< Kapłańska 14 >
1 Potem rzekł Pan do Mojżesza, mówiąc:
Pea naʻe folofola ʻa Sihova kia Mōsese, ʻo pehē,
2 Tać jest ustawa około trędowatego w dzień oczyszczenia jego: przywiedziony będzie do kapłana.
Ko eni ʻae fono ki he kilia ʻi he ʻaho ʻo hono fakamaʻa: ʻE ʻomi ia ki he taulaʻeiki:
3 A wynijdzie kapłan precz za obóz: a obaczyli kapłan, że oto uleczona jest zaraza trądu, trądem zarażonego,
Pea ʻe ʻalu ʻae taulaʻeiki kituaʻā ʻi he ʻapitanga; pea ʻe mamata ʻae taulaʻeiki, pea vakai, pe kuo moʻui ʻae mahaki ko e kilia ʻi he kilia;
4 Tedy rozkaże kapłan temu, który się oczyszcza, aby wziął dwa wróble żywe i zdrowe, i drzewo cedrowe, i jedwabiu karmazynowego, i hizopu.
Pea ʻe toki fekau ʻe he taulaʻeiki ke toʻo maʻana ʻe ia ʻoku te u fakamaʻa, ʻae manu siʻi ʻe ua ʻoku moʻui mo maʻa, mo e ʻakau ko e sita, mo e kulaʻahoʻaho, mo e ʻisope:
5 I rozkaże kapłan zabić jednego wróbla nad naczyniem glinianem, nad wodą żywą.
Pea ʻe fekau ʻe he taulaʻeiki ke tāmateʻi ʻae manu ʻe taha ʻi ha ipu ʻumea ʻi ʻolunga ʻi he vaitafe.
6 Wróbla tedy żywego weźmie, i drzewo cedrowe, i jedwab karmazynowy i hizop, a omoczy to wszystko z wróblem żywym we krwi wróbla zabitego nad wodą żywą.
Pea ko e manu moʻui, ʻe toʻo ʻe ia ia, mo e ʻakau ko e sita, mo e kulaʻahoʻaho, mo e ʻisope, pea ʻe unu ia mo e manu moʻui ki he toto ʻoe manu naʻe tāmateʻi ʻi ʻolunga ʻi he vaitafe,
7 I pokropi tego, który się oczyszcza od trądu, siedem kroć, i ogłosi go być czystym, a puści wróbla żywego w pole.
Pea te ne luluku ʻaki ia ʻaia ʻoku fakamaʻa mei he kilia, ke liunga fitu, pea fakahā ʻoku maʻa ia, pea ʻe tukuange ʻae manu moʻui ke ʻalu ki he ʻataʻatā ʻoe fonua.
8 A ten, który się oczyszcza, upierze szaty swoje, i ogoli wszystkie włosy swoje, a umyje się wodą, i czystym będzie. Potem wnijdzie do obozu, a będzie mieszkał przed namiotem swoim przez siedem dni.
Pea ʻe fō ʻe ia ʻoku te u fakamaʻa ʻa hono ngaahi kofu, pea ʻe tekefua ia pea kaukau ia ʻi he vai, koeʻuhi ke maʻa ai ia: pea hili ia, ʻe haʻu ia ki he ʻapitanga, pea toe tatali mamaʻo mei hono fale fehikitaki ʻi he ʻaho ʻe fitu.
9 Potem dnia siódmego ogoli wszystkie włosy swe, głowę swą, i brodę swą, i brwi nad oczyma swemi, i wszystkie inne włosy swe ogoli; przytem upierze szaty swe, i ciało swe omyje wodą, a tak oczyszczon będzie.
Pea ka hokosia ʻa hono fitu ʻoe ʻaho, ʻe tele ʻe ia ʻae louʻulu mei hono ʻulu kotoa mo hono kava, mo hono tuotua mata, ʻio, ʻe tele hono fulufulu kotoa pē: pea ʻe fō ʻe ia hono ngaahi kofu, pea kaukau mo hono sino ʻi he vai, pea ʻe maʻa ia.
