Dzieje 7
1 —Czy te oskarżenia są prawdziwe?—zapytał Szczepana najwyższy kapłan.
Gobele salasu hina dunu da Sidibenema adole ba: i, “Amo da dafawanela: ?”
2 —Wysłuchajcie mnie, drodzy przyjaciele i starsi—odpowiedział Szczepan. —Bóg, któremu należy się chwała, ukazał się naszemu przodkowi Abrahamowi w Mezopotamii, zanim jeszcze ten przeniósł się do Charanu.
Sidibene da bu adole i, “Na fi dunu amola ada huluane nabima! Ninia aowalalia aowa A: ibalaha: me da Ha: ila: ne sogega fila asi. Be hidadea, Hadigidafa Gode da Mesoubouda: imia sogega ema misi.
3 Powiedział mu wtedy: „Opuść swój kraj i krewnych i idź do miejsca, które ci wskażę”.
Gode da ema amane sia: i, `Dia fidafa amola dia soge yolesili, na olelemu sogega masa.
4 Pozostawił więc Abraham kraj Chaldejczyków i zamieszkał w Charanie. Po śmierci jego ojca, Bóg przyprowadził go tutaj, do kraju, w którym teraz mieszkacie,
Amalalu, ea soge yolesili, e da Ha: ila: ne sogega fimusa: asi. A: ibalaha: me ea eda bogoloba, Gode da sia: beba: le, e da mugululi, dilia waha fibi soge amoga misi.
5 ale nie dał mu w posiadanie nawet skrawka tej ziemi. Obiecał jednak dać cały ten kraj jemu i jego potomstwu, mimo że Abraham nie miał wtedy jeszcze dzieci!
Amo esoga, Gode da amo soge A: ibalaha: mema hame i, E hamedafa i. Be amo soge E da hobea imunusa: sia: i. A: ibalaha: me egaga fi dunu da amo soge lama: ne E sia: i. Amo esoga, Gode da fa: no imunu sia: i amo eso, A:ibalaha: me da mano hamedei esalu.
6 Bóg powiedział również, że jego potomkowie przeniosą się do innego kraju, tam staną się niewolnikami i przez czterysta lat będą żyć w cierpieniu.
Gode da A: ibalaha: mema amane sia: i, ‘Digaga fi dunu da soge eno amo ganodini esalumu. Ilia da se dabe iasu udigili hawa: hamosu dunu agoane esalumu. Ilia ouligisu dunu da ilima se bagade imunu. Ilia se nabawane amo soge ode 400 agoanega esalumu.
7 „Lecz Ja ukarzę naród, który ich zniewoli”—powiedział Bóg. „I ostatecznie mój lud go opuści, i będzie Mi służyć na tej ziemi”.
Be Na da ilima se imunu dunu fi, amoma se dabe iasu imunu. Fa: no amo soge ilia fisili asili, dia waha lelebe soge amo ganodini Nama nodone sia: ne gadomu.’
8 Wtedy też Bóg zawarł z Abrahamem przymierze, którego znakiem było obrzezanie. Gdy więc urodził mu się syn Izaak, Abraham obrzezał go ósmego dnia po urodzeniu. Tak samo postąpił Izaak z synem Jakubem, a Jakub—z dwunastoma synami, przodkami narodu Izraela.
Amalalu, amo gousa: su hou hamoi dagoiba: le, dunu huluane dawa: ma: ne, Gode da A: ibalaha: mema ilegele olelei. Amo ilegei da A: ibalaha: me ea fi dunu huluane ilia gadofo damuma: ne, Gode Ea sia: i. Amaiba: le, fa: no A: ibalaha: me ea mano Aisage lalelegele, hi afae aligili, A:ibalaha: me da Aisage ea gadofo damui. Aisage ea mano Ya: igobe lalelegele, hi afae aligili, Aisage da ea gadofo damui. Amalalu, Ya: igobe ea mano lalelegele, hi afadafa aligili, afae afae ili gadofo damui. Ya: igobe ea mano fagoyale gala da ninia aowalali dunu esalu.
9 Oni to z zazdrości sprzedali Józefa w niewolę do Egiptu. Lecz Bóg czuwał nad nim.
Be Ya: igobe ea mano ilia eya Yousefe mudale ba: beba: le, e Idibidi soge ganodini se dabe iasu hawa: hamoma: ne, bidi lai dagoi.
10 Wybawił go ze wszystkich nieszczęść, dał mu mądrość i obdarzył przychylnością faraona, władcy Egiptu. W końcu sprawił, że Józef otrzymał władzę nad całym krajem i nad dworem faraona.
Be Gode da Yousefe mae yolesili, ea se nabasu hou amo ganodini fidisu. Yousefe da Idibidi hina bagade dunu ema doaga: beba: le, ea ba: su amola bagade dawa: su hou Gode fidibiba: le, Idibidi hina bagade da Yousefe hahawane ba: i. Amaiba: le, e da Yousefe da Idibidi soge, amola hina bagade ea diasu amo ouligima: ne sia: i.
11 Po pewnym czasie w Egipcie i w Kanaanie zapanował straszny głód. Nasi przodkowie nie mieli co jeść.
Amalalu, Idibidi soge amola Ga: ina: ne soge, ha: i bagade doaga: beba: le, dunu huluane se bagade nabi. Ninia aowalali dunu da ha: i manu hamedafa ba: su.
12 Gdy więc Jakub dowiedział się, że w Egipcie są jeszcze zapasy zboża, posłał tam swoich synów, aby kupili je.
Ya: igobe da ha: i manu Idibidi soge amo ganodini dialebe nababeba: le, e da ea mano ilia ha: i manu bidiga lala masa: ne asunasi.
13 Gdy po raz kolejny pojechali do Egiptu, Józef dał się rozpoznać braciom i przedstawił ich faraonowi.
Bu Ga: ina: ne soge amoga misini, amalu ilia bu Idibidi sogega asi. Amo esoga, Yousefe da Ya: igobe ea mano ilia eya esala, amo e da ilima olelei. Amalalu, Idibidi ouligisu dunu da Yousefe ea sosogo fi dawa: i dagoi.
14 Następnie posłał po swojego ojca, Jakuba, i resztę rodziny. W sumie sprowadził do Egiptu siedemdziesiąt pięć osób.
Amalalu, Yousefe da Ya: igobe amola ea fi dunu huluane (dunu huluane da 75), ilia Idibidi sogega fimusa: misa: ne sia: i.
15 Jakub przybył więc do Egiptu i już tam zmarł. Pomarli też jego synowie.
Ya: igobe amola ea mano huluane, da Idibidi sogega doaga: i. Amo soge ganodini ilia bogoi.
16 Ich ciała przeniesiono do Sychem i pochowano w grobowcu, który Abraham kupił od synów Chamora.
Ilia da: i hodo huluane ilia Siegeme sogega gaguli asili, uli dogoi musa: A:ibalaha: me da Ha: imo fi ilima muniga bidilai, amo ganodini sali dagoi.
17 Gdy zbliżał się czas wypełnienia Bożej obietnicy, danej Abrahamowi, liczba Izraelitów w Egipcie szybko wzrosła.
Asili, Gode Ea musa: A:ibalaha: mema ilegei eso da gadenenewane doaga: loba, ninia aowalalia Idibidi soge ganodini ilia idi da bagade heda: i dagoi ba: i.
18 Wtedy właśnie rozpoczął rządy nowy władca, który nie znał Józefa i jego zasług.
Hina bagade eno, e Yousefe ea hou hame dawa: su dunu da Idibidi ouligisu hawa: hamosu lai dagoi.
19 Zaczął prześladować nasz naród i zmuszał rodziców do porzucania swoich niemowląt, powodując ich śmierć.
E da ninia aowalalima ogogole amola nimi bagadewane hamoi. E da ninia aowalali ilia mano dudubusa bogoma: ne, gadili hadigima: ne sia: i.
