+ Mak 1 >

1 Mban ya imbɨr Jisas Kraisɨnd, ndɨn Yakŋ Ohɨrand Nor. Ya hamb mbanave ahevakarɨmar.
Jewaꞌ xkꞌulmatajik are xchapleꞌtaj loq utzijoxik ri utz laj tzij rech ri Jesucristo, ukꞌojol ri Dios.
2 Eŋambɨr han Aisaiav, wɨram Yakŋ Ohɨrand ya injambɨr ahe kahɨnd hamb mbɨ mbanave mpamar. Ndɨh wan amar. Nzɨ kaŋ ihɨnd wɨram ya hɨrandand hamb mboz injore ondari amar. Mbɨ mboz we nandɨv empasam osarɨndari amar.
Xkꞌulmatajik jetaq ri utzꞌibꞌam loq ri qꞌalajisal rech ri utzij ri Dios Isaías, are xubꞌij: Kintaq na bꞌik ri nutaqoꞌn kanabꞌej na chawach, rech kusukꞌumaj apanoq ri abꞌe,
3 Mbɨ isupɨr wɨram mah haŋ itɨkɨrɨm aware kandari amar. Anɨŋnsar Ohɨrandɨv empasam osarɨvar arar kandari amar. Ndɨndɨv empasam impumpɨr ohɨra akŋ han omanenta sɨvar arar kandari amar.
Uchꞌabꞌal jun winaq ri kasikꞌinik pa ri katzꞌinow ulew, kubꞌij: Chisukꞌumaj ri ubꞌe ri Ajawxel, sukꞌum chibꞌana che ri ubꞌe.
4 Mach, Jonɨmb isupɨr wɨram mah handɨh ahevakarɨmar. Ahevakare osa anchɨ han ya mbanave sɨkah omar. Amɨ mpɨ itɨmaimŋgɨn nzɨ andɨŋ yambɨŋ ŋazɨkŋirɨŋgwɨŋgw ŋambiahaŋ, Yakŋ Ohɨrav amandɨŋ enta kɨvah han usɨndari amar.
Jeriꞌ xubꞌan ri Juan are xutzijoj ri qasanaꞌ rech kꞌexbꞌal kꞌuꞌx rech kuybꞌal mak pa ri katzꞌinow ulew.
5 Mach, wɨram akŋ anchɨ akŋ isupɨr Judiand aiampɨra Jerusalemɨnd hamb Jonɨnd pɨŋ ai, mbɨndɨŋ enta kɨvah sɨmŋganj han injambɨr ahah kamŋgɨmar. Kamŋgɨz mach raz, Jonɨmb ndɨŋ yamb Jordan handɨh ŋazɨkŋirɨŋgwɨŋgw ŋambiahah omar.
Konojel ri winaq aꞌj Judea, aꞌj Jerusalén xoꞌpan rukꞌ. Ri Juan xubꞌan kiqasanaꞌ ri winaq pa ri nimaꞌ Jordán, are xtzujutaj kibꞌ che ri kimak.
6 Jonɨmb yupɨr hɨrahɨr osapɨr kamelɨnd ndɨ han hɨranj. Mbɨ orɨham uŋkɨruŋgɨr han mɨra ohɨrand upɨrɨŋ uŋkɨranj. Unsa mbɨkɨr han etameram akaraŋk antand, mbɨ han nanj.
Ri ratzꞌyaq ri Juan che rismal kamey bꞌantal wi, ri jatꞌibꞌal upam jun tzꞌuꞌm, are xutij che uwa ri e sakꞌ rachiꞌl ri juyubꞌil kabꞌ.
7 Mach, mbɨ ya eŋgwe kamar. Wɨram emŋga hamb ihɨnd mapɨŋ aindari amar. Ndɨn wɨram ohɨra aŋkarɨpɨrnsɨnd, mbɨ yan epari amar. Yan wɨram imbɨm amar. Nzɨ andamesa mpɨrorɨzɨŋgwi nzɨhanave mɨrupɨr mbɨkɨr han inɨmbɨmɨñ amar.
Jewaꞌ xubꞌij are xutzijoj ri utzij ri Dios: Kape chi na jun ri sibꞌalaj kꞌo ukwinem chinuwach in, man taqal ta chwe kinkir ri uxajabꞌ.
