امثال 6

1 ای پسرم، اگر ضامن کسی شده و تعهد کرده‌ای که او قرضش را پس بدهد،

[My] son, if you become surety for your friend, you shall deliver your hand to an enemy.

2 و اگر با این تعهد، خود را گرفتار ساخته‌ای،

For a man's own lips become a strong snare to him, and he is caught with the lips of his own mouth.

3 تو در واقع اسیر او هستی و باید هر چه زودتر خود را از این دام رها سازی. پس فروتن شو و نزد او برو و از او خواهش کن تا تو را از قید این تعهد آزاد سازد.

[My] son, do what I command you, and deliver yourself; for on your friend's account you are come into the power of evil [men]: faint not, but stir up even your friend for whom you are become surety.

4 خواب به چشمانت راه نده و آرام ننشین،

Give not sleep to your eyes, nor slumber with your eyelids;

5 بلکه مانند آهویی که از چنگ صیاد می‌گریزد یا پرنده‌ای که از دامی که برایش نهاده‌اند می‌رهد، خود را نجات بده.

that you may deliver yourself as a doe out of the toils, and as a bird out of a snare.

6 ای آدمهای تنبل، زندگی مورچه‌ها را مشاهده کنید و درس عبرت بگیرید.

Go to the ant, O sluggard; and see, and emulate his ways, and become wiser than he.

7 آنها ارباب و رهبر و رئیسی ندارند،

For whereas he has no husbandry, nor any one to compel him, and is under no master,

8 ولی با این همه در طول تابستان زحمت می‌کشند و برای زمستان آذوقه جمع می‌کنند.

he prepares food for himself in the summer, and lays by abundant store in harvest. Or go to the bee, and learn how diligent she is, and how earnestly she is engaged in her work; whose labours kings and private men use for health, and she is desired and respected by all: though weak in body, she is advanced by honouring wisdom.

9 اما ای آدم تنبل، کار تو فقط خوابیدن است. پس کی می‌خواهی بیدار شوی؟

How long will you lie, O sluggard? and when will you awake out of sleep?

10 کمی خواب بیشتر، کمی چُرت بیشتر، کمی دست رو دست گذاشتن و استراحت بیشتر،

You sleep a little, and you rest a little, and you slumber a short [time], and you fold your arms over your breast a little.

11 و فقر و تنگدستی همچون راهزنی مسلح به سراغ تو خواهد آمد.

Then poverty comes upon you as an evil traveller, and lack as a swift courier: but if you be diligent, your harvest shall arrive as a fountain, and poverty shall flee away as a bad courier.

12 آدم رذل و خبیث کیست؟ آنکه دائم دروغ می‌گوید،

A foolish man and a transgressor goes in ways that are not good.

13 و برای فریب دادن مردم با چشمش چشمک می‌زند، با پایش علامت می‌دهد، به انگشت اشاره می‌کند،

And the same winks with the eye, and makes a sign with his foot, and teaches with the beckonings of his fingers.

14 و در فکر پلید خود پیوسته نقشه‌های شرورانه می‌کشد و نزاع بر پا می‌کند.

[His] perverse heart devises evils: at all times such a one causes troubles to a city.

15 بنابراین، ناگهان دچار بلای علاج‌ناپذیری خواهد شد و در دم از پای در خواهد آمد و علاجی نخواهد بود.

Therefore his destruction shall come suddenly; overthrow and irretrievable ruin.

16 هفت چیز است که خداوند از آنها نفرت دارد: نگاه متکبرانه، زبان دروغگو، دستهایی که خون بی‌گناه را می‌ریزند، فکری که نقشه‌های پلید می‌کشد، پاهایی که برای بدی کردن می‌شتابند، شاهدی که دروغ می‌گوید، شخصی که در میان دوستان تفرقه می‌اندازد.

For he rejoices in all things which God hates, and he is ruined by reason of impurity of soul.

17

The eye of the haughty, a tongue unjust, hands shedding the blood of the just;

18

and a heart devising evil thoughts, and feet hastening to do evil, —[are hateful to God].

19

An unjust witness kindles falsehoods, and brings on quarrels between brethren.

20 ای پسر من، اوامر پدر خود را به جا آور و تعالیم مادرت را فراموش نکن.

[My] son, keep the laws of your father, and reject not the ordinances of your mother:

21 سخنان ایشان را آویزه گوش خود نما و نصایح آنها را در دل خود جای بده.

but bind them upon your soul continually, and hang them as a chain about your neck.

22 اندرزهای ایشان تو را در راهی که می‌روی هدایت خواهند کرد و هنگامی که در خواب هستی از تو مواظبت خواهند نمود و چون بیدار شوی با تو سخن خواهند گفت؛

Whenever you walk, lead this along and let it be with you; that it may talk with you when you wake.

23 زیرا تعالیم و تأدیب‌های ایشان مانند چراغی پر نور راه زندگی تو را روشن می‌سازند.

For the commandment of the law is a lamp and a light; a way of life; reproof also and correction:

24 نصایح ایشان تو را از زنان بدکاره و سخنان فریبنده‌شان دور نگه می‌دارد.

to keep you continually from a married woman, and from the calumny of a strange tongue.

25 دلباخته زیبایی این گونه زنان نشو. نگذار عشوه‌گری‌های آنها تو را وسوسه نماید؛

Let not the desire of beauty overcome you, neither be you caught by your eyes, neither be captivated with her eyelids.

26 زیرا زن فاحشه تو را محتاج نان می‌کند و زن بدکاره زندگی تو را تباه می‌سازد.

For the value of a harlot is as much as of one loaf; and a woman hunts for the precious souls of men.

27 آیا کسی می‌تواند آتش را در بر بگیرد و نسوزد؟

Shall any one bind fire in his bosom, and not burn his garments?

28 آیا می‌تواند روی زغالهای داغ راه برود و پاهایش سوخته نشود؟

or will any one walk on coals of fire, and not burn his feet?

29 همچنان است مردی که با زن دیگری زنا کند. او نمی‌تواند از مجازات این گناه فرار کند.

So is he that goes in to a married woman; he shall not be held guiltless, neither any one that touches her.

30 اگر کسی به دلیل گرسنگی دست به دزدی بزند مردم او را سرزنش نمی‌کنند،

It is not to be wondered at if one should be taken stealing, for he steals that when hungry he may satisfy his soul:

31 با این حال وقتی به دام بیفتد باید هفت برابر آنچه که دزدیده است جریمه بدهد، ولو اینکه این کار به قیمت از دست دادن همهٔ اموالش تمام شود.

but if he should be taken, he shall repay sevenfold, and shall deliver himself by giving all his goods.

32 اما کسی که مرتکب زنا می‌شود احمق است، زیرا جان خود را تباه می‌کند.

But the adulterer through lack of sense procures destruction to his soul.

33 او را خواهند زد و ننگ و رسوایی تا ابد گریبانگیر او خواهد بود؛

He endures both pain and disgrace, and his reproach shall never be wiped off.

34 زیرا آتش خشم و حسادت شوهر آن زن شعله‌ور می‌گردد و با بی‌رحمی انتقام می‌گیرد.

For the soul of her husband is full of jealousy: he will not spare in the day of vengeance.

35 او تاوانی قبول نخواهد کرد و هیچ هدیه‌ای خشم او را فرو نخواهد نشاند.

He will not forego [his] enmity for any ransom: neither will he be reconciled for many gifts.