امثال 22

1 نیکنامی برتر از ثروت هنگفت است و محبوبیت گرانبهاتر از طلا و نقره.

A fair name is better than much wealth, and good favor is above silver and gold.

2 دارا و ندار یک وجه مشترک دارند: هر دوی آنها را خداوند آفریده است.

The rich and the poor meet together; but the Lord made them both.

3 شخص زیرک خطر را پیش‌بینی می‌کند و از آن اجتناب می‌نماید ولی آدم جاهل به سوی آن می‌رود و خود را گرفتار می‌سازد.

An intelligent man seeing a bad man severely punished is himself instructed, but fools pass by and are punished.

4 ثمرهٔ تواضع و خداترسی، ثروت و احترام و عمر طولانی است.

The fear of the Lord is the offspring of wisdom, and wealth, and glory, and life.

5 راه اشخاص فاسد از خارها و دامها پوشیده است، پس اگر جان خود را دوست داری از رفتن به راه آنها خودداری کن.

Thistles and snares are in perverse ways; but he that keeps his soul will refrain from them.

6 بچه را در راهی که باید برود تربیت کن و او تا آخر عمر از آن منحرف نخواهد شد.

7 فقیر اسیر ثروتمند است و قرض گیرنده غلام قرض دهنده.

The rich will rule over the poor, and servants will lend to their own masters.

8 هر که ظلم بکارد مصیبت درو خواهد کرد و قدرتش در هم خواهد شکست.

He that sows wickedness shall reap troubles; and shall fully receive the punishment of his deeds. God loves a cheerful and liberal man; but [a man] shall fully prove the folly of his works.

9 شخص سخاوتمندی که غذای خود را با فقرا تقسیم می‌کند، برکت خواهد یافت.

He that has pity on the poor shall himself be maintained; for he has given of his own bread to the poor. He that gives liberally secures victory an honor; but he takes away the life of them that posses [them].

10 مسخره کننده را بیرون بینداز تا نزاع و مجادله و فحاشی خاتمه یابد.

Cast out a pestilent person from the council, and strife shall go out with him; for when he sits in the council he dishonors all.

11 اگر کسی پاکی قلب را دوست بدارد و سخنانش دلنشین باشد، حتی پادشاه نیز دوست او خواهد شد.

The Lord loves holy hearts, and all blameless persons are acceptable with him: a king rules with his lips.

12 خداوند آدمهای درستکار را محفوظ نگه می‌دارد، اما نقشه‌های بدکاران را باطل می‌کند.

But the eyes of the Lord preserve discretion; but the transgressor despises [wise] words.

13 آدم تنبل در خانه می‌ماند و می‌گوید: «اگر بیرون بروم شیر مرا می‌خورد.»

The sluggard makes excuses, and says, [There is] a lion in the ways, and murderers in the streets.

14 سخنان زن بدکار مانند یک دام خطرناک است و هر که مورد غضب خداوند باشد در آن می‌افتد.

The mouth of a transgressor is a deep pit; and he that is hated of the Lord shall fall into it. Evil ways are before a man, and he does not like to turn away from them; but it is needful to turn aside from a perverse and bad way.

15 حماقت در وجود کودک نهفته است، ولی چوب تأدیب آن را از او بیرون می‌کند.

Folly is attached to the heart of a child, but the rod and instruction are [then] far from him.

16 کسی که به خاطر نفع خودش به فقرا ظلم کند و به ثروتمندان هدیه دهد، عاقبت گرفتار فقر خواهد شد.

He that oppresses the poor, increases his own substance, yet gives to the rich so as to make it less.

17 به این سخنان مردان حکیم که به تو یاد می‌دهم گوش فرا ده و با تمام وجود از آنها پیروی کن؛

Incline your ear to the words of wise men: hear also my word, and apply your heart,

18 زیرا حفظ کردن آنها در دل و قرار دادن آنها بر زبان، کار پسندیده‌ای است.

that you may know that they are good: and if you lay them to heart, they shall also gladden you on your lips.

19 این سخنان را امروز به تو تعلیم می‌دهم تا اعتماد تو بر خداوند باشد.

That your hope may be in the Lord, and he may make your way known to you.

20 این کلمات گزیده را که مملو از حکمت و اندرز است، برای تو نوشته‌ام

And do you too repeatedly record them for yourself on the table of your heart, for counsel and knowledge.

21 تا حقیقت را آنچنان که هست به تو یاد دهم و تو نیز آن را به کسانی که از تو سؤال می‌کنند، بیاموزی.

I therefore teach you truth, and knowledge good to hear; that you may answer words of truth to them that question you.

22 اموال شخص فقیر را که حامی ندارند، غارت نکن و حق بیچارگان را در دادگاه پایمال ننما؛

Do no violence to the poor, for he is needy: neither dishonor the helpless [man] in the gates.

23 زیرا خداوند به داد ایشان خواهد رسید و کسانی را که به ایشان ظلم کرده‌اند به سزای اعمالشان خواهد رسانید.

For the Lord will plead his cause, and you shall deliver your soul in safety.

24 با اشخاص تندخو که زود خشمگین می‌شوند معاشرت نکن،

Be not companion to a furious man; neither lodge with a passionate man:

25 مبادا مثل آنها شوی و زندگی خود را تباه کنی.

lest you learn of his ways, and get snares to your soul.

26 ضامن دیگری نشو و تعهد نکن که او قرض خود را پس خواهد داد،

Become not surety from respect of a man's person.

27 زیرا اگر مجبور به پرداخت قرض او شوی و نتوانی آن را بپردازی، رختخوابت را از زیرت بیرون می‌کشند.

For if those have not whence to give compensation, they will take the bed [that is] under you.

28 حدود ملک خود را که اجدادت از قدیم آن را تعیین کرده‌اند، به نفع خود تغییر نده.

Remove not the old landmarks, which your fathers placed.

29 اگر کسی در کار خود ماهر باشد، بدان که جزو افراد گمنام نخواهد ماند، بلکه به دربار پادشاهان راه خواهد یافت.

It is fit that an observant man and [one] diligent in his business should attend on kings, and not attend on slothful men.