10 A dnia ósmego weźmie dwu baranków zupełnych, i owcę jednę roczną, zupełną, i trzy dziesiąte części efy mąki pszennej na ofiarę śniedną, zmieszaną z oliwą, i miarkę oliwy,
Pea ʻi hono valu ʻoe ʻaho te ne toʻo ʻe ia ha lami tangata ʻe ua taʻehaʻana-mele, mo e lami fefine ʻe taha ʻoe ʻuluaki taʻu taʻehanomele, mo e oma ʻe tolu ʻoe mahoaʻa lelei ko e feilaulau meʻakai, kuo fefiofi mo e lolo, mo e lolo ko e fua siʻi ʻe taha.
11 Tedy kapłan, który oczyszcza człowieka, który ma być oczyszczony, postawi z temi rzeczami przed Panem, u drzwi namiotu zgromadzenia.
Pea ko e taulaʻeiki ʻoku ne fakamaʻa ia, ʻe ʻatu ʻe ia ʻae tangata ʻoku teu ke fakamaʻa mo e ngaahi meʻa ni, ʻi he ʻao ʻo Sihova, ʻi he matapā ʻoe fale fehikitaki ʻoe kakai:
12 Potem weźmie kapłan barana jednego, i będzie go ofiarował na ofiarę za występek, z oną miarką oliwy, i będzie to tam i sam obracał na ofiarę obracania przed obliczem Pańskiem.
Pea ʻe toʻo ʻe he taulaʻeiki ʻae lami tangata ʻe taha, ʻo ʻatu ia ko e feilaulau maʻae angahala, mo e fua siʻi ʻoe lolo, pea taʻaloʻalo ʻaki ia ko e feilaulau taʻaloʻalo ia kia Sihova:
13 Zabije też baranka onego na miejscu, gdzie biją ofiary za grzech i ofiarę całopalenia, na miejscu świętem; bo jako ofiara za grzech tak ofiara za występek należy kapłanowi; rzecz najświętsza jest.
Pea te ne tāmateʻi ʻae lami ʻi he potu ʻaia ʻoku ne tāmateʻi ai ʻae feilaulau maʻae angahala mo e feilaulau tutu, ʻi he potu māʻoniʻoni: he ʻoku hangē ʻoku ʻoe taulaʻeiki ʻae feilaulau maʻae angahala, pea ʻoku pehē pe foki ʻae feilaulau maʻae fai hala: ko e meʻa māʻoniʻoni lahi ia:
14 I weźmie kapłan krwi z ofiary za występek, i pomaże kapłan koniec ucha prawego onemu, który się oczyszcza; także palec wielki u prawej ręki jego i palec wielki u prawej nogi jego.
Pea ʻe toʻo ʻe he taulaʻeiki ʻae toto ʻoe feilaulau maʻae fai hala, pea ʻe ʻai ia ʻe he taulaʻeiki ki he potu ʻi ʻolunga ʻoe telinga toʻomataʻu ʻo ia ʻoku fakamaʻa, pea ki he motuʻa nima ʻo hono nima toʻomataʻu, pea ki he motuʻa vaʻe ʻoe vaʻe toʻomataʻu:
15 Weźmie też kapłan z onej miarki oliwy, a naleje na dłoń swoję lewą;
Pea ʻe toʻo ʻe he taulaʻeiki ʻae lolo mei he fua siʻi ʻoe lolo, ʻo lingi ia ki he ʻaofi nima ʻo hono nima toʻohema ʻoʻona:
16 A omoczy palec swój prawy w oliwie, która jest na lewej dłoni jego, i pokropi oliwą z palca swego siedem kroć przed obliczem Pańskiem.
Pea ʻe ʻai ʻe he taulaʻeiki ʻae tuhu ʻo hono nima toʻomataʻu ki he lolo ʻoku ʻi hono nima toʻohema, pea ʻe luluku ʻae lolo ʻaki hono tuhu ke liunga fitu ʻi he ʻao ʻo Sihova:
17 A z ostatku oliwy, która jest na dłoni jego, pomaże kapłan koniec ucha prawego onemu, który się oczyszcza, i wielki palec prawej ręki jego, także wielki palec prawej nogi jego z onejże krwi, która jest ofiarą za występek.
Pea ʻe ʻai ʻe he taulaʻeiki, mei he toe ʻoe lolo ʻoku ʻi hono nima, ki he potu ʻi ʻolunga ʻoe telinga toʻomataʻu ʻo ia ʻoku fakamaʻa, pea ki he motuʻa nima ʻo hono nima toʻomataʻu, pea ki he motuʻa vaʻe ʻo hono vaʻe toʻomataʻu, pea ki he toto ʻoe feilaulau maʻae fai hala:
18 A coby zostało oliwy, która jest na dłoni kapłanowej, pomaże tem głowę onego, który się oczyszcza; i tak go oczyści kapłan przed obliczem Pańskiem.
