Powtórzonego 4
1 Teraz tedy, o Izraelu, słuchaj ustaw, i sądów, których ja was uczę, abyście je czyniąc żyli, a wszedłszy posiedli ziemię, którą Pan, Bóg ojców waszych, dawa wam.
Now, Israel [God prevails], sh'ma ·hear obey· the statutes and to the judgments, which I teach you, to do them; that you may live, and go in and possess the land which Adonai, the God of your fathers, gives you.
2 Nie przydacie do słowa, które ja wam rozkazuję, ani ujmiecie z niego, abyście strzegli przykazań Pana, Boga waszego, które ja wam rozkazuję.
You shall not add to the word which I enjoin you, neither shall you take away from it, that you may keep the mitzvot ·instructions· of Adonai your God which I enjoin you.
3 Oczy wasze widziały, co uczynił Pan dla Baal fegora, jako każdego męża, który się udawał za Baal fegorem, wytracił Pan, Bóg twój, z pośrodku was.
Your eyes have seen what Adonai did because of Baal Peor; for all the men who followed Baal Peor, Adonai your God has destroyed them from among you.
4 A wy, którzyście trwali przy Panu, Bogu waszym, żyjecie wszyscy aż do dnia dzisiejszego.
But you who were faithful to Adonai your God are all alive today.
5 Patrzcież, żem was nauczał ustaw i sądów, jako mi rozkazał Pan, Bóg mój, abyście tak czynili w ziemi tej, do której wchodzicie, abyście ją dziedzicznie posiedli.
Behold, I have taught you statutes and judgments, even as Adonai my God enjoined me, that you should do so in the middle of the land where you go in to possess it.
6 Przestrzegajcież ich tedy, a czyńcie je; to bowiem jest mądrość wasza, i rozum wasz przed oczyma narodów; którzy usłyszawszy o tych wszystkich ustawach, rzeką: Tylko ten lud mądry, i rozumny, i naród wielki jest.
Keep therefore and do them; for this is your wisdom and your understanding in the sight of the peoples, who shall sh'ma ·hear obey· all these statutes, and say, “Surely this great nation is a wise and understanding people.”
7 Albowiem któryż naród tak wielki jest, coby mu byli bogowie tak bliscy, jako Pan, Bóg nasz, we wszystkiem, ilekroć go wzywamy?
For what great nation is there, that has a deity so near to them, as Yahweh Eloheikhem [Yahweh our God] is whenever we call on him?
8 Albo któryż naród tak wielki, któryby miał ustawy i sądy tak sprawiedliwe, jako wszystek ten zakon, który ja przedkładam wam dziś?
What great nation is there, that has statutes and judgement so upright as all this Torah ·Teaching·, which I set before you today?
9 A wszakże miej się na pieczy, a strzeż duszy twej pilnie, byś snać nie zapomniał na te rzeczy, które widziały oczy twoje i aby snać nie odstąpiły od serca twego po wszystkie dni żywota twego; i oznajmisz je synom twym, i synom synów twoich.
Only be careful, and keep your soul diligently, lest you forget the things which your eyes saw, and lest they depart from your heart all the days of your life; but make them known to your children and your children’s children;
10 Nie zapominaj, żeś onego dnia stał przed oblicznością Pana, Boga twego, na Horeb, gdy mówił Pan do mnie: Zgromadź mi lud, abym im powiedział słowa moje, których się uczyć będą, aby się mnie bali po wszystkie dni, pokąd żyć będą na ziemi, i synów swoich nauczając tego.
the day that you stood before Adonai your God in Horeb [Desert], when Adonai said to me, “Assemble the people to me, and I will make them sh'ma ·hear obey· my words, that they may learn to fear me all the days that they live on the earth, and that they may teach their children.”
11 Tedyście przystąpili, a stanęliście pod górą, a ona góra pałała ogniem aż do samego nieba, a była na niej ciemność, obłok i mgła.
You came near and stood under the mountain. The mountain burned with fire to the heart of the sky, with darkness, cloud, and thick darkness.
12 I mówił Pan do was z pośród ognia; głos słów słyszeliście, aleście podobieństwa żadnego nie widzieli oprócz głosu.
Adonai spoke to you out of the middle of the fire: you sh'ma ·hear obey· the voice of words, but you saw no form; you only heard a voice.
