Rodzaju 47
1 Józef więc przyszedł i powiedział faraonowi: Mój ojciec i moi bracia ze swymi owcami, wołami i ze wszystkim, co mają, przybyli z ziemi Kanaan; oto są w ziemi Goszen.
Then Joseph [May he add] went in and told Pharaoh, and said, “My father and my brothers, with their flocks, their herds, and all that they own, have come out of the land of Canaan [Humbled]; and behold, they are in the land of Goshen [Drawing near].”
2 A spośród swych braci wziął pięciu mężczyzn i przedstawił ich faraonowi.
From among his brothers he took five men, and presented them to Pharaoh.
3 I faraon zapytał jego braci: Czym się zajmujecie? A [oni] odpowiedzieli faraonowi: Twoi słudzy [są] pasterzami, my i nasi ojcowie.
Pharaoh said to his brothers, “What is your occupation?” They said to Pharaoh, “Your servants are shepherds, both we, and our fathers.”
4 Powiedzieli jeszcze do faraona: Przyszliśmy, aby przebywać w tej ziemi, bo nie ma paszy dla stad, które [mają] twoi słudzy, gdyż ciężki głód [panuje] w ziemi Kanaan. Teraz prosimy, pozwól, aby twoi słudzy mieszkali w ziemi Goszen.
They said to Pharaoh, “We have come to live as foreigners in the land, for there is no pasture for your servants’ flocks. For the famine is severe in the land of Canaan [Humbled]. Now therefore, please let your servants dwell in the land of Goshen [Drawing near].”
5 Wtedy faraon powiedział do Józefa: Twój ojciec i twoi bracia przybyli do ciebie.
Pharaoh spoke to Joseph [May he add], saying, “Your father and your brothers have come to you.
6 Ziemia Egiptu jest przed tobą. W najlepszym [miejscu] tej ziemi osadź twego ojca i twoich braci, niech mieszkają w ziemi Goszen. A jeśli wiesz, że są wśród nich dzielni ludzie, uczyń ich przełożonymi nad moimi stadami.
The land of Egypt [Abode of slavery] is before you. Make your father and your brothers dwell in the best of the land. Let them dwell in the land of Goshen [Drawing near]. If you know any able men among them, then put them in charge of my livestock.”
7 I Józef przyprowadził swego ojca Jakuba, i postawił go przed faraonem. A Jakub błogosławił faraona.
Joseph [May he add] brought in Jacob [Supplanter], his father, and set him before Pharaoh, and Jacob [Supplanter] blessed Pharaoh.
8 Faraon zapytał Jakuba: Ile lat życia sobie liczysz?
Pharaoh said to Jacob [Supplanter], “How many are the days of the years of your life?”
9 Jakub odpowiedział faraonowi: Liczba lat mego pielgrzymowania to sto trzydzieści. Krótkie i złe były lata mego życia i nie osiągnąłem wieku moich ojców podczas ich pielgrzymowania.
Jacob [Supplanter] said to Pharaoh, “The days of the years of my pilgrimage are one hundred thirty years. Few and evil have been the days of the years of my life, and they have not attained to the days of the years of the life of my fathers in the days of their pilgrimage.”
10 Potem Jakub pobłogosławił faraona i odszedł sprzed jego oblicza.
Jacob [Supplanter] blessed Pharaoh, and went out from the presence of Pharaoh.
11 Wtedy Józef osiedlił swego ojca i swoich braci i dał im posiadłość w ziemi Egiptu, w najlepszym [miejscu] tej krainy, w ziemi Ramses, jak rozkazał faraon.
Joseph [May he add] placed his father and his brothers, and gave them a possession in the land of Egypt [Abode of slavery], in the best of the land, in the land of Rameses, as Pharaoh had enjoined.
12 I Józef żywił chlebem swego ojca i swoich braci, i cały dom swego ojca, aż do najmniejszego.
Joseph [May he add] nourished his father, his brothers, and all of his father’s household, with bread, according to their families.
13 A w całej ziemi nie [było] chleba, bo panował bardzo ciężki głód i była utrapiona przez głód ziemia Egiptu i ziemia Kanaan.
There was no bread in all the land; for the famine was very severe, so that the land of Egypt [Abode of slavery] and the land of Canaan [Humbled] fainted by reason of the famine.
14 Józef zebrał więc wszystkie pieniądze, które znajdowały się w ziemi Egiptu i w ziemi Kanaan, za żywność, którą kupowano. I Józef wniósł te pieniądze do skarbu faraona.
Joseph [May he add] gathered up all the money that was found in the land of Egypt [Abode of slavery], and in the land of Canaan [Humbled], for the grain which they bought: and Joseph [May he add] brought the money into Pharaoh’s house.
15 A gdy zabrakło pieniędzy w ziemi Egiptu i w ziemi Kanaan, wszyscy Egipcjanie przyszli do Józefa i powiedzieli: Daj nam chleba. Dlaczego mamy umierać na twoich oczach? Gdyż nam już zabrakło pieniędzy.
When the money was all spent in the land of Egypt [Abode of slavery], and in the land of Canaan [Humbled], all the Egyptians [people from Abode of slavery] came to Joseph [May he add], and said, “Give us bread, for why should we die in your presence? For our money fails.”
16 Józef na to odpowiedział: Dajcie wasze bydła, a dam wam [żywność] za wasze bydła, skoro zabrakło [wam] pieniędzy.
Joseph [May he add] said, “Give me your livestock; and I will give you food for your livestock, if your money is gone.”
