Gode Ea hou moloidafa amo ha: i manu amola hano hanai defele galea, ilia da hahawane bagade gala. Ilia da sadi ba: mu.
7 Błogosławieni miłosierni, ponieważ oni dostąpią miłosierdzia.
Nowa da eno dunuma asigiba: le, gogolema: ne olofosea, ilia da hahawane bagade gala. Gode da ilima asigimu amola ilia wadela: i hou gogolema: ne olofomu.
8 Błogosławieni czystego serca, ponieważ oni zobaczą Boga.
Dunu ilia dogo ganodini da ledo hame be hadigi fawane gala, amo dunu da hahawane bagade gala. Ilia da Gode ba: mu.
9 Błogosławieni czyniący pokój, ponieważ oni będą nazwani synami Bożymi.
Olofole hamosu dunu da hahawane bagade gala. Gode da ilima Ea mano dio asulimu.
10 Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie z powodu sprawiedliwości, ponieważ do nich należy królestwo niebieskie.
Dunu ilia da Gode Ea hou ida: iwane hamobeba: le, eno dunu da ilima se iaha, amo dunu da hahawane bagade gala. Gode Ea Hinadafa Hou da ilia:
11 Błogosławieni jesteście, gdy z mego powodu będą wam złorzeczyć, prześladować was i mówić kłamliwie wszystko, co złe, przeciwko wam.
Dilia amola, eno dunu da dilima ogogole sia: sea amola dilima wadela: le hamosea, amola dilia da Na hou lalegaguiba: le, dili da wadela: le hamoi ilia ogogole sia: sea, dilia da hahawane bagade gala.
12 Radujcie się i weselcie, ponieważ obfita jest wasza nagroda w niebie; tak bowiem prześladowali proroków, którzy [byli] przed wami.
Dilia da Hebene sogega bidi ida: iwane ba: muba: le, hahawane bagade nodone sia: ma. Musa: fi dunu da amo se nabasu hou defele, musa: balofede dunu ilima iasu.
13 Wy jesteście solą ziemi; lecz jeśli sól zwietrzeje, czym [ją] posolą? Na nic się już nie przyda, tylko na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi.
Dilia da osobo bagade fifi asi gala ilima sali agoane diala. Be sali da dasasea, bu hahamomu da hamedei. Amo da wadela: iba: le, dunu da ha: digili, emoga osa: gimu.
14 Wy jesteście światłością świata. Nie może się ukryć miasto położone na górze.
Dilia da osobo bagade fifi asi gala huluane ilima gamali diala. Moilai bai bagadeda goumi da: iya gagui galea, wamolegemu da hamedei galebe.
15 Nie zapala się świecy i nie stawia jej pod naczyniem, ale na świeczniku, i świeci wszystkim, którzy [są] w domu.
Gamali ulagisia, dunu da wamolegemusa: ofodoga hame dedebosa. Be e da gamali bugisu bai amoga gadodili legesa. Amasea, gamali da dunu huluane diasu ganodini esala ilima hadigi iaha.
16 Tak niech wasza światłość świeci przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i chwalili waszego Ojca, który jest w niebie.
Amaiba: le, dilia hadigi, eno dunu noga: le ba: ma: ne olema. Amasea, ilia da dilia hou ida: iwane ba: sea, ilia da dilia Ada Hebene sogega esala Ema nodone sia: mu.”
17 Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić.
“Na da Gode Ea Sema amola balofede dunu ilia olelesu amo wadela: musa: misibayale, mae dawa: ma! Na da wadela: musa: hame misi, be amo huluane bu noga: le hamomusa: misi dagoi.
18 Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie przeminie z prawa, aż wszystko się wypełni.
Na dafawane sia: sa! Mu amola osobo bagade da mae mugululi galea, Sema afadafa da hamedafa fisi ba: mu. Olelesu huluane da hamoi dagoiba: le fawane fisimu.
19 Kto by więc złamał jedno z tych najmniejszych przykazań i uczyłby tak ludzi, będzie nazwany najmniejszym w królestwie niebieskim. A kto by [je] wypełniał i uczył, ten będzie nazwany wielkim w królestwie niebieskim.
Nowa dunu da Gode Ea Sema fonobahadi fawane wadela: sea amola amo hou eno dunuma olelesea, e da Gode Ea Hinadafa Hou ganodini fonobahadidafa ba: mu. Be nowa dunu da amo Sema nabawane hamosea amola amo Sema eno dunuma olelesea, e da Gode Ea Hinadafa Hou amo ganodini bisili bagadedafa ba: mu.
20 Mówię wam bowiem: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie obfitsza niż uczonych w Piśmie i faryzeuszy, żadnym sposobem nie wejdziecie do królestwa niebieskiego.
Fa: lisi dunu amola Sema olelesu dunu ilia hou ba: ma. Dilia Godema nabasu hou da ilia hou amo hame baligisia, dilia da Gode Ea Hinadafa Hou amo ganodini misunu hamedei ba: mu.
