امثال 22

1 نیکنامی برتر از ثروت هنگفت است و محبوبیت گرانبهاتر از طلا و نقره.

A good name is better than many riches. And good esteem is above silver and gold.

2 دارا و ندار یک وجه مشترک دارند: هر دوی آنها را خداوند آفریده است.

The rich and poor have met one another. The Lord is the maker of them both.

3 شخص زیرک خطر را پیش‌بینی می‌کند و از آن اجتناب می‌نماید ولی آدم جاهل به سوی آن می‌رود و خود را گرفتار می‌سازد.

The clever saw evil and hid himself. The innocent continued on and was afflicted with damage.

4 ثمرهٔ تواضع و خداترسی، ثروت و احترام و عمر طولانی است.

The end of moderation is the fear of the Lord, riches and glory and life.

5 راه اشخاص فاسد از خارها و دامها پوشیده است، پس اگر جان خود را دوست داری از رفتن به راه آنها خودداری کن.

Weapons and swords are on the way of the perverse. But he who guards his own soul withdraws far from them.

6 بچه را در راهی که باید برود تربیت کن و او تا آخر عمر از آن منحرف نخواهد شد.

The proverb is: A youth is close to his way; even when he is old, he will not withdraw from it.

7 فقیر اسیر ثروتمند است و قرض گیرنده غلام قرض دهنده.

The rich rule over the poor. And the borrower is servant to the lender.

8 هر که ظلم بکارد مصیبت درو خواهد کرد و قدرتش در هم خواهد شکست.

Whoever sows iniquity will reap evils, and by the rod of his own wrath he will be consumed.

9 شخص سخاوتمندی که غذای خود را با فقرا تقسیم می‌کند، برکت خواهد یافت.

Whoever is inclined to mercy shall be blessed, for from his bread he has given to the poor. Whoever gives gifts will acquire victory and honor. But he carries away the soul of the receiver.

10 مسخره کننده را بیرون بینداز تا نزاع و مجادله و فحاشی خاتمه یابد.

Cast out the one who ridicules, and conflict will go out with him, and accusations and insults will cease.

11 اگر کسی پاکی قلب را دوست بدارد و سخنانش دلنشین باشد، حتی پادشاه نیز دوست او خواهد شد.

Whoever loves cleanness of heart, because of the grace of his lips, will have the king as his friend.

12 خداوند آدمهای درستکار را محفوظ نگه می‌دارد، اما نقشه‌های بدکاران را باطل می‌کند.

The eyes of the Lord watch over knowledge. And the words of the iniquitous are supplanted.

13 آدم تنبل در خانه می‌ماند و می‌گوید: «اگر بیرون بروم شیر مرا می‌خورد.»

The lazy one says: “There is a lion outside. I might be slain in the midst of the streets.”

14 سخنان زن بدکار مانند یک دام خطرناک است و هر که مورد غضب خداوند باشد در آن می‌افتد.

The mouth of a foreign woman is a deep pit; the Lord was angry with him who will fall into it.

15 حماقت در وجود کودک نهفته است، ولی چوب تأدیب آن را از او بیرون می‌کند.

Foolishness has been bound to the heart of a child, and a rod of discipline shall cause it to flee.

16 کسی که به خاطر نفع خودش به فقرا ظلم کند و به ثروتمندان هدیه دهد، عاقبت گرفتار فقر خواهد شد.

Whoever slanders the poor, so as to augment his own riches, will give it away to one who is richer, and will be in need.

17 به این سخنان مردان حکیم که به تو یاد می‌دهم گوش فرا ده و با تمام وجود از آنها پیروی کن؛

Incline your ear, and listen to the words of the wise. Then apply your heart to my doctrine.

18 زیرا حفظ کردن آنها در دل و قرار دادن آنها بر زبان، کار پسندیده‌ای است.

It shall be beautiful to you, if you preserve it in your inner self, and it shall overflow from your lips,

19 این سخنان را امروز به تو تعلیم می‌دهم تا اعتماد تو بر خداوند باشد.

so that your confidence may be in the Lord. Therefore, I also have revealed it to you this day.

20 این کلمات گزیده را که مملو از حکمت و اندرز است، برای تو نوشته‌ام

Behold, I have written it for you in three ways, and with meditations and knowledge,

21 تا حقیقت را آنچنان که هست به تو یاد دهم و تو نیز آن را به کسانی که از تو سؤال می‌کنند، بیاموزی.

so that I might reveal to you, firmly and with words of truth, in order to respond about these things to those who sent you.

22 اموال شخص فقیر را که حامی ندارند، غارت نکن و حق بیچارگان را در دادگاه پایمال ننما؛

Do not act with violence toward the pauper because he is poor. And do not weary the needy at the gate.

23 زیرا خداوند به داد ایشان خواهد رسید و کسانی را که به ایشان ظلم کرده‌اند به سزای اعمالشان خواهد رسانید.

For the Lord will judge his case, and he will pierce those who have pierced his soul.

24 با اشخاص تندخو که زود خشمگین می‌شوند معاشرت نکن،

Do not be willing to be a friend to an angry man, and do not walk with a furious man,

25 مبادا مثل آنها شوی و زندگی خود را تباه کنی.

lest perhaps you learn his ways, and take up a stumbling block to your soul.

26 ضامن دیگری نشو و تعهد نکن که او قرض خود را پس خواهد داد،

Do not be willing to be with those who certify with their hands, and who offer themselves as a guarantee against debts.

27 زیرا اگر مجبور به پرداخت قرض او شوی و نتوانی آن را بپردازی، رختخوابت را از زیرت بیرون می‌کشند.

For if you do not have the means to restore, what reason should there be for him to take the covering from your bed?

28 حدود ملک خود را که اجدادت از قدیم آن را تعیین کرده‌اند، به نفع خود تغییر نده.

Do not cross beyond the ancient limits that your fathers have set.

29 اگر کسی در کار خود ماهر باشد، بدان که جزو افراد گمنام نخواهد ماند، بلکه به دربار پادشاهان راه خواهد یافت.

Have you seen a man swift in his work? He shall stand in the sight of kings, and not before those who are disreputable.