Pea ko hono toe ʻoe lolo ʻoku ʻi he nima ʻoe taulaʻeiki ʻe lingi ia ki he ʻulu ʻo ia ʻoku fakamaʻa: pea ʻe fai ʻae fakalelei maʻana ʻe he taulaʻeiki ʻi he ʻao ʻo Sihova.
19 Uczyni także kapłan ofiarę za grzech, i oczyści tego, który się oczyszcza, od nieczystości jego, a potem zabije ofiarę całopalenia.
Pea ʻe ʻatu ʻe he taulaʻeiki ʻae feilaulau maʻae angahala, ʻo fai ʻae fakalelei maʻana ʻaia ʻoku te u fakamaʻa taʻemaʻa: pea hili ia ʻe tāmateʻi ʻe ia ʻae feilaulau tutu:
20 I ofiarować będzie kapłan ofiarę całopalenia, i ofiarę śniedną na ołtarzu; tak oczyści go kapłan, i czystym będzie.
Pea ʻe ʻatu ʻe he taulaʻeiki ʻae feilaulau tutu mo e feilaulau meʻakai ʻi he feilaulauʻanga: pea ʻe fai ʻae fakalelei maʻana ʻe he taulaʻeiki, pea ʻe maʻa ai ia.
21 A jeźliby kto był tak ubogi, iżby tego nie przemógł, tedy weźmie baranka jednego na ofiarę za występek na podnoszenie dla oczyszczenia swego, i jednę dziesiątą część efy mąki pszennej zagniecionej z oliwą na ofiarę śniedną i miarkę oliwy.
Pea kapau ʻoku masiva ia, pea ʻe ʻikai faʻa maʻu ʻe ia ha meʻa lahi pehē: ʻe toki toʻo ʻe ia ha lami ʻe taha pe ki he feilaulau maʻae fai hala, ke taʻaloʻalo ʻaki, ke fai ʻae fakalelei maʻana, mo e oma ʻe taha ʻoe mahoaʻa lelei kuo felingiʻaki ʻae lolo, ko e feilaulau meʻakai, mo e fua siʻi ʻe taha ʻoe lolo;
22 Nad to dwie synogarlice, albo dwoje gołąbiąt, czego dostać może, z których jedno będzie na ofiarę za grzech, a drugie na ofiarę całopalenia;
Mo e kulukulu ʻe ua, pe ko e lupe mui ʻe ua, ʻo hangē ko ʻene faʻa maʻu; pea ko e feilaulau maʻae angahala ʻae taha, pea ko e taha ko e feilaulau tutu.
23 I przyniesie je w ósmy dzień oczyszczenia swego do kapłana, do drzwi namiotu zgromadzenia, przed obliczność Pańską.
Pea te ne ʻomi ia ki he taulaʻeiki ʻi hono valu ʻoe ʻaho ʻo hono fakamaʻa, ki he matapā ʻoe fale fehikitaki ʻoe kakai ʻi he ʻao ʻo Sihova.
24 Weźmie tedy kapłan baranka ofiary za występek, i miarkę oliwy; i będzie to obracał tam i sam kapłan na ofiarę obracania przed Panem.
Pea ʻe toʻo ʻe he taulaʻeiki ʻae lami ki he feilaulau maʻae fai hala, mo e fua siʻi ʻoe lolo, pea ʻe taʻaloʻalo ʻaki ia ʻe he taulaʻeiki ko e feilaulau taʻaloʻalo kia Sihova:
25 A zabije baranka na ofiarę za występek: a wziąwszy kapłan ze krwi ofiary za występek, pomaże koniec ucha prawego temu, który się oczyszcza; i palec wielki prawej ręki jego, i palec wielki prawej nogi jego.
