< Mak 6 >
1 Mach, Jisasɨv sezɨrmen aiampɨra mban erere Jisasɨnd aiampɨra ondo handɨh omŋgɨmar.
Jesus, leaving that place, went to his own country, accompanied by his disciples.
2 We ñi Yakŋ Ohɨrand Yuŋk Wɨr Ñɨñɨnd haŋ Jisasɨv Yakŋ Ohɨrand marɨvai oram mbanɨmb ahevohe ñi ondo ake ya sɨkamar. Ya sɨkazand osa anchɨ hamb ya mbɨkɨr han njɨhamŋgɨz ndɨŋ zɨŋɨmb pɨrorɨŋgaz kamŋgɨmar. Wɨram mban njɨhi imbɨr ya sɨkahɨnd han uñɨmb eŋgwandeŋgwi arɨmŋgɨmar. Ave njɨhi ohɨra kɨvah hɨrañɨñ ntɨŋ ŋaŋɨnd hanez uñɨmb ndɨn eŋgwandeŋgwi arɨmŋgɨmar. Ave wɨram mbanamb nzɨhanave mbɨkɨr ntɨŋ aŋkarɨpɨr sɨj arɨmŋgɨmar.
And on the Sabbath he taught in their synagogues, and many who heard him, said with astonishment, Whence has this man these abilities? What wisdom is this which he has gotten? and how are so great miracles performed by him?
3 Arɨ wɨram mban warɨrɨŋ arɨmŋgɨmar. Ndɨn wɨram oram asazɨnd arɨmŋgɨmar. Ndɨn Mariand nor arɨmŋgɨmar. Mbɨkɨr runjɨr han Jems Josep Judas mach Saimon arɨmŋgɨmar. Mbɨkɨr runjɨr nanch kɨra hambez arɨŋmen mbanɨmbon ñɨmŋgi arɨmŋgɨmar. Ave ndɨn mpɨ pɨr re emakoraŋgwɨmŋgɨmar.
Is not this the carpenter, the son of Mary, the brother of James and Joses, and Judas and Simon? Are not his sisters also here with us? And they were offended at him.
4 Az Jisasɨv ya han njɨhame kamar. Osa anchɨ aiampɨra emŋgemŋgand hamb wɨram Yakŋ Ohɨrand ya injambɨr ahe kahɨnd hand ensa han ŋambiahamŋgɨj amar. Osa anchɨ mbɨkɨr aiampɨrand hamb mbɨ nend amar. Untɨm pamɨnd mbɨkɨr mach mbɨkɨr zɨŋgɨr hambez ensa mbɨkɨr han mɨŋambiahamŋgɨrɨm amar.
But Jesus said to them, A prophet is no where disregarded, except in his own country, and amongst his own relations, and in his own house.
5 Mach, Jisasɨv handɨh ñi ntɨŋ aŋkarɨpɨr ohɨron mɨŋam. Mbɨ osa anchɨ mahororɨnsɨnd pamuh pamuh han mbɨkɨr omanaka insɨŋ ŋgamam mahoror mbɨndɨŋ han omanenta sɨmar.
And he could do no miracle there, excepting curing a few sick by laying his hands on them.
6 Mbɨ waz aiampɨra ondond hamb njɨhi aŋkarɨpɨr njɨhamɨmah ramŋgɨz handɨv mbɨ njɨhi osapɨr njɨhakɨramamar. Ave mach, mbɨ aiampɨra han erere aiampɨra emŋgemŋga ikwɨm ñɨmŋgi handɨh we ndandand ya sɨkanj.
And he wondered at their unbelief. And he went through the neighboring villages teaching.
