Dzieje 7
1 Tedy rzekł najwyższy kapłan: A także się ma ta rzecz?
The high priest said, “Are these things true?”
2 A on rzekł: Mężowie bracia i ojcowie, słuchajcie! Bóg chwały ukazał się ojcu naszemu Abrahamowi, gdy był w Mezopotamii, przedtem niż mieszkał w Haranie.
Stephen said, “Brothers and fathers, listen to me: The God of glory appeared to our father Abraham when he was in Mesopotamia, before he lived in Haran;
3 I rzekł do niego: Wynijdź z ziemi twojej i od twojej rodziny, a idź do ziemi, którą ci ukażę.
he said to him, 'Leave your land and your relatives, and go into the land that I will show you.'
4 Tedy wyszedłszy z ziemi Chaldejskiej, mieszkał w Haranie, a stamtąd, gdy umarł ojciec jego, przeniósł go Bóg do ziemi tej, w której wy teraz mieszkacie.
Then he left the land of the Chaldeans and lived in Haran; from there, after his father died, God brought him into this land, where you live now.
5 I nie dał mu w niej dziedzictwa i na stopę nogi, choć mu ją był obiecał dać w dzierżawę, i nasieniu jego po nim, gdy jeszcze nie miał potomka.
He gave none of it as an inheritance to him, no, not even enough to set a foot on. But he promised—even though Abraham had no child yet—that he would give the land as a possession to him and to his descendants after him.
6 I mówił mu tak Bóg: Nasienie twoje będzie przychodniem w cudzej ziemi i zniewolą je, i trapić je będą przez czterysta lat.
God was speaking to him like this, that his descendants would live for a while in a foreign land, and that the inhabitants there would bring them into slavery and treat them badly for four hundred years.
7 Ale ten naród, któremu służyć będą, ja będę sądził, rzekł Bóg; a potem wynijdą i służyć mi będą na tem miejscu.
'But I will judge the nation that they serve,' said God, 'and after that they will come out and worship me in this place.'
8 I dał mu przymierze obrzezki; i tak Abraham spłodził Izaaka i obrzezał go dnia ósmego, a Izaak Jakóba, a Jakób dwunastu patryjarchów.
Then God gave Abraham the covenant of circumcision, so Abraham became the father of Isaac and circumcised him on the eighth day; Isaac became the father of Jacob, and Jacob the father of the twelve patriarchs.
9 A patryjarchowie nienawidząc Józefa, sprzedali go do Egiptu; ale Bóg był z nim.
Because the patriarchs were jealous of Joseph, they sold him into Egypt; but God was with him
10 I wyrwał go ze wszystkich jego ucisków, a dał mu łaskę i mądrość przed Faraonem, królem Egipskim, który go postanowił książęciem nad Egiptem i nad wszystkim domem swoim.
and rescued him from all his troubles. He gave Joseph favor and wisdom in the presence of Pharaoh, king of Egypt, who had made him governor over Egypt and over all his household.
11 Potem przyszedł głód na wszystkę ziemię Egipską i Chananejską, i ucisk wielki, i nie znajdowali żywności ojcowie nasi.
Now there came a famine over all Egypt and Canaan, and great suffering, and our fathers could find no food.
12 A gdy usłyszał Jakób, iż zboża były w Egipcie, posłał ojców naszych pierwszy raz.
But when Jacob heard that there was grain in Egypt, he sent out our fathers on their first trip.
13 A za wtórym razem poznany jest Józef od braci swych i objawiony jest Faraonowi naród Józefowy.
On their second trip Joseph made himself known to his brothers, and Joseph's family became known to Pharaoh.
14 Tedy Józef posławszy, przyzwał ojca swego Jakóba i wszystkę swoję rodzinę w siedmdziesiąt i pięciu duszach.
Joseph sent his brothers back to tell Jacob his father to come to Egypt, along with all his relatives, seventy-five persons in all.
