Daniela 2

1 W drugim roku panowania Nabuchodonozora miał Nabuchodonozor sen i strwożył się jego duch, i nie mógł spać.

And in the second year of the reign of Nebuchadnezzar, Nebuchadnezzar dreamed dreams. And his spirit was troubled, and his sleep went from him.

2 Wtedy król rozkazał zwołać magów, astrologów, czarowników i Chaldejczyków, aby opowiedzieli królowi jego sen. Przyszli więc i stanęli przed królem.

Then the king commanded to call the magicians, and the enchanters, and the sorcerers, and the Chaldeans, to tell the king his dreams. So they came in and stood before the king.

3 Król powiedział do nich: Miałem sen i strwożył się mój duch, i chcę wiedzieć, co ten sen oznacza.

And the king said to them, I have dreamed a dream, and my spirit is troubled to know the dream.

4 Wtedy Chaldejczycy odpowiedzieli królowi po syryjsku: Królu, żyj na wieki! Opowiedz sen swoim sługom, a objaśnimy [jego] znaczenie.

Then the Chaldeans spoke to the king in the Syrian language, O king, live forever. Tell thy servants the dream, and we will show the interpretation.

5 Król odpowiedział Chaldejczykom: Ta sprawa już uleciała mi z pamięci. Jeśli nie oznajmicie mi snu i jego znaczenia, będziecie rozsiekani na kawałki, a wasze domy będą zamienione w gnojowisko.

The king answered and said to the Chaldeans, The thing is gone from me. If ye do not make the dream and the interpretation of it known to me, ye shall be cut in pieces, and your houses shall be made a dunghill.

6 Ale jeśli oznajmicie mi sen i jego znaczenie, otrzymacie ode mnie dary i nagrody oraz wielką cześć. Dlatego oznajmijcie mi sen i jego znaczenie.

But if ye show the dream and the interpretation of it, ye shall receive gifts and rewards and great honor from me. Therefore show the dream and the interpretation of it to me.

7 Odpowiedzieli powtórnie: Niech król opowie sen swoim sługom, a objaśnimy [jego] znaczenie.

They answered the second time and said, Let the king tell his servants the dream, and we will show the interpretation.

8 Król odpowiedział: Wiem na pewno, że celowo to odkładacie, gdyż wiecie, że ten sen uleciał mi z pamięci.

The king answered and said, I know of a certainty that ye would gain time, because ye see the thing has gone from me.

9 Jeśli więc nie oznajmicie mi snu, jest dla was tylko jeden dekret. Postanowiliście bowiem mówić wobec mnie słowa kłamliwe i przewrotne, aż czas upłynie. Dlatego oznajmijcie mi sen, a przekonam się, że będziecie mogli objaśnić mi jego znaczenie.

But if ye do not make known to me the dream, there is but one law for you, for ye have prepared lying and corrupt words to speak before me till the time is changed. Therefore tell me the dream, and I shall know that ye can show me the interpretation of it.

10 Chaldejczycy odpowiedzieli królowi: Nie ma człowieka na ziemi, który by mógł oznajmić tę rzecz królowi. Dlatego żaden król, książę albo władca nie wymaga takiej rzeczy od żadnego maga, astrologa lub Chaldejczyka.

The Chaldeans answered before the king, and said, There is not a man upon the earth who can show the king's matter. Inasmuch as no king, lord, or ruler, has asked such a thing of any magician or enchanter or Chaldean.

11 Rzecz, której król wymaga, [jest] trudna, a nie ma nikogo, kto by mógł ją oznajmić królowi, oprócz bogów, którzy nie mieszkają wśród ludzi.

And it is a rare thing that the king requires, and there is no other who can show it before the king, except the gods, whose dwelling is not with flesh.

12 Z tej przyczyny król się rozzłościł i bardzo się rozgniewał, i rozkazał wytracić wszystkich mędrców Babilonu.

For this reason the king was angry and very furious, and commanded to destroy all the wise men of Babylon.

