امثال 23

1 وقتی با حاکم سر سفره می‌نشینی، به خاطر بسپار با چه کسی روبرو هستی.

If you sit to sup at the table of a prince, consider attentively the things set before you:

2 اگر آدم پرخوری هستی، کارد بر گلویت بگذار

and apply your hand, knowing that it behoves you to prepare such [meats]: but if you are very insatiable,

3 و شیفتهٔ غذاهای لذیذ او نشو، زیرا ممکن است فریبی در کار باشد.

desire not his provisions; for these belong to a false life.

4 عاقل باش و برای به چنگ آوردن ثروت، خودت را خسته نکن،

If you are poor, measure not yourself with a rich man; but refrain yourself in your wisdom.

5 زیرا ثروت ناپایدار است و مانند عقاب می‌پرد و ناپدید می‌شود.

If you should fix your eye upon him, he will disappear; for wings like an eagle's are prepared for him, and he returns to the house of his master.

6 از سفرهٔ آدم خسیس غذا نخور و برای غذاهای لذیذ او حریص نباش،

Sup not with an envious man, neither desire you his meats:

7 چون او حساب هر چه را که بخوری در فکرش نگه می‌دارد. او تعارف می‌کند و می‌گوید: «بخور و بنوش»، اما این را از ته دل نمی‌گوید.

so he eats and drinks as if any one should swallow a hair, and do not bring him in to yourself, nor eat your morsel with him:

8 لقمه‌ای را که خورده‌ای استفراغ خواهی کرد و تشکرات تو بر باد خواهد رفت.

for he will vomit it up, and spoil your fair words.

9 آدم نادان را نصیحت نکن، چون او سخنان حکیمانه تو را خوار خواهد شمرد.

Say nothing in the ears of a fool, lest at any time he sneer at your wise words.

10 حدود ملک خود را که از قدیم تعیین شده، تغییر نده و زمین یتیمان را غصب نکن،

Remove not the ancient landmarks; and enter not upon the possession of the fatherless:

11 زیرا حامی ایشان قدرتمند است و به داد آنها خواهد رسید.

for the Lord is their redeemer; he is mighty, and will plead their cause with you.

12 وقتی دیگران تو را تأدیب می‌کنند، با تمام دل آن را بپذیر و به سخنان آموزنده‌شان گوش فرا ده.

Apply your heart to instruction, and prepare your ears for words of discretion.

13 از تأدیب کردن فرزند خویش کوتاهی نکن. چوب تنبیه او را نخواهد کشت.

Refrain not from chastening a child; for if you beat him with the rod, he shall not die.

14 او را با چوب تنبیه کن که جانش را از هلاکت نجات خواهی داد. (Sheol h7585)

For you shall beat him with the rod, and shall deliver his soul from death. (Sheol h7585)

15 پسرم، اگر حکمت در دل تو باشد، دل من شاد خواهد شد

Son, if your heart be wise, you shall also gladden my heart;

16 و هنگامی که دهانت به راستی سخن بگوید، وجود من به وجد خواهد آمد.

and your lips shall converse with my lips, if they be right.

17 به گناهکاران حسادت نورز، بلکه اشتیاق تو اطاعت از خداوند باشد؛

Let not your heart envy sinners: but be you in the fear of the Lord all the day.

18 زیرا در این صورت آیندهٔ خوبی خواهی داشت و امید تو بر باد نخواهد رفت.

For if you should keep these things, you shall have posterity; and your hope shall not be removed.

19 ای پسرم، عاقل باش و به سخنانم گوش فرا ده. در راه راست گام بردار

Hear, [my] son, and be wise, and rightly direct the thoughts of your heart.

20 و با آدمهای میگسار و شکم‌پرست معاشرت نکن،

Be not a wine-bibber, neither continue long at feasts, and purchases of flesh:

21 زیرا کسانی که کارشان فقط خوردن و خوابیدن است، فقیر و محتاج خواهند شد.

for every drunkard and whoremonger shall be poor; and every sluggard shall clothe himself with tatters and ragged garments.

22 نصیحت پدرت را که تو را به وجود آورده گوش بگیر و مادر پیرت را خوار مشمار.

Listen, [my] son, to your father which begot you, and despise not [your mother] because she is grown old.

23 در پی حقیقت باش و حکمت و ادب و فهم را کسب کن و به هیچ قیمت آنها را از دست نده.

24 فرزندی درستکار و دانا باش تا مایهٔ شادی و خشنودی پدر و مادرت شوی.

A righteous father brings up [his children] well; and his soul rejoices over a wise son.

25

Let your father and your mother rejoice over you, and let her that bore you be glad.

26 ای پسرم، به من گوش بده و از زندگی من سرمشق بگیر.

[My] son, give me your heart, and let your eyes observe my ways.

27 بدان که زن بدکاره دام خطرناکی است.

For a strange house is a vessel full of holes; and a strange well is narrow.

28 او مانند راهزن در کمین قربانیان خود می‌نشیند و باعث می‌شود مردان زیادی خیانتکار شوند.

For such a one shall perish suddenly; and every transgressor shall be cut off.

29 مصیبت و بدبختی گریبانگیر چه کسی می‌شود؟ آن کیست که دائم نزاع به پا می‌کند و می‌نالد، بی‌جهت زخمی می‌شود و چشمانش تار می‌گردد؟

Who [has] woe? who trouble? who [has] quarrels? and who vexations and disputes? who [has] bruises without a cause? whose eyes are livid?

30 کسی که دائم شراب می‌خورد و به دنبال میگساری می‌رود.

Are not those of them that stay long at wine? [are] not [those] of them that haunt [the places] where banquets are? Be not drunk with wine; but converse with just men, and converse [with them] openly.

31 پس فریفتهٔ شراب قرمز نشو که در پیاله به تو چشمک می‌زند و سپس به نرمی از گلویت پایین می‌رود؛

For if you should set your eyes on bowls and cups, you shall afterwards go more naked than a pestle.

32 زیرا در پایان، مثل مار سمی تو را نیش خواهد زد و چون افعی تو را خواهد گزید.

But at last [such a one] stretches himself out as one struck by a serpent, and venom is diffused through him as by a horned serpent.

33 چشمانت چیزهای عجیب و غریب خواهند دید و گرفتار وهم و خیال خواهی شد.

Whenever your eyes shall behold a strange woman, then your mouth shall speak perverse things.

34 مانند کسی خواهی بود که بر سر دکل کشتی که دستخوش امواج دریاست خوابیده باشد.

And you shall lie as in the midst of the sea, and as a pilot in a great storm.

35 خواهی گفت: «مرا زدند ولی دردی احساس نمی‌کنم. کی به هوش می‌آیم تا پیاله‌ای دیگر بنوشم؟»

And you shall say, They struck me, and I was not pained; and they mocked me, and I knew it not: when will it be morning, that I may go and seek those with whom I may go in company?