15 I zstąpił Jakób do Egiptu, i tam umarł on i ojcowie nasi.
So Jacob went down into Egypt, and he died, he and our fathers.
16 I przeniesieni są do Sychem, i położeni w grobie, który był kupił Abraham za pieniądze u synów Hemora, ojca Sychemowego.
They were carried over to Shechem and laid in the tomb that Abraham had bought for a price in silver from the sons of Hamor in Shechem.
17 A gdy się przybliżył czas obietnicy, o którą był przysiągł Bóg Abrahamowi, rozrodził się lud i rozmnożył się w Egipcie.
As the time of the promise approached, the promise that God had made to Abraham, the people grew and multiplied in Egypt,
18 Aż nastał inny król, który nie znał Józefa.
until there arose another king over Egypt, a king who did not know about Joseph.
19 Ten podchodząc zdradliwie naród nasz, trapił ojców naszych, tak iż musieli wymiatać niemowlątka swoje, żeby się nie rozkrzewiały.
He deceived our people and forced our fathers to expose their newborn infants so they would not be kept alive.
20 Pod ten czas narodził się Mojżesz, a był krasnym z daru Bożego, którego chowano przez trzy miesiące w domu ojca jego.
At that time Moses was born; he was very beautiful before God and was nourished for three months in his father's house.
21 A gdy był wyrzucony, wzięła go córka Faraonowa i wychowała go sobie za syna.
When he was placed outside, Pharaoh's daughter adopted him and raised him as her own son.
22 I wyćwiczony jest Mojżesz we wszelkiej mądrości Egipskiej, a był możny w mowach i w uczynkach.
Moses was educated in all the wisdom of the Egyptians, and he was mighty in his words and works.
23 A gdy mu było czterdzieści lat, przyszło mu na myśl, aby nawiedził braci swych, syny Izraelskie.
But when he was about forty years old, it came into his heart to visit his brothers, the children of Israel.
24 A ujrzawszy jednego ukrzywdzonego, ujął się oń i pomścił się krzywdy tego, który bezprawie cierpiał, zabiwszy Egipczanina.
Seeing an Israelite being mistreated, Moses defended him and avenged him who was oppressed by striking the Egyptian:
25 Albowiem mniemał, że bracia jego rozumieją, że Bóg przez rękę jego daje im wybawienie; lecz oni tego nie rozumieli.
he thought that his brothers would understand that God by his hand was rescuing them, but they did not understand.
26 A nazajutrz pokazał się im, gdy się z sobą bili i prowadził je do pokoju, mówiąc: Mężowie! bracia jesteście sobie; przeczże się społem krzywdzicie?
On the next day he came to some Israelites as they were quarreling; he tried to put them at peace with each other; he said, 'Men, you are brothers; why are you hurting one another?'
27 Lecz ten, co krzywdził bliźniego, odegnał go, mówiąc: Któż cię postanowił książęciem i sędzią nad nami?
But the one who had wronged his neighbor pushed him away, and said, 'Who made you a ruler and a judge over us?
28 Izali mię ty chcesz zabić, jakoś wczoraj zabił Egipczanina?
Would you like to kill me, as you killed the Egyptian yesterday?'
29 I uciekł Mojżesz za temi słowy i był przychodniem w ziemi Madyjańskiej, gdzie spłodził dwóch synów.
Moses ran away after hearing this; he became a foreigner in the land of Midian, where he became the father of two sons.
30 A gdy się wypełniło czterdzieści lat, ukazał mu się na puszczy góry Synaj Anioł Pański w płomieniu ognistym w krzaku.
When forty years were past, an angel appeared to him in the wilderness of Mount Sinai, in a flame of fire in a bush.
31 A Mojżesz ujrzawszy, zadziwił się onemu widzeniu; a gdy przystąpił, aby się temu przypatrzył, stał się do niego głos Pański:
When Moses saw the fire, he marveled at the sight; and as he approached to look at it, there came a voice of the Lord, saying,
32 Jam jest Bóg ojców twoich, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, i Bóg Jakóba. A zadrżawszy Mojżesz nie śmiał się przypatrywać.