Pea ʻe tāmateʻi ʻe ia ʻae lami ki he feilaulau maʻae fai hala, pea ʻe toʻo ʻe he taulaʻeiki ʻae toto ʻoe feilaulau maʻae fai hala, ʻo ʻai ia ki he potu ʻi ʻolunga ʻoe telinga toʻomataʻu ʻo ia ʻoku fakamaʻa, pea ki he motuʻa nima ʻo hono nima toʻomataʻu, pea ki he motuʻa vaʻe ʻo hono vaʻe toʻomataʻu:
26 Oliwy także naleje kapłan na lewą dłoń swoję.
Pea ʻe lingi ʻe he taulaʻeiki ʻae lolo ki hono ʻaofinima toʻohema ʻoʻona:
27 I kropić będzie kapłan palcem swoim prawym z oliwy, która jest na lewej ręce jego siedem kroć przed obliczem Pańskiem.
Pea ʻe luluku ʻaki hono tuhu toʻomataʻu ʻe he taulaʻeiki ʻae toto ʻoku ʻi hono nima toʻohema ke liunga fitu ʻi he ʻao ʻo Sihova.
28 Pomaże też kapłan oną oliwą, która jest na dłoni jego, koniec ucha prawego temu, który się oczyszcza; także wielki palec prawej ręki jego, i wielki palec prawej nogi jego na miejscu krwi z ofiary za występek;
Pea ʻe ʻai ʻe he taulaʻeiki ʻae lolo ʻoku ʻi hono nima ki he potu ʻi ʻolunga ʻoe telinga toʻomataʻu ʻo ia ʻoku fakamaʻa, pea ki he motuʻa nima ʻo hono nima toʻomataʻu, pea ki he motuʻa vaʻe ʻo hono vaʻe toʻomataʻu, ʻi he potu ʻoe toto ʻoe feilaulau maʻae fai hala:
29 A ostatkiem oliwy, która jest na dłoni kapłana, pomaże głowę onego, który się oczyszcza, aby go oczyścił przed Panem.
Pea ko hono toe ʻoe lolo ʻoku ʻi he nima ʻoe taulaʻeiki ʻe lingi ʻe ia ia ki he ʻulu ʻo ia ʻoku fakamaʻa, ke fai ʻae fakalelei maʻana ʻi he ʻao ʻo Sihova.
30 Także uczyni z jedną synogarlicą, albo z jednem gołębięciem, czegokolwiek z tych dostać może.
Pea te ne ʻatu ʻe ia ha kulukulu ʻe taha, pe ha lupe mui, ʻo tatau mo ʻene faʻa maʻu;
31 Czego dostać mógł, jedno z tych będzie ofiarą za grzech, a drugie na ofiarę całopalenia z ofiarą śniedną; a tak oczyści kapłan tego, który się oczyszcza przed obliczem Pańskiem.
Ko ia ʻoku ne faʻa maʻu, ko e taha ko e feilaulau maʻae angahala. Ko e taha ki he feilaulau tutu, mo e feilaulau meʻakai: pea ʻe fai ʻae fakalelei ʻe he taulaʻeiki maʻana, ʻaia ʻoku fai ke fakamaʻa ʻi he ʻao ʻo Sihova.
32 A tać jest ustawa o tym, na którym by była zaraza trądu, który wszystkiego mieć nie może ku oczyszczeniu swemu.
Ko eni ʻae fono kiate ia ʻoku ʻi ai ʻae mahaki ko e kilia, pea ʻoku ʻikai mafai ʻe hono nima ke maʻu ʻaia ʻoku kau ki hono fakamaʻa.
33 Rzekł potem Pan do Mojżesza i do Aarona, mówiąc:
Pea naʻe folofola ʻa Sihova kia Mōsese mo ʻElone, ʻo pehē,
34 Gdy wnijdziecie do ziemi Chananejskiej, którą Ja wam dawam w osiadłość, a dopuściłbym zarazę trądu na który dom osiadłości waszej:
ʻOka mou ka hoko atu ki he fonua ko Kēnani, ʻaia ʻoku ou foaki kiate kimoutolu ke mou maʻu, peau ʻai ʻae mahaki ko e kilia ki ha fale ʻi homou fonua:
35 Tedy on, którego dom jest, przyjdzie i opowie to kapłanowi, mówiąc: Jakoby zaraza trądu zda mi się być w domu moim,
Pea ka haʻu ia ʻoku ʻoʻona ʻae fale ʻo tala ki he taulaʻeiki, ʻo pehē, ʻOku hā kiate au ʻo hangē ʻoku ai ʻae mahaki ko e kilia ʻi he fale:
36 Rozkaże tedy kapłan wyprzątnąć dom pierwej niż sam wnijdzie, aby oglądał zarazę onę, iżby się nic nie splugawiło, coby było w domu, a potem kapłan wnijdzie, aby oglądał on dom.