13 I oznajmił wam przymierze swoje, które rozkazał wam, abyście je czynili, to jest dziesięć słów, które napisał na dwóch tablicach kamiennych.
He declared to you his covenant ·binding contract between two or more parties·, which he enjoined you to perform, even the Ten Words. He wrote them on two stone tablets.
14 Mnie też rozkazał Pan na on czas, abym was nauczał ustaw i sądów, abyście je czynili w ziemi, do której idziecie, abyście ją dziedzicznie posiedli.
Adonai enjoined me at that time to teach you statutes and judgments, that you might do them in the land where you go over to possess it.
15 A tak strzeżcie pilnie dusz waszych, (gdyżeście nie widzieli żadnego podobieństwa, dnia, którego mówił Pan do was na Horebie z pośrodku ognia, )
Be very careful, for you saw no kind of form on the day that Adonai spoke to you in Horeb [Desert] out of the middle of the fire,
16 Abyście się snać nie popsowali, i nie czynili sobie rytego bałwana, albo obrazu wszelkiego podobieństwa, kształtu mężczyzny albo niewiasty;
lest you corrupt yourselves, and make yourself an engraved image in the form of any figure, the likeness of male or female,
17 Albo kształtu jakiego zwierzęcia, które jest na ziemi, kształtu wszelkiego ptaka skrzydlastego, który lata po powietrzu;
the likeness of any animal that is on the earth, the likeness of any winged bird that flies in the sky,
18 Kształtu wszystkiego tego, co się płaza po ziemi, kształtu wszelkiej ryby, która jest w wodzie pod ziemią.
the likeness of anything that creeps on the ground, the likeness of any fish that is in the water under the earth;
19 Ani podnoś oczu swych ku niebu, żebyś widząc słońce i miesiąc, i gwiazdy ze wszystkiemi zastępy niebieskiemi, nie dał się uwieść, abyś się im kłaniał, i służyłbyś im, ponieważ je oddał Pan, Bóg twój, na posługę wszystkim ludziom pod wszystkiem niebem.
and lest you lift up your eyes to the sky, and when you see the sun and the moon and the stars, even all the army of the sky, you are drawn away and worship them, and abad ·serve· them, which Adonai your God has allotted to all the peoples under the whole sky.
20 Aleć was wziął Pan, i wywiódł was jako z żelaznego pieca, z Egiptu, abyście byli jego ludem dziedzicznym, jako dziś jesteście.
But Adonai has taken you, and brought you out of the iron furnace, out of Egypt [Abode of slavery], to be to him a people of inheritance, as it is today.
21 A Pan rozgniewał się na mię dla was, a przysiągł, że nie przejdę przez Jordan, ani wnijdę do onej wybornej ziemi, którą Pan, Bóg twój, dawa tobie w dziedzictwo.
Furthermore Adonai was angry with me for your sakes, and swore that I should not go over the Jordan [Descender], and that I should not go in to that good land, which Adonai your God gives you for an inheritance;
22 Bo ja umrę w tej ziemi, ja nie przejdę za Jordan; ale wy przejdziecie, i dziedzicznie osiądziecie tę dobrą ziemię.
but I must die in this land. I must not go over the Jordan [Descender]; but you shall go over, and possess that good land.
23 Strzeżcież się, byście snać nie zapomnieli przymierza Pana, Boga waszego, które uczynił z wami, a nie czynili sobie rytego obrazu na kształt jakiejkolwiek rzeczy, jakoć rozkazał Pan, Bóg twój.
Be careful, lest you forget the covenant ·binding contract between two or more parties· of Adonai your God, which he made with you, and make yourselves an engraved image in the form of anything which Adonai your God has enjoined forbidden for you.
24 Albowiem Pan, Bóg twój, jest ogień trawiący, Bóg zawisny.
For Yahweh [He sustains breathing] your God is 'Akal 'Esh [Consuming Fire], El Kana' [Jealous God].