'I am the God of your fathers, the God of Abraham, and of Isaac, and of Jacob.' Moses trembled and did not dare to look.
33 I rzekł mu Pan: Zzuj obuwie z nóg twoich; bo miejsce, na którem stoisz, jest ziemia święta.
The Lord said to him, 'Take off the sandals from your feet, for the place where you are standing is holy ground.
34 Widząc widziałem utrapienie ludu mego, który jest w Egipcie, i słyszałem wzdychanie ich, a zstąpiłem, żebym je wybawił; przetoż teraz chodź, poślę cię do Egiptu.
I have certainly seen the suffering of my people who are in Egypt; I have heard their groaning, and I have come down to rescue them; now come, I will send you to Egypt.'
35 Tego Mojżesza, którego się byli zaprzali, mówiąc: Któż cię postanowił książęciem i sędzią? Tego Bóg książęciem i wybawicielem posłał przez rękę Anioła, który mu się ukazał w krzaku.
This Moses whom they rejected, when they said, 'Who made you a ruler and a judge?'—he was the one whom God sent as both a ruler and deliverer. God sent him by the hand of the angel who appeared to Moses in the bush.
36 I ten je wywiódł, czyniąc cuda i znamiona w ziemi Egipskiej i na morzu Czerwonem, i na puszczy, przez czterdzieści lat.
Moses led them out of Egypt, after doing miracles and signs in Egypt and at the Sea of Reeds, and in the wilderness during forty years.
37 Tenci jest Mojżesz, który rzekł synom Izraelskim: Proroka wam wzbudzi Pan, Bóg wasz, z braci waszych, jako mię, onego słuchać będziecie;
It is the same Moses who said to the people of Israel, 'God will raise up a prophet for you from among your brothers, a prophet like me.'
38 Ten jest, który był w zgromadzeniu na puszczy z Aniołem, który mówił do niego na górze Synaj, i z ojcami naszymi, który przyjął słowa Boże żywe, aby je nam podał.
This is the man who was in the assembly in the wilderness with the angel who had spoken to him on Mount Sinai. This is the man who was with our fathers; this is the man who received living words to give to us.
39 Któremu nie chcieli posłuszni być ojcowie nasi; ale go odrzucili i obrócili się sercy swemi do Egiptu.
This is the man whom our fathers refused to obey; they pushed him away from themselves, and in their hearts they turned back to Egypt.
40 Mówiąc do Aarona: Uczyń nam bogi, którzy by szli przed nami; albowiem Mojżeszowi onemu, który nas wywiódł z ziemi Egipskiej, nie wiemy co się stało.
At that time they said to Aaron, 'Make us gods who will lead us. As for this Moses, who led us out of the land of Egypt, we do not know what has happened to him.'
41 I uczynili w one dni cielca i sprawowali ofiarę onemu bałwanowi, i weselili się w sprawach rąk swoich;
So they made a calf in those days and brought a sacrifice to the idol, and rejoiced because of the work of their hands.
42 I odwrócił się Bóg i podał je, aby służyli wojsku niebieskiemu, jako napisano jest w księgach prorockich: Zażeście mu bite i inne ofiary ofiarowali na puszczy przez czterdzieści lat, domu Izraelski?
But God turned and gave them up to worship the stars in the sky, as it is written in the book of the prophets, 'Did you offer to me slain beasts and sacrifices for forty years in the wilderness, house of Israel?
43 Owszem nosiliście namiot Molocha i gwiazdę boga waszego Remfana, te obrazy, któreście sobie uczynili, abyście się im kłaniali; przetoż was zaprowadzę za Babilon.
You accepted the tabernacle of Molech and the star of the god Rephan, and the images that you made to worship them: and I will carry you away beyond Babylon.'
44 Namiot świadectwa mieli ojcowie nasi na puszczy, jako był rozrządził ten, który powiedział Mojżeszowi, aby go uczynił według kształtu, który widział.