17 Przyprowadzili więc swoje bydła do Józefa; i Józef dał im chleb za konie, za trzody owiec, za stada wołów i za osły. W tym roku zaopatrywał ich w żywność w zamian za wszelkie ich bydło.
They brought their livestock to Joseph [May he add], and Joseph [May he add] gave them bread in exchange for the horses, and for the flocks, and for the herds, and for the donkeys: and he fed them with bread in exchange for all their livestock for that year.
18 A gdy minął ten rok, przyszli do niego w następnym roku i powiedzieli: Nie ukryjemy przed naszym panem, że już skończyły się nam pieniądze, a stada bydła [należą] do naszego pana. Nie zostaje [nam] nic przed naszym panem jak tylko nasze ciała i nasze pole.
When that year was ended, they came to him the second year, and said to him, “We will not hide from my lord how our money is all spent, and the herds of livestock are my lord’s. There is nothing left in the sight of my lord, but our bodies, and our lands.
19 Dlaczego mamy umierać na twoich oczach, zarówno my, jak i nasza ziemia? Kupuj za chleb nas i nasze pole, a my i nasza ziemia będziemy w niewoli u faraona. Daj [nam] tylko ziarno, abyśmy żyli, a nie pomarli, i by ziemia nie opustoszała.
Why should we die before your eyes, both we and our land? Buy us and our land for bread, and we and our land will be servants to Pharaoh. Give us seed, that we may live, and not die, and that the land won’t be desolate.”
20 I tak kupił Józef [całą] ziemię Egiptu dla faraona, bo każdy Egipcjanin sprzedał swoje pole, gdyż wzmógł się wśród nich głód. I cała ziemia stała się [własnością] faraona.
So Joseph [May he add] bought all the land of Egypt [Abode of slavery] for Pharaoh, for every man of the Egyptians [people from Abode of slavery] sold his field, because the famine was severe on them, and the land became Pharaoh’s.
21 I przeniósł lud do miast, od jednego krańca Egiptu do drugiego.
As for the people, he moved them to the cities from one end of the border of Egypt [Abode of slavery] even to the other end of it.
22 Nie kupił tylko ziemi kapłanów, bo kapłani mieli [żywność] przydzieloną im przez faraona i żywili się swoją żywnością, którą dał im faraon. Dlatego nie sprzedali swej ziemi.
Only he didn’t buy the land of the priests, for the priests had a chok ·portion· from Pharaoh, and ate their chok ·portion· which Pharaoh gave them. That is why they didn’t sell their land.
23 Potem Józef powiedział do ludu: Oto teraz kupiłem was i waszą ziemię dla faraona. Macie tu ziarno, obsiejcie nim pola.
Then Joseph [May he add] said to the people, “Behold, I have bought you and your land today for Pharaoh. Behold, here is seed for you, and you shall sow the land.
24 A piątą część [waszych] plonów oddacie faraonowi, cztery zaś części będą wasze – na obsianie pól i na żywność dla tych, którzy są w waszych domach, i na żywność [dla] waszych dzieci.
It will happen at the harvests, that you shall give a fifth to Pharaoh, and four parts will be your own, for seed of the field, for your food, for them of your households, and for food for your little ones.”
25 Wtedy odpowiedzieli: Uratowałeś nam życie! Obyśmy znaleźli łaskę w oczach swego pana, a będziemy niewolnikami faraona.
They said, “You have saved our lives! Let us find chen ·grace· in the sight of my lord, and we will be Pharaoh’s servants.”
26 I Józef ustanowił to jako prawo aż do dziś w ziemi Egiptu, aby faraonowi [oddawano] piątą część [plonów]. Tylko ziemia samych kapłanów nie stała się [własnością] faraona.
Joseph [May he add] made it a chok ·statute· concerning the land of Egypt [Abode of slavery] to this day, that Pharaoh should have the fifth. Only the land of the priests alone didn’t become Pharaoh’s.
27 Izrael mieszkał w ziemi Egiptu, w ziemi Goszen. Nabywali w niej posiadłości na własność, byli płodni i bardzo się rozmnożyli.
Israel [God prevails] lived in the land of Egypt [Abode of slavery], in the land of Goshen [Drawing near]; and they got themselves possessions therein, and were fruitful, and multiplied exceedingly.
28 I Jakub żył w ziemi Egiptu siedemnaście lat. A w sumie Jakub przeżył sto czterdzieści siedem lat.
Jacob [Supplanter] lived in the land of Egypt [Abode of slavery] seventeen years. So the days of Jacob [Supplanter], the years of his life, were one hundred forty-seven years.
29 I zbliżył się czas śmierci Izraela. Wezwał więc swego syna Józefa i powiedział do niego: Jeśli teraz znalazłem łaskę w twoich oczach, połóż, proszę, twoją rękę pod moje biodro, a wyświadcz mi tę łaskę i wierność: Proszę, nie chowaj mnie w Egipcie;
The time came near that Israel [God prevails] must die, and he called his son Joseph [May he add], and said to him, “If now I have found chen ·grace· in your sight, please put your hand under my thigh, and deal kindly and truly with me. Please don’t bury me in Egypt [Abode of slavery],
30 Ale [gdy] zasnę z moimi ojcami, wywieziesz mnie z Egiptu i pochowasz mnie w ich grobie. A on powiedział: Uczynię według twego słowa.
but when I sleep with my fathers, you shall carry me out of Egypt [Abode of slavery], and bury me in their burying place.” He said, “I will do as you have said.”
31 A [Jakub] powiedział: Przysięgnij mi. I przysiągł mu. Potem Izrael pokłonił się na wezgłowie łoża.
He said, “Swear to me,” and he swore to him. Israel [God prevails] bowed at the head of his bed.