25 Gdy spłodzisz syny i wnuki, a zstarzejecie się w ziemi onej, jeźlibyście się popsowali, a czynilibyście sobie ryte bałwany na kształt jakiejkolwiek rzeczy, i uczynilibyście co złego przed oczyma Pana, Boga waszego, drażniąc go:
When you shall father children, and children’s children, and you shall have been long in the land, and shall corrupt yourselves, and make an engraved image in the form of anything, and shall do that which is evil in Adonai your God’s sight, to provoke him to anger;
26 Biorę na świadectwo przeciwko wam dziś niebo i ziemię, iż pewnie w rychle wyginiecie z ziemi, do której pójdziecie przez Jordan, abyście dziedzicznie ją posiedli; nie przedłużycie dni waszych w niej, bo pewnie wytraceni będziecie.
I call heaven and earth to witness against you today, that you will soon utterly perish from off the land which you go over the Jordan [Descender] to possess it. You will not prolong your days on it, but will utterly be destroyed.
27 I rozproszy was Pan między narody, a zostanie was mało między narody, do których zaprowadzi was Pan.
Adonai will scatter you among the peoples, and you will be left few in number among the nations, where Adonai will lead you away.
28 Tamże będziecie służyli bogom, robocie rąk ludzkich, drewnu i kamieniowi, które ani widzą, ani słyszą, ani wąchają.
There you shall abad ·serve· deities, the work of men’s hands, wood and stone, which neither see, nor sh'ma ·hear obey·, nor eat, nor smell.
29 A wszakże i tam jeźli szukać będziesz Pana, Boga twego, tedy znajdziesz, będzieszli go szukał całem sercem twojem, i całą duszą swoją.
But from there you shall seek Adonai your God, and you shall find him, when you search after him with all your heart and with all your soul.
30 Gdy ucisk przyjdzie na cię, a najdą cię te wszystkie rzeczy w ostatnie dni, tedy, nawróciszli się do Pana, Boga twego, a posłusznym będziesz głosowi jego,
When you are in oppression, and all these things have come on you, in the latter days you shall teshuvah ·completely return· to Adonai your God, and sh'ma ·hear obey· to his voice.
31 (Albowiem Bóg miłosierny Pan, Bóg twój jest) nie opuści cię, ani cię skazi, ani zapomni na przymierze ojców twoich, które im przysiągł.
For Adonai your God is a merciful God. He will not fail you, neither destroy you, nor forget the covenant ·binding contract between two or more parties· of your fathers which he swore to them.
32 Pytaj się teraz na dni starodawne, które były przed tobą, ode dnia, którego stworzył Bóg człowieka na ziemi; a od jednego końca nieba aż do drugiego końca nieba stałali się kiedy rzecz podobna tej tak wielkiej? albo słuchanoli kiedy co takowego?
For ask now of the days that are past, which were before you, since the day that God created man on the earth, and from the one end of the sky to the other, whether there has been anything as this great thing is, or has been sh'ma ·heard obeyed· like it?
33 Słyszałli kiedy który naród głos Boga mówiącego z pośrodku ognia, jakoś ty słyszał, a żyw został?
Did a people ever sh'ma ·hear obey· the voice of God speaking out of the middle of the fire, as you have sh'ma ·heard obeyed·, and live?
34 Albo kusiłli się który bóg przyjść a wziąć sobie naród z pośrodku innego narodu przez pokusy, przez znaki, i przez cuda, i przez wojny, i przez mocną rękę, i przez ramię wyciągnione, i w strachach wielkich, według wszystkiego, jako uczynił dla was Pan, Bóg wasz, w Egipcie przed oczyma twemi?
Or has God tried to go and take a nation for himself from among another nation, by trials, by signs, by wonders, by war, by a mighty hand, by an outstretched arm, and by great terrors, according to all that Adonai your God did for you in Egypt [Abode of slavery] before your eyes?
35 Tobie to ukazano, abyś wiedział, iż Pan jest Bóg, a nie masz innego oprócz niego.
It was shown to you so that you might know that Yahweh [He sustains breathing] is God. There is no one else besides him,
36 Dał ci z nieba słyszeć głos swój, aby cię wyćwiczył, a na ziemi ukazał ci ogień swój wielki, a słowa jego słyszałeś z pośrodku ognia.