13 A gdy wyszedł dekret, aby zgładzić mędrców, szukano także Daniela i jego towarzyszy, aby ich wymordować.

So the decree went forth, and the wise men were to be slain. And they sought Daniel and his companions to be slain.

14 Wtedy Daniel odpowiedział mądrze i roztropnie Ariochowi, dowódcy gwardii królewskiej, który wyszedł zabić mędrców Babilonu;

Then Daniel returned answer with counsel and prudence to Arioch, the captain of the king's guard, who went forth to kill the wise men of Babylon.

15 Powiedział do Ariocha, dowódcy króla: Czemu ten dekret tak szybko wyszedł od króla? Wtedy Arioch oznajmił Danielowi sprawę.

He answered and said to Arioch the king's captain, Why is the decree so urgent from the king? Then Arioch made the thing known to Daniel.

16 Wszedł więc Daniel do króla i poprosił go, aby dał mu czas na oznajmienie królowi znaczenia [snu].

And Daniel went in, and desired of the king that he would appoint him a time, and he would show the king the interpretation.

17 Potem Daniel poszedł do swego domu i opowiedział sprawę swoim towarzyszom: Chananiaszowi, Miszaelowi i Azariaszowi;

Then Daniel went to his house, and made the thing known to Hananiah, Mishael, and Azariah, his companions,

18 Aby prosili Boga nieba o miłosierdzie względem tej tajemnicy, żeby nie zginęli Daniel i jego towarzysze z resztą mędrców Babilonu.

that they would desire mercies of the God of heaven concerning this secret, that Daniel and his companions should nor perish with the rest of the wise men of Babylon.

19 Wtedy Danielowi została objawiona ta tajemnica w nocnym widzeniu, za co Daniel błogosławił Bogu nieba.

Then the secret was shown to Daniel in a vision of the night. Then Daniel blessed the God of heaven.

20 Daniel powiedział: Niech będzie błogosławione imię Boga na wieki wieków, bo mądrość i moc do niego należą;

Daniel answered and said, Blessed be the name of God forever and ever, for wisdom and might are his.

21 On zmienia czasy i okresy, usuwa królów i ustanawia królów. Daje mądrość mądrym, a wiedzę rozumnym;

And he changes the times and the seasons. He removes kings, and sets up kings. He gives wisdom to the wise, and knowledge to those who have understanding.

22 On objawia rzeczy głębokie i ukryte, wie, co [jest] w ciemności, a światłość z nim mieszka.

He reveals the deep and secret things. He knows what is in the darkness, and the light dwells with him.

23 Ciebie, Boże moich ojców, wysławiam i chwalę [za to], że dałeś mi mądrość i moc, że oznajmiłeś mi teraz to, o co cię prosiliśmy. Oznajmiłeś nam bowiem sen króla.

I thank thee, and praise thee, O thou God of my fathers, who has given me wisdom and might, and has now made known to me what we desired of thee, for thou have made known to us the king's matter.

24 Dlatego Daniel wszedł do Ariocha, którego król ustanowił, aby wytracił mędrców Babilonu. Gdy przyszedł, tak powiedział do niego: Nie trać mędrców Babilonu. Wprowadź mnie do króla, a [ja] oznajmię królowi znaczenie [snu].

Therefore Daniel went in to Arioch, whom the king had appointed to destroy the wise men of Babylon. He went and said thus to him: Do not destroy the wise men of Babylon. Bring me in before the king, and I will show to the king the interpretation.

25 Wtedy Arioch z pośpiechem wprowadził Daniela do króla i tak mu powiedział: Znalazłem męża spośród uprowadzonych z Judy, który oznajmi królowi znaczenie [snu].

Then Arioch brought Daniel in before the king in haste, and said thus to him: I have found a man of the sons of the captivity of Judah, who will make known the interpretation to the king.

26 Król odpowiedział Danielowi, któremu na imię [było] Belteszassar: Czy potrafisz oznajmić mi sen, który miałem, oraz jego znaczenie?

The king answered and said to Daniel, whose name was Belteshazzar, Are thou able to make known to me the dream which I have seen, and the interpretation of it?