8 Nzɨ andɨŋ yamb imbɨmun ŋazɨkŋirɨŋgwɨŋgw ŋambiahajin amar. Mbɨp Kɨpɨr Imbɨr Yakŋ Ohɨrand han kaz ŋkai andɨŋ ŋgwevondari amar.
In xinbꞌan iqasanaꞌ rukꞌ jaꞌ, are kꞌu ri kape na kubꞌan na iqasanaꞌ pa ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel.
9 Mach, haŋonaŋg Jisasɨv aiampɨra mbɨkɨr Nasaret, isupɨr Galilind haŋ erere avɨhomar. Avɨhoz Jonɨmb ndɨn yamb Jordanɨŋ ŋazɨkŋirɨŋgwi ŋambiahamar.
Pa taq ri qꞌij riꞌ xopan ri Jesús, upetik pa Nazaret rech Galilea, xbꞌan kan uqasanaꞌ rumal ri Juan pa ri nimaꞌ Jordán.
10 Ŋambiahazand sɨhawarohe waz rakav kɨrɨm ŋenduwamar. Ŋenduwazand Kɨpɨr Imbɨr Yakŋ Ohɨrand hamb apa ikŋɨŋgwɨm emamp ipɨndahe ndɨnɨŋ ŋkaimar.
Ri Jesús are xel loq pa ri nimaꞌ, xril ri kaj xjaqajobꞌik, xqaj loq ri Tyoxalaj Uxlabꞌixel jer xubꞌan jun palomax.
11 Az Yakŋ Ohɨrav mbɨkɨr Aiampɨra Ohɨra Ñaŋ handɨh ñi kamar. Nan ihɨnd Nor amar. Nzɨ nandɨvon rin amar. Ihɨnd mpɨ hamb nandɨv imbɨrpamun ñi amar.
Xtataj xuqujeꞌ jun chꞌabꞌal upetik pa ri kaj xubꞌij: At, at loqꞌalaj nukꞌojol, kakiꞌkot na nukꞌuꞌx awukꞌ.
12 Mach, haŋonaŋg Kɨpɨr Imbɨr Yakŋ Ohɨrand hamb Jisasɨh ke mpimbi ŋavɨzuz isupɨr wɨram mah handɨh omar.
Kꞌa te riꞌ xkꞌam bꞌik ri Jesús rumal ri Uxlabꞌixel pa ri katzꞌinow ulew.
13 We yuŋk undɨmajɨvam ohɨra ñɨz ñɨzand Satanɨmb ndɨnɨh mbɨŋgɨr eŋgwanj. Mbɨŋgɨr eŋgwazand, Jisasɨv mɨroyam antandmen ñɨzand, Yakŋ Ohɨrand mapɨŋ akŋ hamb ndɨn pɨrasɨmŋganj.
Kawinaq qꞌij xkꞌojiꞌk chilaꞌ chikixoꞌl juyubꞌil taq aꞌwaj, xkoj kꞌaꞌmabꞌal pa ri ubꞌe rumal ri Itzel rech kaqaj pa mak. Xepe kꞌu ri angelibꞌ chupatanixik.
14 Mach, Herotɨv Jonɨh oram kɨvahɨŋ ŋgame inchakarɨz ñɨzand, Jisasɨv erai isupɨr Galilind handɨh ahevakarɨmar. Ahevakare Yakŋ Ohɨrand ya imbɨr han hɨro hɨrai eŋgwanj.
Are xokisataj ri Juan pa cheꞌ, ri Jesús xeꞌ chutzijoxik ri utz laj utzij ri Dios pa Galilea.
15 Ave mbɨ mbanave kanj. Yuŋk Yakŋ Ohɨrav ŋgamɨmar hamb ndɨh ahevakari aranj. Yuŋk Yakŋ Ohɨrav osa anchɨ hanaveaŋg ŋɨmbɨz mbɨkɨr kwɨŋ ñɨndɨramŋgi kehamb ikwɨm ndɨh ivivmbɨri aranj. Amɨ Yakŋ Ohɨrand ya imbɨr mban njɨhame mpɨ itɨmai njɨhi aŋkarɨpɨr ŋe njɨhambar aranj.
