Przysłów 23
1 Gdy siądziesz, abyś jadł z panem, uważaj pilnie, kto jest przed tobą;
When you sit down for a meal with a ruler, look carefully at what is placed before you,
2 Inaczej wraziłbyś nóż w gardło swoje, jeźlibyś był chciwy pokarmu.
and cut down if you have a big appetite.
3 Nie pragnij łakoci jego; bo są pokarmem obłudnym.
Don't be greedy for his fancy food, for it's offered with deceptive motives.
4 Nie staraj się, abyś się zbogacił; owszem, zaniechaj opatrzności twojej.
Don't wear yourself out trying to get rich—be wise enough not to bother!
5 I miałżebyś obrócić oczy twoje na bogactwo, które prędko niszczeje? bo sobie uczyni skrzydła podobne orlim, i uleci do nieba.
It disappears in the blink of an eye, suddenly growing wings and flying off into the sky like an eagle.
6 Nie jedz chleba człowieka zazdrosnego, a nie żądaj łakoci jego.
Don't accept meal invitations from miserly people; don't be greedy for their fancy food,
7 Albowiem jako on ciebie waży w myśli swej, tak ty waż pokarm jego. Mówić: Jedz i pij, ale serce jego nie jest z tobą.
for what they're thinking inside is what they really are. They say, “Come on, eat and drink!”—but in their minds they don't really care about you.
8 Sztuczkę twoję, którąś zjadł, zwrócisz, a utracisz wdzięczne słowa twoje.
You'll vomit up the little pieces you've eaten, and your kind words of appreciation will be wasted.
9 Przed głupim nie mów; albowiem wzgardzi roztropnością powieści twoich.
Don't talk to stupid people because they'll ridicule your wise words.
10 Nie przenoś granicy starej, a na rolę sierotek nie wchodź.
Don't move ancient boundary markers, and don't encroach on fields belonging to orphans,
11 Bo obrońca ich możny; onci się podejmuje sprawy ich przeciwko tobie.
for their Protector is powerful and he will plead their case against you.
12 Obróć do nauki serce twoje, a uszy twoje do powieści umiejętności.
Focus your mind on instruction; listen intently to words of knowledge.
13 Nie odejmuj od młodego karności; bo jeźli go ubijesz rózgą, nie umrze.
Don't keep from disciplining your children—a beating won't kill them.
If you use physical correction you can save them from death. (Sheol h7585)
15 Synu mój! będzieli mądre serce twoje, będzie się weseliło serce moje, serce moje we mnie;
My son, if you think wisely then I'll be happy;
16 I rozweselą się nerki moje, gdy będą mówiły wargi twoje, co jest prawego.
I'll be delighted when you say what's right.
17 Niech nie zajrzy serce twoje grzesznikom; ale raczej chodż w bojańni Pańskiej na każdy dzień;
Don't think enviously of sinners, but always remember to honor the Lord,
18 Bo iż jest zapłata, przeto nadzieja twoja nie będzie wykorzeniona.
for there's definitely a future for you, and your hope will not be crushed.
19 Słuchaj, synu mój! a bądź mądry, i nawiedź na drogę serce twoje.
Pay attention, my son, and be wise; make sure your mind concentrates on following the right way.
20 Nie bywaj między pijanicami wina, ani między żarłokami mięsa;
Don't join in with people who drink too much wine or who stuff themselves with meat.
21 Boć pijanica i żarłok zubożeje, a ospały w łatach chodzić będzie.
For people who get drunk and overeat lose all they've got, and they spend so much time dozing that all they have left to wear is rags.
22 Słuchaj ojca twego, który cię spłodził, a nie pogardzaj matką twoją, gdy się zstarzeje.
Pay attention to your father, and don't disregard your mother when she's old.
23 Kupuj prawdę, a nie sprzedawaj jej; kupuj mądrość, umiejętność i rozum.
Invest in truth—and don't sell it! Invest in wisdom, instruction, and understanding.
24 Bardzo się raduje ojciec sprawiedliwego, a kto spłodził mądrego, weseli się z niego.
Children who do right make their fathers very happy; a wise son brings joy to his father.
25 Niech się tedy weseli ojciec twój, i matka twoja; i niech się rozraduje rodzicielka twoja.
Make your father and mother happy; bring joy to her who gave birth to you.
26 Synu mój! daj mi serce twoje, a oczy twoje niechaj strzegą dróg moich.
My son, give me your undivided attention, and cheerfully follow my example.
27 Bo nierządnica jest dół głęboki, a cudza żona jest studnia ciasna.
A prostitute is like being trapped in a pit; an immoral woman is like getting stuck a narrow well,
28 Ona też jako zbojca zasadzki czyni, a zuchwalców między ludźmi rozmnaża.
Like a robber, she lies in wait ready to ambush men and make more of them unfaithful to their wives.
29 Komu biada? Komu niestety? Komu zwady? Komu krzyk? Komu rany daremne? Komu zapalenie oczów?
Who's in trouble? Who's in pain? Who's arguing? Who's complaining? Who's injured for no reason? Who's got bloodshot eyes?
30 Tym, którzy siadają na winie; tym, którzy chodzą, szukając przyprawnego wina.
—those who spend a long time drinking wine, those who are always trying some new cocktail.
31 Nie zapatruj się na wino, gdy się rumieni, i gdy wydaje w kubku łunę swoję, a prosto wyskakuje.
Don't let the look of wine tempt you—how red it is, how it sparkles in the cup, how smooth it feels as it goes down.
32 Bo na koniec jako wąż ukąsi, a jako żmija uszczknie;
In the end it bites like a serpent, it stings like a snake.
33 Oczy twoje patrzyć będą na cudze żony, a serce twe będzie mówiło przewrotności;
You'll hallucinate, seeing strange things, and your confused mind will make you say all kinds of craziness.
34 I będziesz jako ten, który leży w pośród morza, a jako ten, który śpi na wierzchu masztu;
You'll stumble around like you're on the rolling ocean, you'll be tossed about like someone lying down at the top of a ship's mast, saying,
35 Rzeczesz: Ubito mię, a nie stękałem, potłuczono mię, a nie czułem. Gdy się ocucę, udam się zaś do tego.
“People punched me, but it didn't hurt me; they beat me, but I didn't feel a thing. I've got to get up because I need another drink.”