21 Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie będziesz zabijał, a kto by zabił, podlega sądowi.
Dilia da nabi dagoi. Musa: dunu da amane sia: i, ‘Eno dunu mae medole legema. Fane legesu dunu da fofada: su ba: mu.’
22 Lecz ja wam mówię: Każdy, kto się gniewa na swego brata bez przyczyny, podlega sądowi, a kto powie swemu bratu: Raka, podlega Radzie, a kto powie: Głupcze, podlega [karze] ognia piekielnego. (Geenna g1067)
Be wali Na da dilima sia: sa, ‘Nowa dunu da ea na: iyadoma ougi galea, e da fofada: mu. Nowa da ea na: iyado ea hou fonobosea, e da fofada: su dunuma doaga: mu. Nowa da ea na: iyadoma ‘Di da gagaoui!’ sia: sea, e da Helo lalu ba: mu agoai galebe.’ (Geenna g1067)
23 Jeśli więc przyniesiesz swój dar na ołtarz i tam przypomnisz sobie, że twój brat ma coś przeciwko tobie;
Amaiba: le, di da oloda da: iya Godema liligi imunusa: dawa: beba: le, be dia na: iyadoma wadela: i hamoi bu hame olofoi amo bu dawa: sea,
24 Zostaw swój dar tam przed ołtarzem, idź i najpierw pojednaj się ze swoim bratem, a potem przyjdź i ofiaruj swój dar.
Defea! Dia Godema iabe udigili yolema! Hidadea, asili, dia na: iyado bu gousa: ma! Fa: no dia iabe Godema ima.
25 Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, dopóki jesteś z nim w drodze, aby przeciwnik nie wydał cię sędziemu, a sędzia strażnikowi, i aby nie wtrącono cię do więzienia.
Di amola dia ha lai dunu da fofada: musa: logoga ahoasea, hedolowane gousa: ma. Agoane hame hamosea, e fofada: su dunuma sia: sea, fofada: su dunu ea sia: beba: le, se iasu ouligisu dunu da di se iasu diasu ganodini sanasimu.
26 Zaprawdę powiadam ci: Nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza.
Dabe huluanedafa ia dagobeba: le fawane, di da amo se iasu diasu fisili bu misunu.
27 Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie będziesz cudzołożył.
Musa: sema dilia nabi amo ‘Inia: uda mae adole lama.’
28 Lecz ja wam mówię: Każdy, kto patrzy na kobietę, aby jej pożądać, już popełnił z nią cudzołóstwo w swoim sercu.
Be wali Na da dilima olelesa. Nowa dunu e da uda ba: le, hanaiwane lamusa: dawa: sea, e da ea dogo ganodini inia: uda adole lai dagoi.
29 Jeśli więc twoje prawe oko jest ci powodem upadku, wyłup je i odrzuć od siebie. Pożyteczniej bowiem jest dla ciebie, aby zginął jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało było wrzucone do ognia piekielnego. (Geenna g1067)
Dia sidafa da dia hou wadela: sea, amo si di duga: le fasima. Dia da: i hodo huluane Helo sogega doaga: sa: besa: le, dia da: i hodo liligi fonobahadi afae fawane fisimu da defea. (Geenna g1067)
30 A jeśli twoja prawa ręka jest ci powodem upadku, odetnij ją i odrzuć od siebie. Pożyteczniej bowiem jest dla ciebie, aby zginął jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało było wrzucone do ognia piekielnego. (Geenna g1067)
Dia lobodafa da dia hou wadela: sea, amo lobo di damuni fasima. Dia da: i hodo huluane Helo sogega dasa: besa: le, liligi fonobahadi afae fawane fisimu da defea. (Geenna g1067)
31 Powiedziano też: Kto oddala swoją żonę, niech jej da list rozwodowy.
Musa: dunu da amane sia: i, ‘Dunu da ea uda fisimusa: dawa: sea, e da ea udama fisisu meloa dedene imunu da defea.’
32 Lecz ja wam mówię: Kto oddala swoją żonę – poza przypadkiem nierządu – prowadzi ją do cudzołóstwa, a kto żeni się z oddaloną, cudzołoży.
Be wali Na da dilima olelesa, ‘Nowa dunu da ea uda fisisia, ea hamobeba: le, amo uda da enoma fisia, e da inia: dunu adole lasu hou hamosa. Amola dunu da uda enoga fisi amo lasea, e da inia: uda adole lasu hamosa. Be uda (o dunu) da eno dunuma aie heda: su wadela: le hamosea, amo uda fisimu da sema hame.
33 Słyszeliście też, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, ale dotrzymasz Panu swych przysiąg.
Musa: sema amane sia: i, ‘Dia ilegele sia: idafa mae yolesima! Gode Ea Dioba: le ilegele sia: beba: le, amo sia: moloiwane hamoma!’