Xubꞌij: Xopan ri qꞌij ri utzujum loq ri Dios, xnaqajir loq ri rajawarem, chikꞌexa ikꞌuꞌx, chikojo ri utz laj tzij.
16 Mach ave, Jisasɨv yamb ohɨra ondɨhondɨh Galilind ampaŋam omar. We nde waz Saimonɨmb ranɨr Andrumen mbɨndɨŋ añaŋan han avɨzɨŋgwɨŋgw ñɨmŋgɨmar. Mbɨndɨŋ ntɨŋ han oma ŋaŋɨndɨvam.
Are xikꞌow bꞌik ri Jesús chuchiꞌ ri cho pa Galilea, xeꞌril ri Simón rachiꞌl ri Andrés ri rachalal, tajin kakikꞌyaq ri kikꞌat pa ri cho, rumal cher e chapal taq kar.
17 Az Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amɨ ai yan mpehɨraivar amar. Aimŋgɨn nzɨ andɨŋ wɨram hanave ŋɨmbɨmb han mbɨramɨŋ amar.
Ri Jesús xubꞌij chike: Chixanloq, chinitereneꞌj, kinbꞌan na chiꞌwe chikikꞌam loq achyabꞌ wukꞌ.
18 Avɨz mach, pams haŋon ŋondɨrahe mbɨndɨŋ añaŋan akŋ han erere ndɨn kɨrɨm mpehɨromŋgɨmar.
Aninaq xkitzaq kanoq ri kikꞌat, xeteriꞌ bꞌik chirij ri Jesús.
19 Mach, mbɨ sɨwaŋkw sɨwaŋkw re waz Sebedind nor kɨra undɨmaj hamb Jemsɨnd Jonɨnd utɨŋg unchaŋ ñɨhɨri mbɨndɨŋ añaŋan akŋ han omanenta sɨz ñɨmŋgɨmar.
Ri Jesús are bꞌininaq chi apanoq jubꞌiqꞌ xeꞌril ri Jacobo rachiꞌl ri Juan e ralkꞌwaꞌl ri Zebedeo, e kꞌo apanoq pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal puꞌwiꞌ ri jaꞌ, tajin kakisalabꞌaj ri kikꞌat puꞌwiꞌ ri jaꞌ.
20 Ñɨmŋgɨzand Jisasɨv ndɨŋ oreŋgɨmar. Oreŋgɨz, mbɨ ŋondɨrahe wanɨr mbɨndɨŋ Sebedih erere etomŋgɨmar. Sebediv mbɨkɨr wɨram kɨra ntɨŋɨndɨmen utɨŋg unchaŋ ñɨmŋgɨzand, undɨmaj hamb ŋondɨrahe Jisasɨh kɨrɨm mpehɨromŋgɨmar.
Ri Jesús xuꞌsikꞌij apanoq ri achyabꞌ, ri achyabꞌ xkiya kan ri kitat Zebedeo kukꞌ ri e kajchakibꞌ pa ri jukubꞌ bꞌinibꞌal, kꞌa te riꞌ xebꞌe rukꞌ ri Jesús.
21 Mach, Jisasɨv sezɨrmen aiampɨra Kaperneam handɨh omŋgɨmar. Omŋgɨz wer Yakŋ Ohɨrand Yuŋk Wɨr Ñɨñɨnd hamb ahevakarɨz, Jisasɨv Yakŋ Ohɨrand marɨvai oramɨŋ ahevohe ya sɨkanj.
Are xoꞌpan pa ri tinimit Capernaúm, pa ri qꞌij rech uxlanem, ri Jesús xok bꞌik pa ri Sinagoga, xuchapleꞌj uyaꞌik kꞌutuꞌn.
22 Wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd kehamb, mbɨ njɨhi wɨram emŋgand ŋe osa anchɨ han sɨkamŋganj. Jisasɨp, mbɨ nend. Mbɨ mbɨkɨrun njɨhiŋam ŋe wɨram ensansɨnd emamp sɨkanj. Handɨv wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb Jisasɨnd ya han njɨhamam ntamŋganj.