ʻE toki fekau leva ʻe he taulaʻeiki kenau fetuku ʻae meʻa kotoa pē mei he fale ʻi he teʻeki hū ki ai ʻae taulaʻeiki ke mamata ki he mahaki, telia naʻa hoko ʻo taʻemaʻa ʻaia kotoa pē ʻoku ʻi he fale: pea ʻe toki ʻalu ki ai ʻae taulaʻeiki ke mamata ki he fale:
37 A oglądając onę zarazę, ujrzeli zarazę na ścianie domu, jakoby dołki czarne, przyzieleńszym, albo przyczerwieńszym, a na spojrzeniu byłoby głębsze niż ściana.
Pea te ne sio ki he mahaki, pea vakai, kapau ʻoku ʻi he ngaahi holisi ʻoe fale ʻae mahaki kuo matohitohi luoluo, pea lanu louʻakau mata, pe kulokula, ʻaia ʻoku matamata luoluo ʻi he[funga ]holisi:
38 Tedy wynijdzie kapłan z domu onego przede drzwi, i zamknie on dom przez siedem dni.
Pea ʻe toki ʻalu kituʻa fale ʻae taulaʻeiki ki he matapā ʻoe fale, pea tāpuni ʻae fale ʻi he ʻaho ʻe fitu:
39 Wróci się potem kapłan dnia siódmego i obejrzy; a jeźli się rozszerzyła zaraza na ścianach domu onego,
Pea ʻe toe haʻu ʻae taulaʻeiki ʻi hono fitu ʻoe ʻaho, pea mamata: pea vakai, kapau kuo totolo ʻae mahaki ʻi he holisi ʻoe fale;
40 Rozkaże kapłan wyłamać ono kamienie, na którem by była zaraza, i wyrzucić je precz za miasto na miejsce nieczyste;
ʻE toki fekau ʻe he taulaʻeiki kenau toʻo ʻo ʻave ʻae ngaahi maka ʻoku ʻi ai ʻae mahaki, ʻo lī ia ki he potu taʻemaʻa ʻi tuaʻā ʻi he kolo:
41 A dom rozkaże wewnątrz oskrobać wszędy w około; i wyrzucą on proch który oskrobali, precz za miasto na miejsce nieczyste;
Pea ʻe fekau ʻe ia ke teletele kotoa ʻae lahe ʻoe loto fale ʻo ʻosi, pea ke nau lilingi ʻae efu ʻoku nau teletele mei ai ki he potu taʻemaʻa ʻi tuaʻā ʻi he kolo:
42 I wezmą kamienie insze i wprawią na miejsce innych kamieni; i wapna też inszego wezmą a potynkują dom.
Pea tenau toʻo ʻae ngaahi maka kehe ʻo ʻai ke fetongi ʻaki ʻae ngaahi maka ko ia; pea ʻe ʻomi ʻe ia ʻae lahe kehe, ke ʻaofi ʻaki ʻae fale:
43 A jeźliby się odnowiła ona zaraza, i rozszerzyła się po domu po wyrzuceniu kamienia, i po wyskrobaniu domu i po tynkowaniu jego:
Pea kapau ʻe toe haʻu ʻae mahaki ʻo tupu ʻi he fale, hili ʻa ʻene toʻo ʻo ʻave ʻae ngaahi maka, pea hili ʻa ʻene teletele ʻae fale, pea hili hono toe ʻaofi ia;
44 Tedy wnijdzie kapłan; a ujrzeli, że się rozszerzyła ona zaraza po domu, trąd jest jadowity w domu onym, nieczysty jest.
ʻE toki haʻu ʻae taulaʻeiki ʻo mamata, pea vakai, kapau ʻoku tupu ʻo totolo atu ʻae mahaki, ko e kilia tupu kovi ia ʻi he fale: ʻoku taʻemaʻa ia.
45 Zatem rozwalą on dom, kamienie jego, i drzewo jego i wszystko wapno domu onego, a wyniosą precz za miasto na miejsce nieczyste.
