امثال 23

1 وقتی با حاکم سر سفره می‌نشینی، به خاطر بسپار با چه کسی روبرو هستی.

When you sit down to eat with a leader, pay close attention to what has been set before your face,

2 اگر آدم پرخوری هستی، کارد بر گلویت بگذار

and put a knife to your throat, if, in such a way, you could hold your soul in your own power.

3 و شیفتهٔ غذاهای لذیذ او نشو، زیرا ممکن است فریبی در کار باشد.

Do not desire his foods, in which is the bread of deceit.

4 عاقل باش و برای به چنگ آوردن ثروت، خودت را خسته نکن،

Do not be willing to labor so that you may be enriched. But set limits by your prudence.

5 زیرا ثروت ناپایدار است و مانند عقاب می‌پرد و ناپدید می‌شود.

Do not raise your eyes toward wealth that you are not able to have. For they will make themselves wings, like those of an eagle, and they will fly in the sky.

6 از سفرهٔ آدم خسیس غذا نخور و برای غذاهای لذیذ او حریص نباش،

Do not eat with an envious man, and do not desire his foods.

7 چون او حساب هر چه را که بخوری در فکرش نگه می‌دارد. او تعارف می‌کند و می‌گوید: «بخور و بنوش»، اما این را از ته دل نمی‌گوید.

For, like a seer and an interpreter of dreams, he presumes what he does not know. “Eat and drink,” he will say to you; and his mind is not with you.

8 لقمه‌ای را که خورده‌ای استفراغ خواهی کرد و تشکرات تو بر باد خواهد رفت.

The foods that you had eaten, you will vomit up. And you will lose the beauty in your words.

9 آدم نادان را نصیحت نکن، چون او سخنان حکیمانه تو را خوار خواهد شمرد.

Do not speak into the ears of the unwise. They will despise the doctrine of your eloquence.

10 حدود ملک خود را که از قدیم تعیین شده، تغییر نده و زمین یتیمان را غصب نکن،

Do not touch the boundaries of little ones, and do not enter into the field of the fatherless.

11 زیرا حامی ایشان قدرتمند است و به داد آنها خواهد رسید.

For their close relative is strong, and he will judge their case against you.

12 وقتی دیگران تو را تأدیب می‌کنند، با تمام دل آن را بپذیر و به سخنان آموزنده‌شان گوش فرا ده.

Let your heart enter into doctrine, and let your ears enter into words of knowledge.

13 از تأدیب کردن فرزند خویش کوتاهی نکن. چوب تنبیه او را نخواهد کشت.

Do not be willing to take away discipline from a child. For if you strike him with the rod, he will not die.

14 او را با چوب تنبیه کن که جانش را از هلاکت نجات خواهی داد. (Sheol h7585)

You will strike him with the rod, and so shall you deliver his soul from Hell. (Sheol h7585)

15 پسرم، اگر حکمت در دل تو باشد، دل من شاد خواهد شد

My son, if your soul will become wise, my heart will be glad with you.

16 و هنگامی که دهانت به راستی سخن بگوید، وجود من به وجد خواهد آمد.

And my temperament will exult, when your lips will have spoken what is upright.

17 به گناهکاران حسادت نورز، بلکه اشتیاق تو اطاعت از خداوند باشد؛

Let not your heart compete with sinners. But be in the fear of the Lord all day long.

18 زیرا در این صورت آیندهٔ خوبی خواهی داشت و امید تو بر باد نخواهد رفت.

For you will have hope in the end, and your expectation will not be taken away.

19 ای پسرم، عاقل باش و به سخنانم گوش فرا ده. در راه راست گام بردار

Listen, my son, and be wise, and direct your soul along the way.

20 و با آدمهای میگسار و شکم‌پرست معاشرت نکن،

Do not be willing to be in the feasts of great drinkers, nor in the carousings of those who gather to feed on flesh.

21 زیرا کسانی که کارشان فقط خوردن و خوابیدن است، فقیر و محتاج خواهند شد.

For those who waste time drinking, and who surrender themselves to symbols, will be consumed. And those who sleep will be clothed in rags.

22 نصیحت پدرت را که تو را به وجود آورده گوش بگیر و مادر پیرت را خوار مشمار.

Listen to your father, who conceived you. And do not despise your mother, when she is old.

23 در پی حقیقت باش و حکمت و ادب و فهم را کسب کن و به هیچ قیمت آنها را از دست نده.

Purchase truth, and do not sell wisdom, or doctrine, or understanding.

24 فرزندی درستکار و دانا باش تا مایهٔ شادی و خشنودی پدر و مادرت شوی.

The father of the just exults in gladness; he who has conceived the wise will rejoice in him.

25

Let your father and your mother be joyful, and may she who conceived you exult.

26 ای پسرم، به من گوش بده و از زندگی من سرمشق بگیر.

My son, offer me your heart, and let your eyes keep to my ways.

27 بدان که زن بدکاره دام خطرناکی است.

For a loose woman is a deep pit, and a foreign woman is a constricted well.

28 او مانند راهزن در کمین قربانیان خود می‌نشیند و باعث می‌شود مردان زیادی خیانتکار شوند.

She lies in wait along the way like a robber. And the incautious one whom she sees, she will put to death.

29 مصیبت و بدبختی گریبانگیر چه کسی می‌شود؟ آن کیست که دائم نزاع به پا می‌کند و می‌نالد، بی‌جهت زخمی می‌شود و چشمانش تار می‌گردد؟

Who has woe? Whose father has woe? Who has quarrels? Who falls into pits? Who has wounds without cause? Who has watery eyes?

30 کسی که دائم شراب می‌خورد و به دنبال میگساری می‌رود.

Is it not those who linger over wine, and who strive to be drinking from their cups?

31 پس فریفتهٔ شراب قرمز نشو که در پیاله به تو چشمک می‌زند و سپس به نرمی از گلویت پایین می‌رود؛

Do not gaze into the wine when it turns gold, when its color shines in the glass. It enters pleasantly,

32 زیرا در پایان، مثل مار سمی تو را نیش خواهد زد و چون افعی تو را خواهد گزید.

but in the end, it will bite like a snake, and it will spread poison like a king of snakes.

33 چشمانت چیزهای عجیب و غریب خواهند دید و گرفتار وهم و خیال خواهی شد.

Your eyes will see women who are outsiders, and your heart will utter perversities.

34 مانند کسی خواهی بود که بر سر دکل کشتی که دستخوش امواج دریاست خوابیده باشد.

And you will be like someone sleeping in the middle of the sea, and like a pilot, fast asleep, who has lost his hold on the helm.

35 خواهی گفت: «مرا زدند ولی دردی احساس نمی‌کنم. کی به هوش می‌آیم تا پیاله‌ای دیگر بنوشم؟»

And you will say: “They have beaten me, but I did not feel pain. They have dragged me, and I did not realize it. When will I awaken and find more wine?”