Ri winaq kemayijan che taq ri ukꞌutuꞌn, rumal cher man kuxiꞌj ta ribꞌ chukꞌutik. Man je ta kubꞌano jetaq kakibꞌan ri aꞌjtijabꞌ rech ri taqanik.
23 Mach, yuŋk emŋga haŋ Jisasɨv ya sɨkazand wɨram itɨ kɨvahɨnsɨnd hamb mbɨndɨŋ Yakŋ Ohɨrand marɨvai oramɨŋ ñɨmar. Avɨz itɨ kɨvah mbanamb aware kamar.
Xaq kꞌa teꞌ xwaꞌjil jun achi pa ri Sinagoga ri kꞌo jun itzel uxlabꞌal che, xuraq uchiꞌ xubꞌij:
24 Jisas, nan wɨram Nasaretɨnd amar. Amɨ arɨŋ utɨ sɨŋɨn are ain amar. Ave arɨŋ mɨŋam kiaŋgworaŋgwi kɨvah sɨŋɨn are ain oh a amar. Nzɨ nan ndɨh wajin amar. Nan wɨram Yakŋ Ohɨrav kaz aimandɨn hamb amar.
Jesús aj Nazaret, ¿jas che kanim awibꞌ chiqaxoꞌl? ¿La xa at petinaq chiqatukixik? In wetaꞌm at jachinaq. At riꞌ ri at chaꞌtal rumal ri Dios.
25 Hanave kaz, Jisasɨv itɨ kɨvah mban ya aŋkarɨpɨr ke kamar. Amɨ ya erere wɨram mban etov amar.
Ri Jesús xubꞌij che: Chatuxlanoq, chatel bꞌik che we achi riꞌ.
26 Mach, Jisasɨv hanave kaz, itɨ kɨvah mbanamb raz wɨram mbanamb nte kɨrɨm ntahorɨmar. Ntahorɨzand itɨ kɨvah hamb itɨkɨrɨmun aware kɨrɨm enduwaŋgɨŋgamar.
Ri itzel uxlabꞌal xutzaq ri achi pa ri ulew rukꞌ chuqꞌabꞌ, kꞌa te riꞌ xuraqaqej uchiꞌ, xel bꞌik che ri achi.
27 Mach az, wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb wamŋgɨz, ndɨŋ zɨŋɨmb pɨrorɨŋgaz mbon ya mbon ya ke kamŋgɨmar. Mban utɨman ya arɨmŋgɨmar. Wɨram mbanamb ya icha toh ki arɨmŋgɨmar. Ave mbɨ ya han wɨram ensansɨnd emamp kazand itɨ kɨvah hamb mbɨkɨr ya njɨhamŋgɨj arɨmŋgɨmar.
Konojel ri winaq xkixiꞌj kibꞌ, kakitatabꞌela chibꞌil taq kibꞌ: ¿Jas waꞌ we riꞌ? ¡Jun kꞌakꞌ kꞌutuꞌn waꞌ rumal laꞌ qas rukꞌ chuqꞌabꞌ kubꞌano! Pune aꞌre itzel taq uxlabꞌal keniman che.
28 Avɨz pams haŋon, wɨram akŋ anchɨ akŋ isupɨr Galilind hamb Jisasɨndɨv ya kɨrɨm hɨro hɨrai kamŋgɨmar.
Rumal waꞌ aninaq xel utzijoxik ri Jesús pa ronojel Galilea.
29 Mach ave, Jisasɨv Jemsmen Jonmen Yakŋ Ohɨrand marɨvai oramɨŋ ñɨhɨri ahevetai Saimonɨnd Andrund oramɨŋ omŋgɨmar.
Ri Jesús are xeꞌl bꞌik pa ri Sinagoga e rachiꞌl ri Jacobo xuqujeꞌ ri Juan xebꞌe cho rachoch ri Simón xuqujeꞌ ri Andrés.
30 Saimonɨnd mɨŋɨr anchɨndɨrɨh mbɨkɨr yupɨr hamb pɨr ohɨra ñɨzand, antɨm mbɨkɨr handɨh ŋgañɨmar. Az Jisasɨh mahoror mbɨkɨr handɨv kamŋgɨmar.
Aninaq xkibꞌij che ri Jesús chi ri ujiꞌ ixoq ri Simón yawabꞌ, qꞌoyol pa ri usok, kꞌo qꞌaqꞌ che.