Pea ʻe holoki hifo ʻe ia ʻae fale, ʻa hono ngaahi maka, mo e ngaahi ʻakau ʻo ia, mo e lahe kotoa pē ʻoe fale; pea fetuku kotoa pē ia kituaʻā ʻi he kolo ki ha potu taʻemaʻa.
46 A ten kto by wszedł do domu onego, po wszystkie dni, póki był zawarty, nieczystym będzie aż do wieczora.
Pea ʻilonga ʻaia ʻe hū ki he fale ʻi he lolotonga ʻa hono tāpuni ʻe taʻemaʻa ia ʻo aʻu ki he efiafi.
47 A kto by spał w onym domu, upierze szaty swoje; także kto by jadł w tymże domu, upierze szaty swoje.
Pea ko ia ʻe mohe ʻi he fale ʻe fō ʻe ia hono ngaahi kofu; pea ko ia ʻoku kai ʻi he fale ʻe fō ʻe ia hono kofu.
48 Lecz jeźliby wyszedłszy kapłan obaczył, iż się nie szerzy zaraza po domu po tynkowaniu jego, tedy osądzi kapłan, że dom on jest czysty; bo uleczona jest zaraza ona.
Pea kapau ʻe haʻu ʻae taulaʻeiki, ʻo mamata ki ai, hili hono ʻaofi ʻae fale, pea vakai, ʻoku teʻeki totolo ʻae mahaki: pea ʻe toki fakahā ʻe he taulaʻeiki ʻoku maʻa ʻae fale, koeʻuhi kuo mahuʻi ʻae mahaki.
49 A weźmie na oczyszczenie onego domu dwu wróblów, i drzewo cedrowe, i jedwabiu, karmazynu, i hizopu;
Pea te ne toʻo ʻe ia ke fakamaʻa ʻae fale ʻae ʻuhikiʻi manupuna ʻe ua, mo e ʻakau ko e sita, mo e kulaʻahoʻaho, mo e ʻisope;
50 I zabije wróbla jednego nad naczyniem glinianem, nad wodą żywą;
Pea te ne tāmateʻi ʻae manupuna ʻe taha ʻi he ipu ʻumea ʻi ʻolunga ʻi ha vai ʻoku tafe.
51 A wziąwszy drzewo cedrowe i hizop, i jedwab karmazynowy, i wróbla żywego, omoczy to wszystko we krwi wróbla zabitego i w wodzie żywej, a pokropi ten dom siedem kroć.
Pea ʻe toʻo ʻe ia ʻae ʻakau ko e sita, mo e ʻisope, mo e kulaʻahoʻaho, mo e manupuna moʻui, ʻo unu ia ʻi he toto ʻoe manu kuo tāmateʻi, pea ki he vai ʻoku tafe, pea ʻe luluku ʻaki ia ʻae fale ke liunga fitu:
52 I tak oczyści on dom krwią wróbla onego, i wodą żywą i wróblem żywym i drzewem cedrowem, i hizopem, i jedwabiem czerwonym.
Pea te ne fakamaʻa ʻae fale ʻaki ʻae toto ʻoe manu, mo e vai ʻoku tafe, pea mo e manu moʻui, mo e ʻakau ko e sita, pea mo e ʻisope, pea mo e kulaʻahoʻaho:
53 Potem puści wróbla żywego precz za miasto w pole; tak oczyści on dom, i czystym będzie.
Ka ʻe tukuange ʻe ia ʻae manupuna moʻui mei he kolo ki he ʻataʻatā ʻoe fonua, pea fai ʻae fakalelei maʻae fale: pea ʻe maʻa ia.
54 Tać jest ustawa o każdej zarazie trądu, i plamy czarnej:
Ko eni ʻae fono ki he mahaki kehekehe ʻoe kilia, mo e kamaa,
55 I o trądzie na szacie i na domu;
Pea ki he kilia ʻoe kofu, pea mo e fale,
56 I o sadzelu, i o świerzbie, i o białej plamie,
Pea ki he hangatāmaki pupula, pea ki he mongumangu, pea ki he ʻila ngingila;
57 Żeby poznać, gdy kto jest nieczystym, i gdy kto czystym. Tać jest ustawa około trądu.
Ke fakahā ʻene taʻemaʻa mo ʻene maʻa; ko eni ʻae fono ʻoe kilia.