27 Daniel odpowiedział królowi: Tajemnicy, o którą król pyta, nie mogą oznajmić królowi mędrcy, astrologowie, magowie i wróżbici;

Daniel answered before the king, and said, The secret which the king has demanded, neither wise men, enchanters, magicians, nor soothsayers, can show to the king,

28 Jest jednak Bóg w niebie, który objawia tajemnice, i [on] oznajmił królowi Nabuchodonozorowi, co nastąpi w ostatecznych dniach. Twój sen i widzenia w twojej głowie, które miałeś na swoim łożu, są takie;

but there is a God in heaven who reveals secrets. And he has made known to the king Nebuchadnezzar what shall be in the latter days. Thy dream, and the visions of thy head upon thy bed, are these:

29 Tobie, królu, przychodziły na twoim łożu myśli [o tym], co ma nastąpić później. Ten zaś, który objawia tajemnice, oznajmił ci to, co nastąpi.

As for thee, O king, thy thoughts came upon thy bed, what should come to pass hereafter. And he who reveals secrets has made known to thee what shall come to pass.

30 I mnie została objawiona tajemnica, nie za [jakąś] mądrość, jakbym miał [jej] więcej niż wszyscy żyjący, ale przez modlitwę, aby znaczenie [snu] było oznajmione królowi i abyś poznał myśli swego serca.

But as for me, this secret is not revealed to me for any wisdom that I have more than any living man, but to the intent that the interpretation may be made known to the king, and that thou may know the thoughts of thy heart.

31 Ty, królu, miałeś takie widzenie: Oto posąg wielki; ten wielki posąg o nadzwyczajnym blasku stał przed tobą, a jego wygląd był straszny.

Thou, O king, saw, and, behold, a great image. This image, which was mighty, and whose brightness was excellent, stood before thee, and the appearance of it was fearful.

32 Głowa tego posągu [wykonana] była z czystego złota, jego piersi i ramiona – ze srebra, jego brzuch i biodra – z brązu;

As for this image, its head was of fine gold, its breast and its arms of silver, its belly and its thighs of brass,

33 Jego golenie – z żelaza, jego stopy – częściowo z żelaza, częściowo z gliny.

its legs of iron, its feet part of iron, and part of clay.

34 Patrzyłeś na to, aż został odcięty kamień bez [pomocy] rąk, i uderzył posąg w jego stopy z żelaza i gliny, i skruszył je.

Thou looked until a stone was cut out without hands, which smote the image upon its feet that were of iron and clay, and broke them in pieces.

35 Wtedy zostały skruszone razem: żelazo, glina, brąz, srebro i złoto i stały się jak plewy na klepisku w lecie; i wiatr niósł je tak, że nie znaleziono ich w żadnym miejscu. Kamień zaś, który uderzył w posąg, stał się wielką górą i napełnił całą ziemię.

Then the iron, the clay, the brass, the silver, and the gold, was broken in pieces together, and became like the chaff of the summer threshing floors. And the wind carried them away, so that no place was found for them. And the stone that smote the image became a great mountain, and filled the whole earth.

36 Taki [jest] sen. Jego znaczenie też wypowiemy przed królem;

This is the dream, and we will tell the interpretation of it before the king.

37 Ty, królu, jesteś królem królów, bo tobie Bóg nieba dał królestwo, moc, potęgę i sławę.

Thou, O king, are a king of kings, to whom the God of heaven has given the kingdom, the power, and the strength, and the glory.

38 I dał w twoją rękę wszystko to, gdzie mieszkają synowie ludzi, zwierzęta polne i ptactwo niebieskie, i ustanowił cię panem nad tym wszystkim. Ty jesteś tą głową ze złota.

And wherever the sons of men dwell, the beasts of the field and the birds of the heavens, he has given into thy hand, and has made thee to rule over them all. Thou are the head of gold.

39 Ale po tobie powstanie inne królestwo, mniejsze od twojego, a potem trzecie królestwo z brązu, które będzie panować nad całą ziemią.

