امثال 23

1 وقتی با حاکم سر سفره می‌نشینی، به خاطر بسپار با چه کسی روبرو هستی.

When you sit down to dine with a ruler, consider carefully what is set before you,

2 اگر آدم پرخوری هستی، کارد بر گلویت بگذار

and put a knife to your throat if you possess a great appetite.

3 و شیفتهٔ غذاهای لذیذ او نشو، زیرا ممکن است فریبی در کار باشد.

Do not crave his delicacies, for that food is deceptive.

4 عاقل باش و برای به چنگ آوردن ثروت، خودت را خسته نکن،

Do not wear yourself out to get rich; be wise enough to restrain yourself.

5 زیرا ثروت ناپایدار است و مانند عقاب می‌پرد و ناپدید می‌شود.

When you glance at wealth, it disappears, for it makes wings for itself and flies like an eagle to the sky.

6 از سفرهٔ آدم خسیس غذا نخور و برای غذاهای لذیذ او حریص نباش،

Do not eat the bread of a stingy man, and do not crave his delicacies;

7 چون او حساب هر چه را که بخوری در فکرش نگه می‌دارد. او تعارف می‌کند و می‌گوید: «بخور و بنوش»، اما این را از ته دل نمی‌گوید.

for he is keeping track, inwardly counting the cost. “Eat and drink,” he says to you, but his heart is not with you.

8 لقمه‌ای را که خورده‌ای استفراغ خواهی کرد و تشکرات تو بر باد خواهد رفت.

You will vomit up what little you have eaten and waste your pleasant words.

9 آدم نادان را نصیحت نکن، چون او سخنان حکیمانه تو را خوار خواهد شمرد.

Do not speak to a fool, for he will despise the wisdom of your words.

10 حدود ملک خود را که از قدیم تعیین شده، تغییر نده و زمین یتیمان را غصب نکن،

Do not move an ancient boundary stone or encroach on the fields of the fatherless,

11 زیرا حامی ایشان قدرتمند است و به داد آنها خواهد رسید.

for their Redeemer is strong; He will take up their case against you.

12 وقتی دیگران تو را تأدیب می‌کنند، با تمام دل آن را بپذیر و به سخنان آموزنده‌شان گوش فرا ده.

Apply your heart to instruction and your ears to words of knowledge.

13 از تأدیب کردن فرزند خویش کوتاهی نکن. چوب تنبیه او را نخواهد کشت.

Do not withhold discipline from a child; although you strike him with a rod, he will not die.

14 او را با چوب تنبیه کن که جانش را از هلاکت نجات خواهی داد. (Sheol h7585)

Strike him with a rod, and you will deliver his soul from Sheol. (Sheol h7585)

15 پسرم، اگر حکمت در دل تو باشد، دل من شاد خواهد شد

My son, if your heart is wise, my own heart will indeed rejoice.

16 و هنگامی که دهانت به راستی سخن بگوید، وجود من به وجد خواهد آمد.

My inmost being will rejoice when your lips speak what is right.

17 به گناهکاران حسادت نورز، بلکه اشتیاق تو اطاعت از خداوند باشد؛

Do not let your heart envy sinners, but always continue in the fear of the LORD.

18 زیرا در این صورت آیندهٔ خوبی خواهی داشت و امید تو بر باد نخواهد رفت.

For surely there is a future, and your hope will not be cut off.

19 ای پسرم، عاقل باش و به سخنانم گوش فرا ده. در راه راست گام بردار

Listen, my son, and be wise, and guide your heart on the right course.

20 و با آدمهای میگسار و شکم‌پرست معاشرت نکن،

Do not join those who drink too much wine or gorge themselves on meat.

21 زیرا کسانی که کارشان فقط خوردن و خوابیدن است، فقیر و محتاج خواهند شد.

For the drunkard and the glutton will come to poverty, and drowsiness will clothe them in rags.

22 نصیحت پدرت را که تو را به وجود آورده گوش بگیر و مادر پیرت را خوار مشمار.

Listen to your father who gave you life, and do not despise your mother when she is old.

23 در پی حقیقت باش و حکمت و ادب و فهم را کسب کن و به هیچ قیمت آنها را از دست نده.

Invest in truth and never sell it— in wisdom and instruction and understanding.

24 فرزندی درستکار و دانا باش تا مایهٔ شادی و خشنودی پدر و مادرت شوی.

The father of a righteous man will greatly rejoice, and he who fathers a wise son will delight in him.

25

May your father and mother be glad, and may she who gave you birth rejoice!

26 ای پسرم، به من گوش بده و از زندگی من سرمشق بگیر.

My son, give me your heart, and let your eyes delight in my ways.

27 بدان که زن بدکاره دام خطرناکی است.

For a prostitute is a deep pit, and an adulteress is a narrow well.

28 او مانند راهزن در کمین قربانیان خود می‌نشیند و باعث می‌شود مردان زیادی خیانتکار شوند.

Like a robber she lies in wait and multiplies the faithless among men.

29 مصیبت و بدبختی گریبانگیر چه کسی می‌شود؟ آن کیست که دائم نزاع به پا می‌کند و می‌نالد، بی‌جهت زخمی می‌شود و چشمانش تار می‌گردد؟

Who has woe? Who has sorrow? Who has contentions? Who has complaints? Who has needless wounds? Who has bloodshot eyes?

30 کسی که دائم شراب می‌خورد و به دنبال میگساری می‌رود.

Those who linger over wine, who go to taste mixed drinks.

31 پس فریفتهٔ شراب قرمز نشو که در پیاله به تو چشمک می‌زند و سپس به نرمی از گلویت پایین می‌رود؛

Do not gaze at wine while it is red, when it sparkles in the cup and goes down smoothly.

32 زیرا در پایان، مثل مار سمی تو را نیش خواهد زد و چون افعی تو را خواهد گزید.

In the end it bites like a snake and stings like a viper.

33 چشمانت چیزهای عجیب و غریب خواهند دید و گرفتار وهم و خیال خواهی شد.

Your eyes will see strange things, and your mind will utter perversities.

34 مانند کسی خواهی بود که بر سر دکل کشتی که دستخوش امواج دریاست خوابیده باشد.

You will be like one sleeping on the high seas or lying on the top of a mast:

35 خواهی گفت: «مرا زدند ولی دردی احساس نمی‌کنم. کی به هوش می‌آیم تا پیاله‌ای دیگر بنوشم؟»

“They struck me, but I feel no pain! They beat me, but I did not know it! When can I wake up to search for another drink?”