7 Mach ave, mbɨ ŋaiahe sezɨr oman ŋkiŋkiŋg undɨmaj han oreŋgɨz aimŋgɨmar. Aimŋgɨz Jisasɨv ndɨŋ undɨmaj undɨmaj rar omŋgɨz are kamar. Nzɨ andɨŋ ensa ohɨra aŋkarɨpɨr itɨ kɨvah kiaŋgworaŋgwaŋgwɨndɨv ndɨh eŋgwin amar. Amɨ oŋɨn are aipa mporor ndand han, amɨ han imbɨr hɨrondɨramŋgɨn amar. Amɨ mɨrupɨr hɨrɨmbɨvar amar. Kɨrɨm imɨn osapɨr undɨmaj han hɨramŋgɨmɨn amar. Pamuh pamuh mach amar. Hanɨhan emŋga han, eŋka, aŋan, nsɨham nor, han hɨromŋgɨmɨn amar. Mach, amɨ aiampɨra emŋgaŋ ahevɨkɨrore oram unchaŋ ahevondɨramŋgɨn han oram haŋam ñɨmbar amar. Oram haŋ ñɨñ ndem aiampɨra han etoŋɨn are oram han ererɨvar amar. Az aiampɨra emŋgand hamb andɨŋ ŋɨmbi oram mbɨndɨŋ hɨro mah randɨramŋgi han, ave amandɨŋ ya njɨhamɨmah randɨramŋgi han, mach aiampɨra han erere etovar amar. Etoŋɨn are isarur han andamaka amandɨŋ ñɨndari kehan ŋɨmbunjɨnzɨŋge etovar amar. Mach, osa anchɨ aiampɨrand hamb han we kandɨramŋgi amar. Arɨ enta opɨha sɨrɨŋ arɨŋ enta mban mbɨrame etomŋgi arar kandɨramŋgi amar. Ave Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amɨ undɨmaj undɨmaj rar ovar amar. Az mbɨ ŋondɨrahe ramŋgɨmar.
And having called to him the twelve, he sent them out two by two, and gave them power over the unclean spirits;
and ordered them to take nothing for their journey, but a single staff; no bag, no bread, and in their girdle no money;
to be shod with sandals, and not to put on two coats.
He said also, Whatever house you enter in any place, continue in that house, till you leave the place.
But wheresoever they will not receive you, nor hear you, shake off the dust under your feet at your departure, as a protestation against them.
12 Mbɨ we osa anchɨ aiampɨra emŋgemŋgand han ya eŋgweŋgw kamŋganj. Amɨ mpɨ itɨmaivar arɨmŋganj.
And being departed, they publicly warned men to reform;
13 Ave mbɨ itɨ kɨvah akŋ han kiaŋgworaŋgw osa anchɨ mahororɨnsɨnd han mbɨŋgɨr yamb haŋ ampɨhambɨh mahoror mbɨndɨŋ han omanenta sɨmŋganj.
and expelled many demons, and cured many sick persons, anointing them with oil.
14 Mach ave, osa anchɨ hamb utuhutuh Jisasɨv sɨmar handɨv yaya kamŋgɨmar. Avɨz anɨŋnsar ohɨra Herotɨv ya han njɨhamɨmar. Osa anchɨ hanaveaŋg Jisasɨndɨv kamŋgɨmar. Ndɨnɨh Jon, wɨram osa anchɨ han yambɨŋ ŋazɨkŋirɨŋgwɨŋgw ŋambiahahɨnd arɨmŋgɨmar. Mbɨ maz Yakŋ Ohɨrav ndɨn ekwaŋg ŋambiahar arɨmŋgɨmar. Handɨv mbɨ ntɨŋ aŋkarɨpɨr ŋaŋmbɨri arɨmŋgɨmar.
And King Herod heard of him, (for his name was become famous) and said, John the Immerser is raised from the dead; and therefore miracles are performed by him.
15 Mach, hanaveaŋg ndɨn Elaija arɨmŋgɨmar. Mach, hanaveaŋg ndɨn wɨram eŋambɨr Yakŋ Ohɨrand ya injambɨr ahe kahɨnd emamp arɨmŋgɨmar.
Others said, It is Elijah. Others, It is a prophet like those of ancient times.
16 Mach, osa anchɨ hamb Jisasɨndɨv kamŋgɨz Herotɨv han njɨhame kamar. Jonɨnd ŋgwɨrɨmb mɨŋam akoken han Yakŋ Ohɨrav ndɨn ekwaŋg ŋambiahar toh amar.
But when Herod heard of him, he said, This is John whom I beheaded. He is raised from the dead.
17 Eŋambɨr haŋ Herotɨv mbɨkɨr ranɨr Filipɨnd anchɨ han ŋoke ŋe mbondɨv hɨrañɨmar. Anchɨ kehand ensa han Herodias. Mach, Jonