لاویان 14

1 خداوند به موسی فرمود:

Pǝrwǝrdigar Musaƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: —

2 «این دستورها دربارهٔ شخصی است که از بیماریهای پوستی شفا یافته و برای تطهیرش او را نزد کاهن آورده‌اند:

Pesǝ-mahaw bolƣan kixi pak ⱪilinidiƣan künidǝ bǝja ⱪilix kerǝk bolƣan ⱪanun-bǝlgilimǝ mana tɵwǝndikidǝktur: — U kaⱨinning aldiƣa kǝltürülsun.

3 کاهن باید برای معاینهٔ او از اردوگاه بیرون رود. اگر دید که جذام برطرف شده است

Kaⱨin qedirgaⱨning taxⱪiriƣa qiⱪip, pesǝ-mahaw bolƣan kixigǝ sǝpselip ⱪarisun; ǝgǝr pesǝ-mahaw bolƣan kixi kesilidin saⱪayƣan bolsa,

4 دستور دهد دو پرندهٔ زندهٔ حلال گوشت، چند تکه چوب سرو، نخ قرمز و چند شاخه از گیاه زوفا برای مراسم تطهیر شخص شفا یافته بیاورند.

Undaⱪta kaⱨin pak ⱪilinidiƣan kixigǝ pak, tirik ⱪuxtin ikkini uningƣa ⱪoxup kedir yaƣiqi, ⱪizil rǝht wǝ zofa kǝltürüxkǝ buyrusun.

5 سپس دستور دهد که یکی از پرندگان را در یک ظرف سفالین که آن را روی آب روان گرفته باشند سر ببرند

Andin kaⱨin ⱪuxlarning birini eⱪin su ⱪaqilanƣan sapal kozining üstidǝ boƣuzlanglar dǝp buyrusun;

6 و چوب سرو، نخ قرمز، شاخهٔ زوفا و پرندهٔ زنده را در خون پرنده‌ای که بر آب روان سرش بریده شده فرو کند.

andin tirik ⱪuxni bolsa, kaⱨin uni kedir yaƣiqi, ⱪizil rǝht wǝ zofa bilǝn elip kelip, bu nǝrsilǝrning ⱨǝmmisini tirik ⱪux bilǝn birgǝ eⱪin suning üstidǝ boƣuzlanƣan ⱪuxning ⱪeniƣa qilisun,

7 سپس کاهن خون را هفت مرتبه روی شخصی که از جذام شفا یافته، بپاشد و او را طاهر اعلام کند و پرندهٔ زنده را هم در صحرا رها نماید.

andin pesǝ-mahawdin pak ⱪilinidiƣan kixigǝ yǝttǝ ⱪetim sepixi bilǝn uni pak dǝp jakarlisun; wǝ tirik ⱪuxni dalaƣa ⱪoyup bǝrsun.

8 آنگاه شخصی که شفا یافته لباس خود را بشوید و تمام موی خود را بتراشد و خود را بشوید تا طاهر شود. سپس او می‌تواند به اردوگاه بازگشته، در آنجا زندگی کند؛ ولی باید تا هفت روز بیرون خیمه‌اش بماند.

Pesǝ-mahawdin pak ⱪilinidiƣan kixi kiyimlirini yuyup, bǝdinidiki barliⱪ tüklǝrni qüxürüp, suda yuyunƣandin keyin pak ⱨesablinidu. Andin uningƣa qedirgaⱨⱪa kirixkǝ ijazǝt bolidu; pǝⱪǝt u yǝttǝ küngiqǝ ɵz qedirining texida turuxi kerǝk.

9 در روز هفتم دوباره تمام موی خود را که شامل موی سر، ریش، ابرو و سایر قسمتهای بدن او می‌شود، بتراشد و لباسهایش را بشوید و حمام کند. آنگاه آن شخص طاهر خواهد بود.

Yǝttinqi küni u bǝdinidiki ⱨǝmmǝ tüklǝrni qüxürsun; baxning qaq-saⱪalliri wǝ ⱪexini, yǝni barliⱪ tüklirini qüxürsun; u kiyimlirini yuyup ɵz bǝdinini suda yusun, andin pak bolidu.

10 «روز بعد، یعنی روز هشتم، باید دو برهٔ نر بی‌عیب و یک میش یک سالهٔ بی‌عیب با سه کیلو آرد مرغوب مخلوط با روغن زیتون به عنوان هدیهٔ آردی و یک سوم لیتر روغن زیتون نزد کاهن بیاورد.

Sǝkkizinqi küni u ikki bejirim ǝrkǝk ⱪoza bilǝn bir yaxⱪa kirgǝn bejirim qixi ⱪozidin birni, xuningdǝk bir [ǝfaⱨning] ondin üqigǝ barawǝr zǝytun meyi ilǝxtürülgǝn esil un «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni, bir log zǝytun meyini kǝltürsun.

11 سپس کاهن آن شخص و هدیهٔ وی را دم در خیمۀ ملاقات به حضور خداوند بیاورد.

Uni «pak» dǝp jakarlaydiƣan bu rǝsim-ⱪaidini ɵtküzidiƣan kaⱨin pak ⱪilinidiƣan kixini wǝ u nǝrsilǝrni jamaǝt qedirining kirix aƣzida, Pǝrwǝrdigarning aldida ⱨazir ⱪilsun.

12 کاهن باید یکی از بره‌های نر را با روغن زیتون گرفته، با تکان دادن آنها در جلوی مذبح، به عنوان قربانی جبران به خداوند تقدیم کند. (این قربانی جزو هدایای مخصوصی است که به کاهن تعلق می‌گیرد.)

Andin kaⱨin ǝrkǝk ⱪozilarning birini elip itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi ⱪilip sunup, uning bilǝn billǝ xu bir log zǝytun meyinimu kǝltürüp, pulanglatma ⱨǝdiyǝ süpitidǝ Pǝrwǝrdigarning aldida pulanglatsun.

13 سپس کاهن در خیمۀ ملاقات در جایی که قربانی گناه و قربانی سوختنی ذبح می‌شوند، بره را سر ببرد. این قربانی جبران بسیار مقدّس است و باید مثل قربانی گناه برای خوراک به کاهن داده شود.

Ⱪoza bolsa muⱪǝddǝs bir jayning iqidǝ gunaⱨ ⱪurbanliⱪi bilǝn kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar boƣuzlinidiƣan jayda boƣuzlansun; qünki itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi bolsa gunaⱨ ⱪurbanliⱪiƣa ohxax, kaⱨinƣa tǝwǝ bolup «ǝng muⱪǝddǝslǝrning biri» sanilidu.

14 کاهن، خون قربانی جبران را بگیرد و مقداری از آن را بر نرمهٔ گوش راست شخصی که طاهر می‌شود و روی شست دست راست او و روی شست پای راستش بمالد.

Kaⱨin itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪining ⱪenidin elip pak ⱪilinidiƣan kixining ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa wǝ ong ⱪolining qong barmiⱪi bilǝn ong putining qong barmiⱪiƣimu sürüp ⱪoysun.

15 پس از آن، کاهن مقداری از روغن زیتون را گرفته، آن را در کف دست چپ خود بریزد،

Andin kaⱨin xu bir log zǝytun meyidin elip, ɵzining sol ⱪolining aliⱪiniƣa azƣina ⱪuysun.

16 و انگشت دست راست خود را در آن فرو برده، هفت بار روغن را به حضور خداوند بپاشد.

Kaⱨin ong barmiⱪini sol ⱪolidiki zǝytun meyiƣa qilap, Pǝrwǝrdigarning aldida yǝttǝ ⱪetim barmiⱪi bilǝn sǝpsun.

17 سپس کاهن مقداری از روغن کف دست خود را روی نرمهٔ گوش راست آن شخص و روی شست دست راست و روی شست پای راست او بمالد.

Andin kaⱨin ⱪolidiki ⱪalƣan maydin elip, pak ⱪilinidiƣan kixining ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa, ong ⱪolining bax barmiⱪiƣa wǝ ong putining bax barmiⱪiƣa sürülgǝn itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪining ⱪenining üstigǝ sürüp ⱪoysun.

18 بعد روغن باقیمانده در کف دست خود را بر سر آن شخص بمالد. به این ترتیب کاهن در حضور خداوند برای او کفاره خواهد کرد.

Sürüp bolup, kaⱨin ⱪolidiki exip ⱪalƣan mayni pak ⱪilinidiƣan kixining bexiƣa ⱪuysun. Bu yol bilǝn kaⱨin uning üqün Pǝrwǝrdigarning aldida kafarǝt kǝltüridu.

19 پس از آن، کاهن باید قربانی گناه را تقدیم کند و بار دیگر مراسم کفاره را برای شخصی که از جذام خود طاهر می‌شود به جا آورد. سپس کاهن قربانی سوختنی را سر ببرد،

Andin kaⱨin gunaⱨ ⱪurbanliⱪini sunup, pak ⱪilinidiƣan kixini napakliⱪidin pak ⱪilixⱪa kafarǝt kǝltüridu; ahirida u kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪni boƣuzlisun.

20 و آن را با هدیهٔ آردی بر مذبح تقدیم نموده، برای آن شخص کفاره کند تا طاهر محسوب شود.

Kaⱨin kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ bilǝn axliⱪ ⱨǝdiyǝni ⱪurbangaⱨta sunsun. Bu yol bilǝn kaⱨin uning üqün kafarǝt kǝltürüp, u kixi pak bolidu.

21 «اگر آن شخص فقیر باشد و نتواند دو بره قربانی کند، می‌تواند یک برهٔ نر به عنوان قربانی جبران بیاورد تا هنگام برگزاری مراسم کفاره جلوی مذبح تکان داده شود و به خداوند تقدیم گردد. همراه با آن یک کیلو آرد مرغوب مخلوط با روغن زیتون به عنوان هدیهٔ آردی و یک سوم لیتر روغن زیتون نیز باید تقدیم شود.

Lekin u kǝmbǝƣǝlliktin xundaⱪ ⱪilixⱪa ⱪurbi yǝtmisǝ, ɵzigǝ kafarǝt kǝltürüx üqün «pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ yalƣuz bir ǝrkǝk ⱪozini itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi ⱪilip kǝltürsun, xuningdǝk axliⱪ ⱨǝdiyǝ üqün bir ǝfaⱨning ondin birigǝ barawǝr zǝytun meyi ilǝxtürülgǝn esil un bilǝn bir log zǝytun meyini kǝltürsun

22 آن شخص باید دو قمری یا دو جوجه کبوتر نیز بیاورد و یکی را برای قربانی گناه و دیگری را برای قربانی سوختنی تقدیم کند.

wǝ ɵz ǝⱨwaliƣa yarixa ikki pahtǝk yaki ikki baqka elip kǝlsun; biri gunaⱨ ⱪurbanliⱪi üqün, yǝnǝ biri kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ üqün bolsun;

23 روز هشتم آنها را دم در خیمۀ ملاقات نزد کاهن بیاورد تا در حضور خداوند برای مراسم طهارت او تقدیم شوند.

sǝkkizinqi küni bularni ɵzining pak ⱪilinixi üqün jamaǝt qedirining kirix aƣziƣa elip kelip, Pǝrwǝrdigarning aldida kaⱨinning ⱪexiƣa kǝltürsun.

24 کاهن بره را به عنوان قربانی جبران همراه با روغن بگیرد و آنها را جلوی مذبح تکان داده، به خداوند تقدیم کند. (این قربانی جزو هدایای مخصوصی است که به کاهن تعلق می‌گیرد.)

Kaⱨin itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi bolidiƣan ǝrkǝk ⱪoza bilǝn xu bir log mayni elip, bularni pulanglatma ⱨǝdiyǝ süpitidǝ Pǝrwǝrdigarning aldida pulanglatsun.

25 سپس بره را به عنوان قربانی جبران ذبح کند و قدری از خون آن را روی نرمهٔ گوش راست شخصی که طاهر می‌شود و روی شست دست راست و روی شست پای راست او بمالد.

Itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi ⱪilinƣan ǝrkǝk ⱪozini bolsa ɵzi boƣuzlisun; andin kaⱨin itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪining ⱪenidin azƣina elip, pak ⱪilinidiƣan kixining ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa, ong ⱪolining bax barmiⱪiƣa wǝ ong putining bax barmiⱪiƣa sürsun.

26 سپس کاهن مقداری از روغن زیتون را در کف دست چپ خود بریزد

Andin kaⱨin maydin elip, sol ⱪolining aliⱪiniƣa azƣina ⱪuysun.

27 و با انگشت راستش قدری از آن را هفت بار به حضور خداوند بپاشد.

Xundaⱪ ⱪilip, kaⱨin ong barmiⱪi bilǝn sol ⱪolidiki maydin Pǝrwǝrdigarning aldida yǝttǝ ⱪetim sǝpsun.

28 بعد قدری از روغن زیتون کف دستش را روی نرمهٔ گوش راست آن شخص و روی شست دست راست و روی شست پای راست وی بمالد.

Andin kaⱨin ɵzi ⱪolidiki maydin elip, pak ⱪilinidiƣan kixining ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa wǝ ong ⱪolining bax barmiⱪi bilǝn ong putining bax barmiⱪiƣa itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪining ⱪenining üstigǝ sürsun.

29 روغن باقیمانده در دست خود را بر سر شخصی که طاهر می‌شود بمالد. به این ترتیب کاهن در حضور خداوند برای او کفاره خواهد کرد.

Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning aldida uningƣa kafarǝt kǝltürüxkǝ kaⱨin ⱪolidiki mayning ⱪalƣinini pak ⱪilinidiƣan kixining bexiƣa ⱪuysun;

30 پس از آن، باید دو قمری یا دو جوجه کبوتری را که آورده است قربانی کند،

andin xu kixi ɵz ⱪurbiƣa ⱪarap pahtǝktin birni yaki baqkidin birni sunsun;

31 یکی را برای قربانی گناه و دیگری را برای قربانی سوختنی. همراه آنها هدیهٔ آردی نیز تقدیم شود. به این ترتیب کاهن در حضور خداوند برای آن شخص کفاره خواهد کرد.

ɵz ⱪurbiƣa ⱪarap, birini gunaⱨ ⱪurbanliⱪi, yǝnǝ birini kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilip axliⱪ ⱨǝdiyǝ bilǝn billǝ sunsun. Bu yolda kaⱨin Pǝrwǝrdigarning aldida pak ⱪilinidiƣan kixi üqün kafarǝt kǝltüridu.

32 این است قوانین مربوط به اشخاصی که از بیماری پوستی شفا یافته، ولی قادر نیستند قربانیهایی را که برای انجام مراسم طهارت لازم است بیاورند.»

Ɵzidǝ pesǝ-mahaw bolƣan, pak ⱪilinixi üqün wajip bolidiƣan nǝrsilǝrni kǝltürüxkǝ ⱪurbi yǝtmǝydiƣan kixilǝr toƣrisidiki ⱪanun-bǝlgilimǝ mana xulardur.

33 خداوند به موسی و هارون فرمود:

Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn Ⱨarunƣa mundaⱪ dedi: —

34 «وقتی به سرزمین کنعان که من آن را به شما به ملکیت می‌بخشم، وارد شدید و من بر خانه‌ای در آن سرزمین کپک بفرستم

— Silǝr Mǝn ɵzünglarƣa miras ⱪilip beridiƣan Ⱪanaan zeminiƣa kirgǝndin keyin, Mǝn silǝr igǝ bolidiƣan xu zemindiki bir ɵygǝ birhil pesǝ-mahaw yarisini ǝwǝtsǝm,

35 هرگاه کسی در خانه‌اش متوجهٔ کپک شود، باید بیاید و به کاهن بگوید:”به نظر می‌رسد در خانهٔ من نوعی کپک وجود دارد!“

ɵyning igisi kaⱨinning ⱪexiƣa berip, uningƣa buni mǝlum ⱪilip: «Mening ɵyümgǝ waba yuⱪⱪandǝk kɵrünidu», dǝp mǝlum ⱪilixi kerǝk.

36 کاهن پیش از اینکه خانه را مشاهده کند دستور بدهد که خانه تخلیه شود تا اگر تشخیص داد که مرض جذام در آنجا وجود دارد، هر چه در خانه است، نجس اعلام نشود. سپس کاهن وارد خانه شده

Kaⱨin bolsa: — Ɵydiki ⱨǝmmǝ nǝrsilǝr napak bolmisun üqün mǝn berip bu wabaƣa sǝpselip ⱪaraxtin burun ɵyni bikarlanglar, dǝp buyrusun. Andin kaⱨin kirip ɵygǝ sǝpselip ⱪarisun.

37 آن را مشاهده کند. اگر رگه‌های مایل به سبز یا سرخ در دیوار خانه پیدا کرد که گودتر از سطح دیوار به نظر رسید،

U xu wabaƣa sǝpselip ⱪariƣinida, mana ɵyning tamliriƣa waba daƣliri yuⱪⱪan jaylar kawak bolsa, ⱨǝm yexilƣa mayil yaki ⱪizƣuq bolup, tamning yüzidin ⱪeniⱪraⱪ bolsa,

38 باید در خانه را تا هفت روز ببندد.

kaⱨin ɵyning ixikining aldiƣa qiⱪip, ixikni yǝttǝ küngiqǝ taⱪap ⱪoysun.

39 روز هفتم کاهن برگردد و خانه را ملاحظه کند. اگر رگه‌ها در دیوار پخش شده باشند،

Andin kaⱨin yǝttinqi küni yenip kelip, sǝpselip ⱪariƣinida, ɵyning tamliridiki iz-daƣ kengiyip kǝtkǝn bolsa,

40 آنگاه کاهن دستور بدهد آن قسمت رگه‌دار دیوار را کنده، سنگهای آن را در جای ناپاکی خارج از شهر بیندازند.

kaⱨin: — Waba yuⱪⱪan taxlarni qiⱪirip xǝⱨǝrning sirtidiki napak bir jayƣa taxliwetinglar, dǝp buyrusun.

41 سپس دستور بدهد دیوارهای داخل خانه را بتراشند و خاک تراشیده شده را نیز در جای ناپاکی خارج از شهر بریزند.

Xuning bilǝn birgǝ u ɵyning iqining tɵt ǝtrapini ⱪirdorsun wǝ ular ⱪirƣan suwaⱪni bolsa xǝⱨǝrning texidiki napak bir jayƣa tɵküwǝtsun.

42 بعد باید سنگهای دیگری بیاورند و به جای سنگهایی که کنده شده کار بگذارند و با ملاط تازه خانه را دوباره اندود کنند.

Andin ular baxⱪa taxlarni elip, ilgiriki taxlarning ornida ⱪoysun wǝ baxⱪa ⱨak lay etip, uning bilǝn ɵyni ⱪaytidin suwisun.

43 «ولی اگر رگه‌ها دوباره نمایان شدند،

Əgǝr u taxlarni qiⱪirip, ɵyni ⱪirdurup ⱪaytidin suwatⱪandin keyin, ɵydǝ waba deƣi yǝnǝ pǝyda bolsa,

44 کاهن باید دوباره بیاید و نگاه کند، اگر دید که رگه‌ها پخش شده‌اند، بداند که جذام مسری است و خانه نجس می‌باشد.

undaⱪta kaⱨin yǝnǝ kirip buningƣa sǝpselip ⱪarisun. Sǝpselip ⱪariƣinida, mana iz-daƣ ɵydǝ kengiyip kǝtkǝn bolsa, bu ɵygǝ yuⱪⱪini qiritküq waba bolidu; ɵy napak sanilidu.

45 آنگاه کاهن دستور دهد خانه را خراب کنند و تمام سنگها، تیرها و خاک آن را به خارج از شهر برده، در جای ناپاکی بریزند.

Bu wǝjidin ular ɵyni, yǝni yaƣaq-tax wǝ barliⱪ suwiⱪi bilǝn billǝ qüxürüp, ⱨǝmmisini kɵtürüp xǝⱨǝrning sirtidiki napak bir jayƣa taxliwǝtsun.

46 وقتی در خانه بسته است، اگر کسی داخل آن شود، تا غروب نجس خواهد بود.

Kimdǝkim ɵy taⱪalƣan mǝzgildǝ uningƣa kirsǝ, u kǝq kirgüqǝ napak sanilidu.

47 هر که در آن خانه بخوابد یا چیزی بخورد، باید لباس خود را بشوید.

Əgǝr birkim ɵy iqidǝ yatⱪan bolsa, kiyimlirini yusun; wǝ ǝgǝr birsi ɵydǝ ƣizalanƣan bolsa, umu ɵz kiyimlirini yusun.

48 «اما زمانی که کاهن دوباره برای ملاحظۀ خانه می‌آید، اگر ببیند که رگه‌ها دیگر پخش نشده‌اند، آنگاه اعلام کند که خانه طاهر است و جذام برطرف شده است.

Lekin kaⱨin kirip, ɵygǝ sǝpselip ⱪariƣinida ɵy suwalƣandin keyin waba uningda kengiyip kǝtmigǝn bolsa, undaⱪta kaⱨin ɵyni «pak» dǝp jakarlisun; qünki uningdiki waba saⱪayƣan bolidu.

49 سپس برای طهارت خانه، دستور دهد دو پرنده، چند تکه چوب سرو، نخ قرمز و چند شاخه زوفا بیاورند.

Andin u ɵyning pak ⱪilinixi üqün ikki ⱪux, kedir yaƣiqi, ⱪizil rǝht bilǝn zofa elip kelip,

50 یکی از پرندگان را روی آب روان در یک ظرف سفالین سر ببرد

ⱪuxlarning birini eⱪin su ⱪaqilanƣan sapal kozining üstidǝ boƣuzlisun;

51 و چوب سرو و شاخهٔ زوفا و نخ قرمز و پرندهٔ زنده را بگیرد و در خون پرنده‌ای که سربریده است و همچنین در آب روان فرو کند و هفت بار بر خانه بپاشد.

andin u kedir yaƣiqi, zofa, ⱪizil rǝht wǝ tirik ⱪuxni billǝ elip kelip, bu nǝrsilǝrning ⱨǝmmisini boƣuzlanƣan ⱪuxning ⱪeniƣa, xundaⱪla eⱪin suƣa qilap, ɵygǝ yǝttǝ mǝrtiwǝ sǝpsun;

52 به این طریق خانه طاهر می‌شود.

bu yol bilǝn u ɵyni ⱪuxning ⱪeni, eⱪin su, tirik ⱪux, kedir yaƣiqi, zofa wǝ ⱪizil rǝht arⱪiliⱪ napakliⱪtin paklaydu.

53 سپس پرندهٔ زنده را بیرون شهر در صحرا رها کند. این است روش تطهیر خانه.»

Andin u tirik ⱪuxni xǝⱨǝrning sirtida, dalada ⱪoyup bǝrsun. U xundaⱪ ⱪilip, ɵy üqün kafarǝt kǝltüridu; u ɵy pak sanilidu.

54 این است قوانین مربوط به بیماریهای پوستی، گری،

Bular bolsa ⱨǝrhil pesǝ-mahaw jaraⱨiti, ⱪaⱪaq,

55 و کپک در لباس یا در خانه

kiyim-keqǝk wǝ ɵygǝ yuⱪⱪan pesǝ-mahaw wabasi,

56 و تاول یا آماس یا لک.

teridiki qiⱪanlar, tǝmrǝtkǝ wǝ parⱪiraⱪ aⱪ iz-daƣlar toƣrisidiki ⱪanun-bǝlgilimidur.

57 این روش نشان خواهد داد که چه وقت چیزی نجس است و چه وقت طاهر. این است قوانین بیماریهای پوستی و کپک.

Xu bǝlgilimilǝr bilǝn bir nǝrsining ⱪaysi ǝⱨwalda napak, ⱪaysi ǝⱨwalda pak bolidiƣanliⱪini pǝrⱪ etixkǝ kɵrsǝtmǝ berixkǝ bolidu; mana bu pesǝ-mahaw toƣrisidiki ⱪanun-bǝlgilimidur.