31 Kamŋgɨz we omanampɨra mbɨkɨr han ŋe ndɨn ŋambiahamar. Ndɨn ŋambiahaz mach, yupɨr mbɨkɨr hamb kɨrɨm imi ŋamar. Az ndɨŋ hɨrawi unsa eŋkwanamar.
Ri Jesús xqebꞌ rukꞌ ri ixoq, xuchap che ri uqꞌabꞌ, xutoꞌo xwaꞌjilik. Aninaq kꞌut xel bꞌik ri qꞌaqꞌ che ri ixoq. Aninaq xwaꞌjilik xuchapleꞌj kipatanixik.
32 Mach, rapɨrɨv ŋkwuhi zuh razand, mbɨ osa anchɨ hamb wɨram mahororɨnsɨnd han, itɨ kɨvahɨnsɨnd hanez mɨŋam ŋɨmbi Jisasɨnd pɨŋ hɨraimŋgɨmar.
Are xqaj ri qꞌij, ri winaq xeꞌkikꞌam bꞌik ri e yawabꞌibꞌ xuqujeꞌ ri e kꞌo itzel taq uxlabꞌal chike rukꞌ ri Jesús.
33 Osa anchɨ aiampɨraŋ ñɨmŋgɨmar kehamb mɨŋam ai oram impikŋ handɨh aŋkwezawi ñɨmŋgɨmar.
Jeriꞌ konojel ri winaq xkimulij kibꞌ chuchiꞌ ri uchiꞌ ja.
34 Avɨz Jisasɨv wɨram akŋ anchɨ akŋ mahoror endɨraparamnsɨnd han omanenta si, mach itɨ kɨvahɨnsɨnd kehan itɨ kɨvah han mɨŋam kiaŋgworaŋgwɨmar. Itɨ kɨvah hamb Jisasɨh ndɨh wamŋganj. Ave ndɨn injambɨr ahamŋgɨmɨnj are ndɨŋ erokare kamar. Amɨ yaya kamŋgɨmɨn amar.
Ri Jesús xuꞌkunaj e kꞌi yawabꞌibꞌ. Xeꞌresaj xuqujeꞌ itzel taq uxlabꞌal, man xuya ta bꞌe chike ri uxlabꞌal xechꞌawik rumal cher ri itzel taq uxlabꞌal ketaꞌm uwach ri Jesús.
35 Mach, Jisasɨv mband zuhun ŋaiahe ahevai isupɨr wɨram mah handɨh we Yakŋ Ohɨra ahaz oror ñɨmar.
Sibꞌalaj aqꞌabꞌil kꞌa kamuquq na, xwaꞌjil bꞌik ri Jesús xel bꞌi cho ri ja, xeꞌ pa jun leꞌaj utukel, chilaꞌ xuchapleꞌj wi chꞌawem.
36 We ñɨzand Saimonɨmb wɨram emŋgemŋgamen Jisasɨh kɨrahɨr omŋgɨmar.
Ri Simón e rachiꞌl jujun tijoxelabꞌ chik xebꞌe chutzukuxik ri Jesús.
37 We ndɨn we kamŋgɨmar. Wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb nan kɨramŋgɨmbɨri arɨmŋgɨmar.
Are xkiriqo xkibꞌij che: Konojel ri winaq tajin kakitzukuj la.
38 Az Jisasɨv ndɨŋ kamar. Aimŋgɨn aiampɨra emŋgemŋga ikwɨm ikwɨm ñɨmŋgi mbanaŋ om amar. Nzɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ ya eŋgwaŋɨn are ondarin amar. Nzɨ ntɨŋ handɨvon aindaiyin amar.
Ri Jesús xubꞌij chike: Chujel bꞌik waral, joꞌ chi pa taq nikꞌaj leꞌaj chik, rech jeriꞌ keꞌntzijoj ri utzij ri Dios, rumal cher are waꞌ nupatan in petinaq.
39 Mach ave, mbɨ aiampɨra emŋgemŋga Galilind handɨh we ñi mbɨndɨŋ Yakŋ Ohɨrand marɨvai oram unchaŋ ya eŋgweŋgw ndanj. Ave osa anchɨ itɨ kɨvahɨnsɨnd kehan itɨ kɨvah han kiaŋgworaŋgw ndanj.