20 W tym właśnie czasie urodził się Mojżesz—dziecko ukochane przez Boga. Przez trzy miesiące trzymano go potajemnie w domu rodzinnym,
Amo esoga, Mousese da lalelegei. E da mano dudubusa ida: iwane ba: i. Oubi udiana amoga, ea ame da amo mano diasu ganodini ouligisu.
21 a gdy już został porzucony, znalazła go córka faraona. Zaopiekowała się nim i uczyniła swoim synem.
Be amo mano ilia da diasu gadili ligisili, Idibidi hina bagade ea uda mano a: fini, Mousese ba: beba: le, ea fofoi. E da Mousese ea manodafa agoane esaloma: ne fofoi.
22 Dzięki temu Mojżesz zdobył całą wiedzę Egiptu i stał się potężny zarówno w słowach, jak i czynach.
Olelesu dunu da olelebeba: le, Mousese da Idibidi dunu ilia bagade dawa: su hou huluane lalegagui dagoi. E da bagade dawa: su amola gasa bagade hawa: hamosu dunu agoane asigilai.
23 Pewnego dnia, gdy miał już prawie czterdzieści lat, postanowił odwiedzić swoich rodaków—Izraelitów.
Mousese da lalelegele, ode 40 esalu, e da ea Isala: ili fidafa dunu ilia hou ba: musa: asi.
24 Zobaczył wtedy, jak pewien Egipcjanin znęca się nad Izraelitą. Stanął w jego obronie i zabił Egipcjanina.
E da Idibidi dunu afae Isala: ili dunu afae bagadewane fananebe ba: i. Mousese da dabe imunusa: dawa: beba: le, Idibidi dunu medole legei.
25 Spodziewał się, że rodacy zrozumieją, iż przez niego sam Bóg przychodzi im na ratunek. Ale oni tego nie pojęli.
(Gode da Mousese ea loboga Isala: ili dunu ilia se dabe iasu diasu logo doasimu amo Mousese da dawa: i galu. Amola Isala: ili dunu da amo hou asigiwane dawa: mu, e da dawa: i galu. Be ilia da hame dawa: i.)
26 Następnego dnia Mojżesz zobaczył dwóch bijących się Izraelitów. Próbował ich pogodzić, wołając: „Jesteście przecież rodakami! Dlaczego więc krzywdzicie się nawzajem?”.
Golale, eso enoga, e da Isala: ili dunu aduna ela gegenanebe ba: i. E da ela olofoma: ne, elama amane sia: i, ‘Alia nabima! Alia da Isala: ili fi dunu. Amaiba: le, abuliba: le gegesala: ?’
27 Wtedy ten, który bił drugiego, odepchnął Mojżesza i powiedział: „Kto cię ustanowił naszym przywódcą i sędzią?
Be Isala: ili dunu afadafa, e da eno dunuma osa: le heda: musa: dawa: beba: le, ougiliwane Mousese fulifasi. ‘E amane adole ba: i, “Di da ninima ouligisu esalabala? Di da ninima fofada: su dunula: ?
28 Może i mnie chcesz zabić, tak jak wczoraj tego Egipcjanina?”.
Di da aya Idibidi dunu medole legei, amo defele dia na medole legema: bela: ?’
29 Słysząc to, Mojżesz uciekł z Egiptu i zamieszkał jako cudzoziemiec w kraju Madian. Tam urodziło mu się dwóch synów.
Amo sia: nababeba: le, Mousese da hobeale, Idibidi soge fisili, Midia: ne sogega fimusa: asi. Amo soge ganodini, ea dunu mano aduna lalelegei.
30 Czterdzieści lat później, na pustyni, w pobliżu góry Synaj, ukazał mu się anioł—w krzaku, który płonął, ale się nie spalał.
Ode 40 gidigili, dunu hame esalebe hafoga: i soge Sainai Goumi gadenene, Mousese da a: igele dunu, ifa dunumunihadi laluga nenanebe ba: i be hame sui, amo ganodini ba: i.
31 Zaciekawiony tym widokiem, Mojżesz podszedł bliżej i wtedy usłyszał głos Pana:
Fofogadigili, noga: le ba: musa: gini gadenene misini, Mousese da Gode Ea sia: nabi, amane,
32 „Jestem Bogiem twoich przodków—Abrahama, Izaaka i Jakuba”. Mojżesz przeraził się i nie miał odwagi dłużej na to patrzeć.
