امثال 23

1 وقتی با حاکم سر سفره می‌نشینی، به خاطر بسپار با چه کسی روبرو هستی.

When you sit to eat with a ruler, consider diligently what is before you;

2 اگر آدم پرخوری هستی، کارد بر گلویت بگذار

put a knife to your throat if you are a man given to appetite.

3 و شیفتهٔ غذاهای لذیذ او نشو، زیرا ممکن است فریبی در کار باشد.

Don’t be desirous of his dainties, since they are deceitful food.

4 عاقل باش و برای به چنگ آوردن ثروت، خودت را خسته نکن،

Don’t weary yourself to be rich. In your wisdom, show restraint.

5 زیرا ثروت ناپایدار است و مانند عقاب می‌پرد و ناپدید می‌شود.

Why do you set your eyes on that which is not? For it certainly sprouts wings like an eagle and flies in the sky.

6 از سفرهٔ آدم خسیس غذا نخور و برای غذاهای لذیذ او حریص نباش،

Don’t eat the food of him who has a stingy eye, and don’t crave his delicacies,

7 چون او حساب هر چه را که بخوری در فکرش نگه می‌دارد. او تعارف می‌کند و می‌گوید: «بخور و بنوش»، اما این را از ته دل نمی‌گوید.

for as he thinks about the cost, so he is. “Eat and drink!” he says to you, but his heart is not with you.

8 لقمه‌ای را که خورده‌ای استفراغ خواهی کرد و تشکرات تو بر باد خواهد رفت.

You will vomit up the morsel which you have eaten and waste your pleasant words.

9 آدم نادان را نصیحت نکن، چون او سخنان حکیمانه تو را خوار خواهد شمرد.

Don’t speak in the ears of a fool, for he will despise the wisdom of your words.

10 حدود ملک خود را که از قدیم تعیین شده، تغییر نده و زمین یتیمان را غصب نکن،

Don’t move the ancient boundary stone. Don’t encroach on the fields of the fatherless,

11 زیرا حامی ایشان قدرتمند است و به داد آنها خواهد رسید.

for their Defender is strong. He will plead their case against you.

12 وقتی دیگران تو را تأدیب می‌کنند، با تمام دل آن را بپذیر و به سخنان آموزنده‌شان گوش فرا ده.

Apply your heart to instruction, and your ears to the words of knowledge.

13 از تأدیب کردن فرزند خویش کوتاهی نکن. چوب تنبیه او را نخواهد کشت.

Don’t withhold correction from a child. If you punish him with the rod, he will not die.

14 او را با چوب تنبیه کن که جانش را از هلاکت نجات خواهی داد. (Sheol h7585)

Punish him with the rod, and save his soul from Sheol. (Sheol h7585)

15 پسرم، اگر حکمت در دل تو باشد، دل من شاد خواهد شد

My son, if your heart is wise, then my heart will be glad, even mine.

16 و هنگامی که دهانت به راستی سخن بگوید، وجود من به وجد خواهد آمد.

Yes, my heart will rejoice when your lips speak what is right.

17 به گناهکاران حسادت نورز، بلکه اشتیاق تو اطاعت از خداوند باشد؛

Don’t let your heart envy sinners, but rather fear the LORD all day long.

18 زیرا در این صورت آیندهٔ خوبی خواهی داشت و امید تو بر باد نخواهد رفت.

Indeed surely there is a future hope, and your hope will not be cut off.

19 ای پسرم، عاقل باش و به سخنانم گوش فرا ده. در راه راست گام بردار

Listen, my son, and be wise, and keep your heart on the right path!

20 و با آدمهای میگسار و شکم‌پرست معاشرت نکن،

Don’t be amongst ones drinking too much wine, or those who gorge themselves on meat;

21 زیرا کسانی که کارشان فقط خوردن و خوابیدن است، فقیر و محتاج خواهند شد.

for the drunkard and the glutton shall become poor; and drowsiness clothes them in rags.

22 نصیحت پدرت را که تو را به وجود آورده گوش بگیر و مادر پیرت را خوار مشمار.

Listen to your father who gave you life, and don’t despise your mother when she is old.

23 در پی حقیقت باش و حکمت و ادب و فهم را کسب کن و به هیچ قیمت آنها را از دست نده.

Buy the truth, and don’t sell it. Get wisdom, discipline, and understanding.

24 فرزندی درستکار و دانا باش تا مایهٔ شادی و خشنودی پدر و مادرت شوی.

The father of the righteous has great joy. Whoever fathers a wise child delights in him.

25

Let your father and your mother be glad! Let her who bore you rejoice!

26 ای پسرم، به من گوش بده و از زندگی من سرمشق بگیر.

My son, give me your heart; and let your eyes keep in my ways.

27 بدان که زن بدکاره دام خطرناکی است.

For a prostitute is a deep pit; and a wayward wife is a narrow well.

28 او مانند راهزن در کمین قربانیان خود می‌نشیند و باعث می‌شود مردان زیادی خیانتکار شوند.

Yes, she lies in wait like a robber, and increases the unfaithful amongst men.

29 مصیبت و بدبختی گریبانگیر چه کسی می‌شود؟ آن کیست که دائم نزاع به پا می‌کند و می‌نالد، بی‌جهت زخمی می‌شود و چشمانش تار می‌گردد؟

Who has woe? Who has sorrow? Who has strife? Who has complaints? Who has needless bruises? Who has bloodshot eyes?

30 کسی که دائم شراب می‌خورد و به دنبال میگساری می‌رود.

Those who stay long at the wine; those who go to seek out mixed wine.

31 پس فریفتهٔ شراب قرمز نشو که در پیاله به تو چشمک می‌زند و سپس به نرمی از گلویت پایین می‌رود؛

Don’t look at the wine when it is red, when it sparkles in the cup, when it goes down smoothly.

32 زیرا در پایان، مثل مار سمی تو را نیش خواهد زد و چون افعی تو را خواهد گزید.

In the end, it bites like a snake, and poisons like a viper.

33 چشمانت چیزهای عجیب و غریب خواهند دید و گرفتار وهم و خیال خواهی شد.

Your eyes will see strange things, and your mind will imagine confusing things.

34 مانند کسی خواهی بود که بر سر دکل کشتی که دستخوش امواج دریاست خوابیده باشد.

Yes, you will be as he who lies down in the middle of the sea, or as he who lies on top of the rigging:

35 خواهی گفت: «مرا زدند ولی دردی احساس نمی‌کنم. کی به هوش می‌آیم تا پیاله‌ای دیگر بنوشم؟»

“They hit me, and I was not hurt! They beat me, and I don’t feel it! When will I wake up? I can do it again. I will look for more.”