Our fathers had the tabernacle of the testimony in the wilderness, just as God commanded when he spoke to Moses, that he should make it like the pattern that he had seen.
45 Który wziąwszy ojcowie nasi, wnieśli z Jozuem tam, gdzie była osiadłość poganów, których Bóg wygnał od obliczności ojców naszych, aż do dni Dawidowych;
Later, our fathers, under Joshua, received the tabernacle and brought it with them when they took possession of the land. God took the land from the nations and drove them out before the face of our fathers. The tabernacle remained in the land until the time of David,
46 Który znalazł łaskę przed obliczem Bożem i prosił, aby znalazł namiot Bogu Jakóbowemu.
who found favor in the sight of God, and he asked if he might find a dwelling place for the God of Jacob.
47 A Salomon zbudował mu dom.
But it was Solomon who built the house for God.
48 Ale on Najwyższy nie mieszka w kościołach ręką uczynionych, jako prorok mówi:
However, the Most High does not live in houses made with hands, as the prophet says,
49 Niebo jest stolica moja, a ziemia podnóżek nóg moich. Cóż mi za dom zbudujecie, mówi Pan, albo które jest miejsce odpocznienia mego?
'Heaven is my throne, and the earth is the footstool for my feet. What kind of house can you build for me? says the Lord, or what is the place for my rest?
50 Izali ręka moja tego wszystkiego nie uczyniła?
Did my hand not make all these things?'
51 Ludzie twardego karku i nieobrzezanego serca, i uszów! wy się zawżdy sprzeciwiacie Duchowi Świętemu jako ojcowie wasi, tak i wy.
You people who are stiff-necked and uncircumcised in heart and ears, you always resist the Holy Spirit; you act just as your fathers acted.
52 Któregoż z proroków nie prześladowali ojcowie wasi, i nie pozabijali tych, którzy przedtem opowiadali o przyjściu tego Sprawiedliwego, któregoście wy się teraz stali zdrajcami i mordercami?
Which of the prophets did your fathers not persecute? They killed the prophets who appeared in advance of the coming of the Righteous One; and you have now become the betrayers and murderers of him also,
53 Którzyście wzięli zakon przez rozrządzenie anielskie, a nie strzegliście go.
you people who received the law that angels had established, but you did not keep it.”
54 Tedy słuchając tego, pukali się w sercach swych i zgrzytali na niego zębami.
Now when the council members heard these things, they were cut to the heart, and they ground their teeth at Stephen.
55 A on będąc pełen Ducha Świętego, patrząc pilnie w niebo, ujrzał chwałę Bożą i Jezusa stojącego po prawicy Bożej.
But he, being full of the Holy Spirit, looked up intently into heaven and saw the glory of God; and he saw Jesus standing at the right hand of God.
56 I rzekł: Oto widzę niebiosa otworzone i Syna człowieczego stojącego po prawicy Bożej.
Stephen said, “Look, I see the heavens opened, and the Son of Man standing at the right hand of God.”
57 A oni krzyknąwszy głosem wielkim, zatulili uszy swoje i rzucili się na niego jednomyślnie.
At this the council members covered their ears, and shouting out with a loud voice, altogether they rushed at him.
58 A wypchnąwszy go z miasta, kamionowali; a świadkowie złożyli szaty swoje u stóp młodzieńca, którego zwano Saul.
They dragged him out of the city where they began to stone him, and the witnesses laid down their outer clothing at the feet of a young man named Saul.
59 I kamionowali Szczepana modlącego się i mówiącego: Panie Jezu! przyjmij ducha mojego!
As they were stoning Stephen, he was calling out to the Lord and saying, “Lord Jesus, receive my spirit.”
60 A klęknąwszy na kolana, zawołał głosem wielkim: Panie! nie poczytaj im tego za grzech! A to rzekłszy, zasnął.
He knelt down and called out with a loud voice, “Lord, do not hold this sin against them.” When he had said this, he fell asleep.