And after thee shall arise another kingdom inferior to thee, and another third kingdom of brass, which shall bear rule over all the earth.

40 Czwarte królestwo będzie mocne jak żelazo, bo jak żelazo kruszy i miażdży wszystko, jak żelazo łamie wszystko, tak i [ono] połamie i pokruszy [wszystko].

And the fourth kingdom shall be strong as iron, inasmuch as iron breaks in pieces and subdues all things. And as iron that crushes all these, it shall break in pieces and crush.

41 A że widziałeś stopy i palce częściowo z gliny garncarskiej, a częściowo z żelaza – [oznacza to, że] królestwo będzie podzielone. Będzie w nim nieco siły żelaza, tak jak widziałeś żelazo zmieszane z mulistą gliną;

And whereas thou saw the feet and toes, part of potters' clay, and part of iron, it shall be a divided kingdom. But there shall be of the strength of the iron in it, inasmuch as thou saw the iron mixed with miry clay.

42 A palce stóp częściowo z żelaza a częściowo z gliny [znaczą], że królestwo będzie częściowo silne, a częściowo kruche.

And as the toes of the feet were part of iron, and part of clay, so the kingdom shall be partly strong, and partly broken.

43 A że widziałeś żelazo zmieszane z mulistą gliną, oznacza [to], że się zmieszają ze sobą ludzie, ale nie będzie się trzymał jeden drugiego, tak jak żelaza nie można zmieszać z gliną.

And whereas thou saw the iron mixed with miry clay, they shall mingle themselves with the seed of men, but they shall not cling one to another, even as iron does not mix with clay.

44 Ale w dniach tych królów Bóg nieba wzbudzi królestwo, które nigdy nie będzie zniszczone. To królestwo nie przejdzie na inny lud, ale połamie i zniszczy wszystkie te królestwa, samo zaś będzie trwać na wieki.

And in the days of those kings the God of heaven shall set up a kingdom that shall never be destroyed, nor shall the sovereignty of it be left to another people, but it shall break in pieces and consume all these kingdoms, and it shall stand forever.

45 To, że widziałeś, jak kamień został odcięty z góry bez [pomocy] rąk i skruszył żelazo, brąz, glinę, srebro i złoto, [oznacza], że wielki Bóg oznajmił królowi, co nastąpi potem. Sen jest prawdziwy i jego znaczenie pewne.

Inasmuch as thou saw that a stone was cut out of the mountain without hands, and that it broke in pieces the iron, the brass, the clay, the silver, and the gold, the great God has made known to the king what shall come to pass hereafter. And the dream is certain, and the interpretation thereof sure.

46 Wtedy król Nabuchodonozor padł na twarz, oddał pokłon Danielowi i rozkazał, aby złożono mu ofiarę i kadzidło.

Then the king Nebuchadnezzar fell upon his face, and worshiped Daniel, and commanded that they should offer an oblation and sweet odors to him.

47 Następnie król zwrócił się do Daniela i powiedział: Zaprawdę wasz Bóg jest Bogiem bogów i Panem królów, który objawia tajemnice, ponieważ zdołałeś objawić tę tajemnicę.

The king answered to Daniel, and said, Of a truth your God is the God of gods, and Lord of kings, and a revealer of secrets, since thou have been able to reveal this secret.

48 Potem król wywyższył Daniela [i] dał mu wiele wielkich darów, i uczynił go panem nad całą prowincją Babilonu i głównym przełożonym nad wszystkimi mędrcami Babilonu.

Then the king made Daniel great, and gave him many great gifts, and made him to rule over the whole province of Babylon, and to be chief governor over all the wise men of Babylon.

49 Ale Daniel wyprosił od króla, aby ustanowił nad sprawami prowincji Babilonu Szadraka, Meszaka i Abed-Nego; Daniel zaś pozostał w bramie króla.

And Daniel requested of the king, and he appointed Shadrach, Meshach, and Abednego, over the affairs of the province of Babylon, but Daniel was in the gate of the king.