Xaq jeriꞌ, xbꞌinik pa ronojel Galilea, xutzijoj ri utz laj tzij pa ri Sinagoga, xuqujeꞌ xeꞌresaj ri itzel taq uxlabꞌal chike ri winaq.
40 Mach ave, wɨram usɨ aŋkarɨpɨr yupɨr okaŋgaŋgɨnsɨnd hamb Jisasɨnd pɨŋ ai andamesa mpɨrorɨzɨŋgwi ŋgwañ ekeh akŋɨn ŋaŋ kamar. Amɨ yan akŋɨn ñɨŋan han, kan ihɨnd usɨ kɨvah aŋkarɨpɨr hamb kwevɨrɨz amar.
Xopan jun chꞌaꞌk achi rukꞌ ri Jesús, xqebꞌ rukꞌ xukiꞌk choch, kꞌa te riꞌ xuta toqꞌobꞌ che xubꞌij: We kaj la, chinchꞌajchꞌobꞌej la.
41 Hanave kaz, Jisasɨv ndɨn akŋɨn ñi omanaka ndɨn insɨŋ ŋgame kamar. Nzɨ nan akŋɨn ñi nan ndɨh omanenta sin amar.
Salabꞌataj ri ranimaꞌ ri Jesús xuyuq ri uqꞌabꞌ xuchap ri achi, xubꞌij: Jeꞌ kawaj, chatchꞌajchꞌobꞌetajoq.
42 Mach, Jisasɨv hanave kaz, yupɨr mbɨkɨr hamb pams haŋon omanenta ñɨz, wɨram mbanamb kɨrɨm imbɨr ramar.
Ri achi aninaq xutzirik, xel bꞌik ri chꞌaꞌk che.
43 Avɨz Jisasɨv wɨram mban kamar. Amɨ ov amar. We yupɨr amakɨr han wɨram hanɨhan Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd pɨŋ hɨrohe mbɨramɨn waz amar. Mosesɨv kamar amar. Wɨram usɨ aŋkarɨpɨr yupɨr okaŋgaŋgɨnsɨnd hamb, yupɨr mbɨkɨr hamb omanenta ñɨŋɨnj han, mbɨ mɨrunsa ŋe Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamɨz arar kamar amar. Amɨ we hanavɨv amar. Amɨ hanavɨn, wɨram kɨra hanɨhan Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd hamb we kandɨramŋgi amar. Yupɨr amakɨr hamb ndɨh omanenta ñi arar kandɨramŋgi amar. Mach, Jisasɨv hanave ke wɨram mban aŋkarɨpɨr erokare kamar. Ndɨh wan amar. Amɨ wɨram emŋga kamɨn amar.
Ri Jesús xutaq bꞌik ri achi, xupixabꞌaj bꞌik, xubꞌij che:
Qas chataꞌ, mabꞌij chi che jun winaq ri xkꞌulmataj awukꞌ, xaq xwi jat jakꞌutu awibꞌ choch ri chꞌawenel pa kiwiꞌ ri winaq, chakꞌama bꞌik ri sipanik ri kubꞌij ri utaqanik ri Moisés, rech kakil ri winaq chi xatutzirik.
45 Az nend. Wɨram mbanamb ya Jisasɨv utuhutuh sɨmar han hɨro hɨrai kɨrɨm kamar. Handɨv Jisasɨv wɨram akŋɨnd ampɨn insɨŋ nzɨhanave aiampɨraŋ ŋgwevomɨr. Nend, mbɨ isupɨr wɨram mah haŋ ñɨzand wɨram akŋ anchɨ akŋ aiampɨra emŋgemŋgand kehamb ndɨn pɨŋ aimŋgɨmar.
Are xel bꞌik ri achi rukꞌ ri Jesús, xuchapleꞌj utzijoxik chike ri winaq ri xkꞌulmatajik. Rumal riꞌ man xkwin ta chi ri Jesús xok pa taq ri tinimit, pune jeriꞌ e kꞌi winaq aꞌj jaljoj taq tinimit xoꞌpan rukꞌ.

+ Mak 1 >