Przysłów 3
1 Synu mój! nie zapominaj zakonu mego, a przykazań moich niech strzeże serce twoje.
My son, do not forget what I have taught you. Keep my commands in your inner being,
2 Boć długości dni i lat żywota, i pokoju przyczynią.
because [if you obey them] you will live a long time and things will go well for you
3 Miłosierdzie i prawda niech cię nie opuszczają; uwiąż je u szyi twojej, napisz je na tablicy serca twojego.
Always faithfully love others and (be faithful/do what you say that you will do); doing those things [will cause others to be pleased with you]; it will be as though you are wearing a beautiful necklace. Keep those things in your mind/inner being.
4 Tedy znajdziesz łaskę i rozum dobry przed oczyma Bożemi i ludzkiemi.
If you do, God and people will approve of you and think highly of you [MTY].
5 Ufaj w Panu ze wszystkiego serca twego, a na rozumie twoim nie spolegaj.
Trust in Yahweh completely, and do not rely on what you yourself understand.
6 We wszystkich drogach twoich znaj go, a on prostować będzie ścieszki twoje.
Always allow him to lead you. If you do that, he will (show you the right path/direct your life).
7 Nie bądź mądrym sam u siebie; ale się bój Pana, a odstąp od złego.
Do not be proud of being wise. [Instead], revere Yahweh and turn away from doing evil.
8 To będzie zdrowiem żywotowi twemu, a odwilżeniem kościom twoim.
If you do that, your body will be healthy/strong; it will be [like] medicine for you.
9 Czcij Pana z majętności twojej, i z pierwiastek wszystkich dochodów twoich.
Honor Yahweh by [what you do with] your money; and [by giving him] the first part of your harvest.
10 A gumna twoje napełnione będą obfitością, i od wina nowego prasy twoje rozpadać się będą.
If you do that, [you will have a good harvest]. Yahweh will fill your barns [with grain], and your vats/containers will be overflowing with [grape juice for making] wine.
11 Synu mój! karania Pańskiego nie odrzucaj, i nie uprzykrzaj sobie ćwiczenia jego.
My son, when Yahweh disciplines/corrects you, do not despise it, and if he rebukes you, do not resent it.
12 Bo kogo Pan miłuje, tego karze, a to jako ojciec, który się w synu kocha.
[I say that] because it is the people whom Yahweh loves that he corrects/reproves, [just] like parents correct/reprove their sons whom they love.
13 Błogosławiony człowiek, który znajduje mądrość, i człowiek, który dostanie roztropności.
[Yahweh] is pleased with those who become wise and have good understanding.
14 Bo lepiej nią kupczyć, niżeli kupczyć srebrem: owszem pożyteczniejszy nad złoto dochód jej.
Being wise and having good understanding is worth more than silver, better than gold.
15 Droższa jest nad perły, a wszystkie najmilsze rzeczy twoje nie zrównają się z nią.
Being wise is more precious than (jewels/precious stones); there is nothing that you could desire [that would be as valuable] as wisdom.
16 Przedłużenie dni w prawicy jej, a w lewicy jej bogactwa i zacność.
On the one hand, wisdom [PRS] enables [you] to live a long life, and on the other hand, wisdom enables [you] to become rich and to be honored.
17 Drogi jej rozkoszne, i wszystkie ścieszki jej spokojne.
If [you] are wise, [your] life will be pleasant, and things will go well [for you].
18 Drzewem żywota jest tym, którzyby się jej chwycili; a którzy się jej trzymają, są błogosławionymi.
Wisdom is [like] a tree that gives long life to those who [eagerly] take hold of it, and [Yahweh] is pleased with those who hold onto it tightly.
19 Pan mądrością ugruntował ziemię, a roztropnością umocnił niebiosa.
By his wisdom Yahweh created the earth, and by his understanding he put everything in the skies.
20 Umiejętnością jego rozstąpiły się przepaści, a obłoki rosą kropią.
By his knowledge [he caused] the water that was beneath the earth to burst forth, and he caused rain to fall from the clouds.
21 Synu mój! niech to nie odstępuje od oczów twych: strzeż prawdziwej mądrości i roztropności;
My son, [always] keep doing things that are right and things that are smart. If you do that,
22 I będą żywotem duszy twojej, a ozdobą szyi twojej.
you will live [many years] and be honored and respected {people will honor and respect you}.
23 Tedy będziesz chodził bezpiecznie droga twoją, a noga twoja nie potknie się.
If you do what is right and wise, you will [be able to] walk safely, and you will not (stumble/do things that are wrong) [MET].
24 Jeźli się układziesz, nie będziesz się lękał; a gdy się uspokoisz, wdzięczny będzie sen twój.
You will [be able to] lie down [at night] and not be afraid [of anything], and you will sleep peacefully.
25 Nie ulękniesz się strachu nagłego, ani spustoszenia bezbożników, gdy przyjdzie.
You will not be afraid that something disastrous will happen to you or that storms that strike the wicked will strike you,
26 Albowiem Pan będzie ufaniem twojem, a nogi twojej będzie strzegł od samołówki.
because you will be confident that Yahweh [will take care of you]. He will not let your foot be caught in a trap/snare.
27 Nie zbraniaj się dobrze czynić potrzebującemu, gdy cię na to stanie, abyś dobrze czynił.
If you are able to help people who deserve it, do not refuse to help them.
28 Nie mów bliźniemu twemu: Idź, a wróć się, a jutroć dam; gdyż to masz u siebie.
If you are able to help someone you interact with, do not say, “Come back later; [perhaps] I can help you tomorrow.”
29 Nie knuj złego przeciwko bliźniemu twemu, gdyż on z tobą dowiernie mieszka.
Do not make plans to harm those you interact with regularly, [because] they live near you, and they trust you.
30 Nie wadź się z człowiekiem bez przyczyny, jeźliżeć nic złego nie wyrządził.
If someone has not harmed you, do not accuse him [by saying that he has harmed you].
31 Nie zajrzyj mężowi gwałt czyniącemu, a nie obieraj żadnej drogi jego.
Do not envy people who [obtain things by] violent actions, and do not imitate/do what they do.
32 Albowiem przewrotny jest obrzydliwością przed Panem; ale z szczerymi tajemnica jego;
[I say that] because Yahweh considers such people to be abominable/detestable; but he is a friend to [all] those who do what is right.
33 Przeklęstwo Pańskie jest w domu niezbożnika; ale przybytkowi sprawiedliwych błogosławi,
Yahweh curses the families [MTY] of those who are wicked, but he blesses the families of those who are good/righteous.
34 Ponieważ on szydzi z pośmiewców, ale pokornym łaskę daje.
Yahweh makes fun of those who make fun [of others], but he kindly helps those who are humble.
35 Mądrzy dziedzicznie sławę osiędą, ale głupi odniosą zelżywość.
Wise [people] will be honored {people will honor wise people}, but foolish people will be dishonored/disgraced.
