امثال 17

1 خوردن نان خشک در آرامش بهتر است از خوردن غذای شاهانه در خانه‌ای که در آن جنگ و دعوا باشد.

Melior est buccella sicca cum gaudio, quam domus plena victimis cum iurgio.

2 بردهٔ دانا بر پسر شرور ارباب خود تسلط خواهد یافت و در ارثی که به او می‌رسد شریک خواهد شد.

Servus sapiens dominabitur filiis stultis, et inter fratres hereditatem dividet.

3 طلا و نقره را آتش می‌آزماید و دل انسان را خدا.

Sicut igne probatur argentum, et aurum camino: ita corda probat Dominus.

4 آدم بدکار از همنشینی با آدمهای بد لذت می‌برد و آدم دروغگو از همنشینی با اشخاص دروغگو.

Malus obedit linguæ iniquæ: et fallax obtemperat labiis mendacibus.

5 مسخره کردن فقرا به منزلهٔ مسخره کردن خدایی است که ایشان را آفریده است. کسانی که از غم و بدبختی دیگران شاد می‌شوند بی‌سزا نخواهند ماند.

Qui despicit pauperem, exprobrat factori eius: et qui ruina lætatur alterius, non erit impunitus.

6 تاج افتخار پیران نوه‌های ایشان می‌باشند و تاج افتخار فرزندان، پدران ایشان.

Corona senum filii filiorum: et gloria filiorum patres eorum.

7 شخص نجیب هرگز دروغ نمی‌گوید و آدم نادان هرگز سخن با ارزش بر زبان نمی‌آورد.

Non decent stultum verba composita: nec principem labium mentiens.

8 رشوه در نظرِ دهندهٔ آن مثل سنگ جادوست که او را در هر کاری موفق می‌سازد.

Gemma gratissima, expectatio præstolantis: quocumque se vertit, prudenter intelligit.

9 کسی که اشتباهات دیگران را می‌پوشاند محبت ایجاد می‌کند، اما آدمی که آنها را افشا می‌کند باعث جدایی دوستان می‌گردد.

Qui celat delictum, quærit amicitias: qui altero sermone repetit, separat fœderatos.

10 یک ملامت به شخص فهیم اثرش بیشتر است از صد ضربه شلّاق به آدم نادان.

Plus proficit correptio apud prudentem, quam centum plagæ apud stultum.

11 بدکاران فقط در پی یاغیگری هستند، اما مأمور بی‌رحم سراغشان خواهد رفت.

Semper iurgia quærit malus: angelus autem crudelis mittetur contra eum.

12 روبرو شدن با ماده خرسی که بچه‌هایش را از او گرفته‌اند بهتر است از روبرو شدن با شخص نادانی که گرفتار حماقت شده است.

Expedit magis ursæ occurrere raptis fœtibus, quam fatuo confidenti in stultitia sua.

13 اگر خوبی را با بدی تلافی کنی، بلا از خانه‌ات دور نخواهد شد.

Qui reddit mala pro bonis, non recedet malum de domo eius.

14 شروع کردن دعوا مانند ایجاد رخنه در سد آب است، پس جر و بحث را ختم کن پیش از آنکه به دعوا منجر شود.

Qui dimittit aquam, caput est iurgiorum: et antequam patiatur contumeliam, iudicium deserit.

15 خداوند از کسانی که بی‌گناه را محکوم و گناهکار را تبرئه می‌کنند متنفر است.

Qui iustificat impium, et qui condemnat iustum, abominabilis est uterque apud Deum.

16 صرف پول برای آموزش آدم نادان بی‌فایده است، زیرا او طالب حکمت نیست.

Quid prodest stulto habere divitias, cum sapientiam emere non possit? Qui altum facit domum suam, quærit ruinam: et qui evitat discere, incidet in mala.

17 دوست واقعی در هر موقعیتی محبت می‌کند و برادر برای کمک به هنگام گرفتاری تولد یافته است.

Omni tempore diligit qui amicus est: et frater in angustiis comprobatur.

18 فقط شخص کم‌عقل است که ضامن شخص دیگری می‌شود.

Stultus homo plaudet manibus cum spoponderit pro amico suo.

19 شخص ستیزه‌جو گناه را دوست دارد و آدم بلند پرواز خرابی به بار می‌آورد.

Qui meditatur discordias, diligit rixas: et qui exaltat ostium, quærit ruinam.

20 شخص بداندیش کامیاب نخواهد شد و آدم فریبکار در دام بلا گرفتار خواهد گردید.

Qui perversi cordis est, non inveniet bonum: et qui vertit linguam, incidet in malum.

21 فرزند نادان مایهٔ غم و غصهٔ والدینش می‌باشد.

Natus est stultus in ignominiam suam: sed nec pater in fatuo lætabitur.

22 شادی دل مانند دارو شفابخش است اما روح پژمرده انسان را بیمار می‌کند.

Animus gaudens ætatem floridam facit: spiritus tristis exiccat ossa.

23 آدم بدکار پنهانی رشوه می‌گیرد و مانع اجرای عدالت می‌شود.

Munera de sinu impius accipit, ut pervertat semitas iudicii.

24 هدف مرد دانا تحصیل حکمت است، اما شخص نادان در زندگی هیچ هدفی ندارد.

In facie prudentis lucet sapientia: oculi stultorum in finibus terræ.

25 پسر نادان مایهٔ غصهٔ پدر و تلخکامی مادر است.

Ira patris, filius stultus: et dolor matris quæ genuit eum.

26 مجازات کردن نیکان و تنبیه نمودن اشخاص نجیب به خاطر صداقتشان، کار نادرستی است.

Non est bonum, damnum inferre iusto: nec percutere principem, qui recta iudicat.

27 شخص دانا پرحرفی نمی‌کند و آدم فهمیده آرام و صبور است.

Qui moderatur sermones suos, doctus et prudens est: et pretiosi spiritus vir eruditus.

28 آدم نادان نیز اگر سکوت کند و حرف نزند او را دانا و فهیم می‌شمارند.

Stultus quoque si tacuerit, sapiens reputabitur: et si compresserit labia sua, intelligens.