34 Lecz ja wam mówię: Wcale nie przysięgajcie – ani na niebo, gdyż jest tronem Boga;
Be Na da wali agoane sia: sa, ‘Gasa bagade ilegele sia: su mae hamoma!’ Hebene da Gode Ea Fisuba: le, Hebene amoga gogosele ilegele mae sia: ma.
35 Ani na ziemię, gdyż jest podnóżkiem jego stóp, ani na Jerozolimę, gdyż jest miastem wielkiego króla.
Osobo bagade da Gode Ea emo ligisisu. Amaiba: le, osobo bagadeba: le ilegele mae sia: ma. Yelusaleme da Gode Ea moilai bai bagadeba: le, Yelusaleme amoga gogosele ilegele mae sia: ma.
36 Ani na swoją głowę nie będziesz przysięgał, gdyż nie możesz jednego włosa uczynić białym albo czarnym.
Dia dialuma hinabo afadenene, bu ahea: iai o bunumai hamomu hame dawa: beba: le, dia dialumaba: le ilegele mae sia: ma.
37 Ale wasza mowa niech będzie: Tak – tak, nie – nie. A co jest ponadto, pochodzi od złego.
Dia ‘ma’ sia: musa: dawa: sea, ‘ma’ fawane sia: ma! Di da ‘hame’ sia: musa: dawa: sea, ‘hame’ fawane sia: ma! Eno sia: , Sa: ida: ne hi fawane da olelesa.
38 Słyszeliście, że powiedziano: Oko za oko i ząb za ząb.
Musa: dunu da amane sia: i, amo dilia da nabi, ‘Dunu eno da dia si wadela: sea, dia da dabe ea si wadela: ma. E da dia bese wadela: sea, dia dabe ea bese wadela: ma!’
39 Lecz ja wam mówię: Nie sprzeciwiajcie się złemu, ale jeśli ktoś uderzy cię w prawy policzek, nadstaw mu i drugi.
Be wali Na da dilima agoane sia: sa, ‘Dunu da di wadela: sea, dia mae dabema! Nowa dunu da dia ba: dafa fasea, dia ba: eno e fama: ne, delegili olema.
40 Temu, kto chce się z tobą procesować i wziąć twoją szatę, zostaw i płaszcz.
Nowa dunu da dia da: i salasu lama: ne, Gamanema fofada: musa: dawa: sea, dia abula amola ema ima.
41 A jeśli ktoś cię przymusza, żebyś [szedł] z nim jedną milę, idź z nim [i] dwie.
Dadi gagui dunu da ea liligi logo dunumuni amoga gaguli masa: ne dima logesea, liligi lale, logo sedagaga gaguli masa.
42 Temu, kto cię prosi, daj, a od tego, kto chce od ciebie pożyczyć, nie odwracaj się.
Nowa dunu da dima liligi adole ba: sea, ema ima. Nowa dunu dia liligi lale fa: no bu imunusa: sia: sea, mae gegenama! Ema ima.
43 Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego bliźniego, a swego nieprzyjaciela będziesz nienawidził.
“Musa: dunu ilia da amane sia: i, amo dilia da nabi amo, ‘Dia na: iyadoma asigima! Be dia ha lai dunuma higama!
44 Lecz ja wam mówię: Miłujcie waszych nieprzyjaciół, błogosławcie tym, którzy was przeklinają, dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą i módlcie się za tych, którzy wam wyrządzają zło i prześladują was;
Be wali Na da dilima sia: sa, ‘Dilia ha lai dunuma asigima! Nowa dunu da dilia hou wadela: sea, amo dunu fidima: ne, Godema sia: ne gadoma.’
45 Abyście byli synami waszego Ojca, który [jest] w niebie. On bowiem sprawia, że jego słońce wschodzi nad złymi i nad dobrymi i deszcz zsyła na sprawiedliwych i niesprawiedliwych.
Amo hou hamobeba: le, dilia Gode Eagofe agoane esalumu. Bai Gode da dunu huluanema asigiba: le, Ea eso da wadela: i dunuma amola noga: i dunu ilima defele hadigisa. Wadela: i hamosu dunu amola ida: iwane hamosu dunu ilia gilisili Gode Ea gibu iasu defele ba: sa.
46 Jeśli bowiem miłujecie tych, którzy was miłują, jakąż macie nagrodę? Czyż i celnicy tego nie czynią?
Dilia dogolegei fi ilima fawane asigi hou hamosea, Gode da abuliba: le bidi dilima ima: bela: ? Su lidisu amola hame asigisu dunu da amo asigi hou hamosa.
47 A jeśli tylko waszych braci pozdrawiacie, cóż szczególnego czynicie? Czyż i celnicy tak nie czynią?
Dilia da dilia fi dunu fawane gousa: sea, amo hou da hou ida: iwane hame. Wadela: i hamosu dunu da amo asigi hou hamonana.
48 Bądźcie więc doskonali, tak jak doskonały jest wasz Ojciec, który jest w niebie.
Be Gode Ea hou da Asigidafa Hou. Amo hou defele dilia hamoma.”