“Na da dia aowalalia Gode Esala. Na da A: ibalaha: me, Aisage amola Ya: igobe, ilima Gode Esala.” Mousese da beda: iba: le, yagugui. E da beda: iba: le, ba: mu higa: i galu.
33 „Zdejmij buty—powiedział Pan—bo miejsce, na którym stoisz, to święta ziemia.
Hina Gode da ema amane sia: i, “Dia emo salasu fadegama! Dia waha lela sogebi da hadigi soge!
34 Widziałem cierpienia mojego ludu w Egipcie i słyszałem jego jęki. Zstąpiłem więc, aby go wyzwolić. Chodź, poślę cię teraz do Egiptu”.
Na da Na fidafa ilia se nabasu Idibidi soge ganodini ba: lala. Na da ilia se nabasu dawa: beba: le, ilia se dabe iasu diasu logo doasima: ne doaga: i dagoi. Misa! Na da di Idibidi sogega asunasimu!”
35 Właśnie tego Mojżesza, którego Izraelici odrzucili, mówiąc: „Kto cię ustanowił naszym przywódcą i sędzią?”, Bóg posłał jako przywódcę i wybawiciela swojego narodu, pod opieką anioła, którego zobaczył w płonącym krzaku.
Isala: ili dunu fi da musa: Mousese higa: i galu. Ilia amane sia: i, `Nowa da di ninima ouligisu amola fofada: su dunu hamobela: ?’ Be Isala: ili fi ilia se dabe iasu diasu logo doasima: ne amola ilima ouligisu hamoma: ne, Gode da Mousese asunasi dagoi. A: igele amo da ifa dunumuni laluga nenanebe amo ganodini ba: i, e da Mousese fidisu.
36 I to właśnie on wyprowadził Izraelitów z niewoli, dokonując przy tym wielu niezwykłych cudów, zarówno w Egipcie, jaki i przy przejściu przez Morze Czerwone oraz podczas czterdziestu lat wędrówki przez pustynię.
Mousese da ea fi ilima bisili asili, Idibidi soge yolesili, musa: hame ba: su gasa bagade hou Idibidi ganodini amola Maga: me Hano Wayabo ganodini, hamosu. Ode 40 amoga ilia da dunu hame esalebe wadela: i soge ganodini ahoanu, amo hou ba: su.
37 To właśnie Mojżesz powiedział Izraelitom: „Bóg powoła spośród was proroka podobnego do mnie”.
Mousese da Isala: ili fi ilima amane sia: i, “Gode da na dilima asunasi amo defele E da Balofede dunu eno, dilia fi dunu, amo dilima asunasimu.”
38 I to on był na pustyni pośrednikiem między aniołem, który przemawiał do niego na górze Synaj, a zgromadzeniem Izraela. Od niego otrzymał słowa dające życie—Boże Prawo, aby przekazać je również nam.
Mousese da Isala: ili dunu ilia gilisisu wadela: i soge amo ganodini esalebe ba: i. E amola ninia aowalali, amola a: igele da Sainai Goumia ema sia: i, ilima gilisi. E da Gode Ea esalalalusu sia: ninima bu olelema: ne, lai dagoi.
39 Lecz nasi przodkowie nie chcieli słuchać Mojżesza. Gdy na pewien czas ich opuścił, odrzucili go i zapragnęli wrócić do Egiptu.
Be ninia aowalali dunu da Mousese ea sia: hamedafa nabi. Ilia da ema hihini, bu Idibidi sogega sinidigimusa: dawa: i galu.
40 Powiedzieli Aaronowi: „Zrób nam podobizny bogów! Niech nas poprowadzą z powrotem, bo nie wiemy, co się stało z Mojżeszem, który wyprowadził nas z Egiptu”.
Amaiba: le, ilia da Elanema amane sia: i, ‘Dia ‘gode’ liligi ninima bisili masa: ne hahamoma! Mousese da Idibidi yolesili ninima bisili asi, be e da habila: ? Ninia hame dawa: !’
41 Zrobili więc bożka, złożyli mu ofiarę i cieszyli się ze swojego dzieła.
Amalalu, ilia ogogosu ‘gode’ loboga hamoi liligi bulamagau gawali agoaila hamone, ilima gobele salasu hou hamoi. Ilia loboga hamoi liligi ilima nodone sia: ma: ne, lolo nabe bagade hamosu.
42 Wtedy Bóg odwrócił się od nich i dopuścił, aby oddawali cześć gwiazdom na niebie. Opisane to jest w księdze jednego z proroków: „Izraelici! Czy to dla Mnie składaliście ofiary będąc przez całe czterdzieści lat na pustyni?
Amaiba: le, Gode da Ea dunu fi fisili asili, ilia gasumuni ilima sia: ne gadoma: ne, Gode da fisi dagoi. Amo hou da balofede buga amo ganodini dedei diala, amane, ‘Isala: ili fi dunu! Dilia ode 40 amoga wadela: i sogega ahoanu, ohe fi bagohame medole, gobele salasu hou hamosu. Be dilia da Nama nodone dawa: ma: ne hame hamoi.
43 Nie! Czciliście bożka Molocha w jego namiocie i gwiazdę bożka Refana. Kłanialiście się figurom, które sami sobie zrobiliście. Dlatego pójdziecie w niewolę, daleko, aż za Babilon”.
Be dilia ogogosu ‘gode’ Moulege ea abula diasu amola ogogosu ‘gode’ loboga hamoi liligi ea dio amo Lefa: ne – gasumuni hina dunu - amo aguni asi. Amo ogogosu ‘gode’ liligi dilia loboga hamone, ilima nodone sia: ne gadoi. Amaiba: le, dilia soge fisimusa: , Na da dili Ba: bilone moilai bai bagade baligima: ne, soge enoga masa: a:ne, mugululi sefasimu.’
44 Nasi przodkowie mieli na pustyni namiot przymierza, dowód obecności Boga—kontynuował Szczepan. —To On nakazał Mojżeszowi wykonać go dokładnie według przedstawionego wzoru.
Ninia aowalali da wadela: i hafoga: i sogega ahoanoba, Gode Ea Abula Diasu (Da: bena: gele-amo ganodini Gode Ea Gousa: su Sema Gagili amola Gode Ea Sema igi da: iya dedei dialebe ba: i) aguni asi. Amo abula diasu, Gode Ea Mousesema adoi, amo defele ilia hamoi dagoi.
45 Później pod wodzą Jozuego podbili oni ziemię narodów, które Bóg przed nimi wypędził. Wtedy wnieśli ten namiot do Kanaanu i mieli go aż do czasów króla Dawida.
Fa: nowane, ninia aowalali da Yosiuama fa: no bobogele, ilia Ga: ina: ne soge huluane lalegagui. Gode da hidadea amo soge fi huluane sefasi. Amo esoga, ilia da Da: bena: gele Abula Diasu aguni asi. Da: bena: gele Diasu da Isala: ili soge amo ganodini dialu, Da: ibidi ea eso doaga: i.
46 Dawid cieszył się przychylnością Boga Jakuba i prosił Go o zgodę na wybudowanie dla Niego świątyni,
Gode da Da: ibidima hahawane galu. Da: ibidi da Ya: igobe ea Godedafa amo da diasu ganodini esaloma: ne, diasu gagumusa: Godema adole ba: i.
47 ale zrobił to dopiero Salomon.
Be Soloumane hifawane da Gode Ea diasu gagui dagoi.
48 Najwyższy Bóg nie mieszka jednak w świątyniach wzniesionych przez ludzi. Prorok Izajasz powiedział:
Be Gode Gadodafa da diasu amo dunu ea loboga hamoi liligi, amo ganodini hame esala. Balofede dunu ea sia: agoane dedei diala: ,
49 „Bóg mówi: Niebo jest moim tronem, a ziemia jedynie moim podnóżkiem. Jaki więc dom Mi zbudujecie? Jakie miejsce odpoczynku?
