امثال 6

1 ای پسرم، اگر ضامن کسی شده و تعهد کرده‌ای که او قرضش را پس بدهد،

My son, if you set aside your money as a guarantee for your neighbor's loan, if you gave your promise for a loan of someone you do not know,

2 و اگر با این تعهد، خود را گرفتار ساخته‌ای،

then you have laid a trap for yourself by your promise and you have been caught by the words of your mouth.

3 تو در واقع اسیر او هستی و باید هر چه زودتر خود را از این دام رها سازی. پس فروتن شو و نزد او برو و از او خواهش کن تا تو را از قید این تعهد آزاد سازد.

When you are caught by your words, my son, do this and save yourself, since you have fallen into the hand of your neighbor; go and humble yourself and make your case before your neighbor.

4 خواب به چشمانت راه نده و آرام ننشین،

Give your eyes no sleep and your eyelids no slumber.

5 بلکه مانند آهویی که از چنگ صیاد می‌گریزد یا پرنده‌ای که از دامی که برایش نهاده‌اند می‌رهد، خود را نجات بده.

Save yourself like a gazelle from the hand of the hunter, like a bird from the hand of the fowler.

6 ای آدمهای تنبل، زندگی مورچه‌ها را مشاهده کنید و درس عبرت بگیرید.

Look at the ant, you lazy person, consider her ways, and be wise.

7 آنها ارباب و رهبر و رئیسی ندارند،

It has no commander, officer, or ruler,

8 ولی با این همه در طول تابستان زحمت می‌کشند و برای زمستان آذوقه جمع می‌کنند.

yet it prepares its food in the summer and during the harvest it stores up what it will eat.

9 اما ای آدم تنبل، کار تو فقط خوابیدن است. پس کی می‌خواهی بیدار شوی؟

How long will you sleep, you lazy person? When will you rise from your sleep?

10 کمی خواب بیشتر، کمی چُرت بیشتر، کمی دست رو دست گذاشتن و استراحت بیشتر،

“A little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to rest”—

11 و فقر و تنگدستی همچون راهزنی مسلح به سراغ تو خواهد آمد.

and your poverty will come like a robber and your needs like an armed soldier.

12 آدم رذل و خبیث کیست؟ آنکه دائم دروغ می‌گوید،

A worthless person—a wicked man— lives by the crookedness of his speech,

13 و برای فریب دادن مردم با چشمش چشمک می‌زند، با پایش علامت می‌دهد، به انگشت اشاره می‌کند،

winking his eyes, making signals with his feet and pointing with his fingers.

14 و در فکر پلید خود پیوسته نقشه‌های شرورانه می‌کشد و نزاع بر پا می‌کند.

He plots evil with deceit in his heart; he always stirs up discord.

15 بنابراین، ناگهان دچار بلای علاج‌ناپذیری خواهد شد و در دم از پای در خواهد آمد و علاجی نخواهد بود.

Therefore his disaster will overtake him in an instant; in a moment he will be broken beyond healing.

16 هفت چیز است که خداوند از آنها نفرت دارد: نگاه متکبرانه، زبان دروغگو، دستهایی که خون بی‌گناه را می‌ریزند، فکری که نقشه‌های پلید می‌کشد، پاهایی که برای بدی کردن می‌شتابند، شاهدی که دروغ می‌گوید، شخصی که در میان دوستان تفرقه می‌اندازد.

There are six things that Yahweh hates, seven that are disgusting to him.

17

The eyes of a proud person, a tongue that lies, hands that shed the blood of innocent people,

18

a heart that invents wicked schemes, feet that quickly run to do evil,

19

a witness who breathes out lies and one who sows discord among brothers.

20 ای پسر من، اوامر پدر خود را به جا آور و تعالیم مادرت را فراموش نکن.

My son, obey the command of your father and do not forsake the teaching of your mother.

21 سخنان ایشان را آویزه گوش خود نما و نصایح آنها را در دل خود جای بده.

Always bind them on your heart; tie them about your neck.

22 اندرزهای ایشان تو را در راهی که می‌روی هدایت خواهند کرد و هنگامی که در خواب هستی از تو مواظبت خواهند نمود و چون بیدار شوی با تو سخن خواهند گفت؛

When you walk, they will guide you; when you sleep, they will watch over you; and when you wake up, they will teach you.

23 زیرا تعالیم و تأدیب‌های ایشان مانند چراغی پر نور راه زندگی تو را روشن می‌سازند.

For the commands are a lamp, and the teaching is a light; the corrections that come by instruction are the way of life.

24 نصایح ایشان تو را از زنان بدکاره و سخنان فریبنده‌شان دور نگه می‌دارد.

It keeps you from the immoral woman, from the smooth words of an immoral woman.

25 دلباخته زیبایی این گونه زنان نشو. نگذار عشوه‌گری‌های آنها تو را وسوسه نماید؛

Do not lust in your heart after her beauty and do not let her capture you with her eyelashes.

26 زیرا زن فاحشه تو را محتاج نان می‌کند و زن بدکاره زندگی تو را تباه می‌سازد.

Sleeping with a prostitute can cost the price of a loaf of bread, but the wife of another may cost you your very life.

27 آیا کسی می‌تواند آتش را در بر بگیرد و نسوزد؟

Can a man carry a fire against his chest without burning his clothes?

28 آیا می‌تواند روی زغالهای داغ راه برود و پاهایش سوخته نشود؟

Can a man walk on hot coals without scorching his feet?

29 همچنان است مردی که با زن دیگری زنا کند. او نمی‌تواند از مجازات این گناه فرار کند.

So is the man who sleeps with his neighbor's wife; the one who sleeps with her will not go unpunished.

30 اگر کسی به دلیل گرسنگی دست به دزدی بزند مردم او را سرزنش نمی‌کنند،

People do not despise a thief if he steals to satisfy his need when he is hungry.

31 با این حال وقتی به دام بیفتد باید هفت برابر آنچه که دزدیده است جریمه بدهد، ولو اینکه این کار به قیمت از دست دادن همهٔ اموالش تمام شود.

Yet if he is caught, he will pay back seven times what he stole; he must give up everything of value in his house.

32 اما کسی که مرتکب زنا می‌شود احمق است، زیرا جان خود را تباه می‌کند.

The one who commits adultery has no sense; the one who does it destroys himself.

33 او را خواهند زد و ننگ و رسوایی تا ابد گریبانگیر او خواهد بود؛

Wounds and shame are what he deserves and his disgrace will not be wiped away.

34 زیرا آتش خشم و حسادت شوهر آن زن شعله‌ور می‌گردد و با بی‌رحمی انتقام می‌گیرد.

For jealousy makes a man furious; he will show no mercy when he takes his revenge.

35 او تاوانی قبول نخواهد کرد و هیچ هدیه‌ای خشم او را فرو نخواهد نشاند.

He will accept no compensation and he cannot be bought off, though you offer him many gifts.