Out of heaven he made you to sh'ma ·hear obey· his voice, that he might instruct you. On earth he made you to see his great fire; and you sh'ma ·heard obeyed· his words out of the middle of the fire.
37 A iż umiłował ojce twoje, obrał nasienie ich po nich, i wywiódł cię przed sobą mocą swoją wielką z Egiptu,
Because he 'ahav ·affectionately loved· your fathers, therefore he chose their offspring after them, and brought you out with his presence, with his great power, out of Egypt [Abode of slavery];
38 Aby wygnał narody wielkie i możniejsze nad cię przed twarzą twoją, i wprowadził cię, a dał ci ziemię ich w dziedzictwo, jako to dziś widzisz.
to drive out nations from before you greater and mightier than you, to bring you in, to give you their land for an inheritance, as it is today.
39 Wiedzże tedy dziś, a wspomnij na to w sercu twojem, iż Pan jest Bogiem na niebie wysoko, i na ziemi nisko nie masz innego.
Know therefore today, and take it to heart, that Yahweh [He sustains breathing] himself is God in heaven above and on the earth beneath. There is no one else.
40 A tak przestrzegaj ustaw jego, i przykazań jego, które ja dziś rozkazuję tobie, abyć się dobrze wodziło, i synom twoim po tobie; abyś też przedłużył dni na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie, po wszystkie dni.
You shall keep his statutes, and his mitzvot ·instructions·, which I enjoin you today, that it may go well with you, and with your children after you, and that you may prolong your days in the land, which Adonai your God gives you, forever.
41 Tedy oddzielił Mojżesz trzy miasta z tej strony Jordanu na wschód słońca.
Then Moses [Drawn out] set apart three cities beyond the Jordan [Descender] toward the sunrise;
42 Aby tam uciekał mężobójca, któryby zabił bliźniego swego z nieobaczenia, nie mając go w nienawiści przedtem, aby uciekłszy do jednego z tych miast, żyw został;
that the man slayer might flee there, who kills his neighbor unawares, and didn’t hate him in time past; and that fleeing to one of these cities he might live:
43 Beser na puszczy, w równinie w ziemi Rubenitów, i Ramot w Galaad między Gadyty, i Golam w Bazan między Manassytami.
Bezer in the wilderness, in the plain country, for the Reubenites; and Ramoth in Gilead, for the Gadites; and Golan in Bashan, for the Manassites.
44 Tenci jest zakon, który przedłożył Mojżesz synom Izraelskim.
This is the Torah ·Teaching· which Moses [Drawn out] set before the children of Israel [God prevails].
45 Te są świadectwa, i ustawy, i sądy, które mówił Mojżesz do synów Izraelskich, gdy wyszli z Egiptu;
These are the testimonies, and the statutes, and the judgments, which Moses [Drawn out] spoke to the children of Israel [God prevails], when they came out of Egypt [Abode of slavery],
46 Z tej strony Jordanu, w dolinie przeciw Betfegor, w ziemi Sehona, króla Amorejskiego, który mieszkał w Hesebon, którego poraził Mojżesz, i synowie Izraelscy, gdy szli z Egiptu;
beyond the Jordan [Descender], in the valley over against Beth Peor, in the land of Sihon king of the Amorites [Descendants of Talkers], who lived at Heshbon, whom Moses [Drawn out] and the children of Israel [God prevails] struck, when they came out of Egypt [Abode of slavery].
47 I osiedli ziemię jego, i ziemię Oga, króla Basańskiego, dwóch królów Amorejskich, którzy byli z tej strony Jordanu na wschód słońca;
They took his land in possession, and the land of Og king of Bashan, the two kings of the Amorites [Descendants of Talkers], who were beyond the Jordan [Descender] toward the sunrise;
48 Od Aroer, które jest nad brzegiem potoku Arnon, i aż do góry Syon, która jest Hermon;
from Aroer, which is on the edge of the valley of the Arnon, even to Mount Sion (also called Hermon [Devoted to destruction]),
49 I wszystkie pola nad Jordanem na wschód słońca, i aż do morza pustego, pod górą Fazga.
and all the Arabah beyond the Jordan [Descender] eastward, even to the sea of the Arabah, under the slopes of Pisgah.