`Hina Gode da amane sia: sa, Na fisu da Hebene, Na emo ligisisu da osobo bagade. Na ganodini esaloma: ne adi diasu gaguma: bela: ? Na da adi sogebi amoga esaloma: bela: ?
50 Czy ziemia i niebo nie są moim dziełem?”.
Amo liligi huluane Nisu Na hamoi, amo dilia hame dawa: bela: ?’”
51 Jesteście uparci—mówił dalej Szczepan—a wasze serca i uszy są nieczułe jak u pogan! Zawsze sprzeciwiacie się Duchowi Świętemu, tak samo jak wasi przodkowie.
Sidibene bu amane sia: i, ‘Dilia dogo da igi agoane hamoi. Dilia dogo da Gode Ea hou hamedafa dawa: Gode Ea sia: hamedafa naba. Dilia da dilia aowalalia hou defele lalegagui dagoi. Eso huluane dilia Gode Ea A: silibu Hadigidafa Gala Ema gegenana.
52 Który prorok nie był przez nich prześladowany? Zabili nawet tych, którzy przepowiadali nadejście Prawego, czyli Jezusa. A wy Jego samego zdradziliście i zamordowaliście!
Dilia aowalali da balofede dunu huluanedafa ilima se bagade iasu. Amo dunu da musa: Gode Ea Ida: iwane Hawa: Hamosu Dunu da misunu sia: i, be dilia amo huluane medole legei dagoi. Amola wali, amo misi Dunu Yesu Gelesu dilia hohonone, medole legei dagoi.
53 Nie przestrzegaliście Prawa Mojżesza, chociaż otrzymaliście je z rąk aniołów.
Gode Ea Sema huluane, a:igele ilia da ninima i liligi, dilia huluane gega naba, be hamedafa hamosa!”
54 Przywódcy, słysząc słowa Szczepana, wpadli w gniew.
Gasolo dunu da Sidibene ea sia: nababeba: le, ougi bagade ba: i. Ougiba: le, ilia lafi gagamui.
55 Lecz on, pełen Ducha Świętego, wpatrywał się w niebo. I ujrzał chwałę Boga oraz Jezusa, stojącego po Jego prawej stronie.
Be Sidibene, ea dogo Gode Ea A: silibu amoga nabaiba: le, ea si ba: le gadole, Gode Ea hadigi amola Yesu da Gode Ea afodafa amo dafulili lelebe ba: i.
56 —Widzę otwarte niebo—powiedział—i Syna Człowieczego stojącego po prawej stronie Boga.
“Ba: ma!” e sia: i. “Na da Hebene doasili, Dunu Egefe, Gode Ea lobodafadi dafulili lelebe ba: sa!”
57 Tego już nie mogli znieść. Zaczęli krzyczeć, zatkali sobie uszy i wszyscy razem rzucili się na Szczepana.
Gasolo dunu da ha: giwane halasu. Ilia ge ilia da loboga ga: si. Amalalu ilia Sidibenema hehenane, gagulaligili,
58 Wywlekli go za miasto i zaczęli obrzucać kamieniami. Oficjalni świadkowie tej egzekucji zdjęli swoje płaszcze i zostawili je u młodego człowieka imieniem Szaweł.
moilai bai bagade gagoi gadili galadigili, igiga medoi. Ba: su dunu ilia abula fadegale, ayeligi dunu ea dio amo Solo, amo ouligima: ne ema i.
59 Gdy rzucali w Szczepana kamieniami, on zawołał: —Panie Jezu! Przyjmij mojego ducha!
Ilia da mae yolesili, Sidibene igiga medolaloba, Sidibene da Hina Yesuma amane wele sia: i, “Hina Yesu Gelesu! Dia na a: silibu lama!”
60 Chwilę później, osuwając się na kolana, zawołał jeszcze głośniej: —Panie! Nie policz im tego grzechu! Po tych słowach umarł.
E da muguni bugili, ha: giwane wei, “Hina Gode! Amo ilia wadela: i hou wali hamoi, Dia gogolema: ne olofoma!” Amo sia: nu, e da bogoi.
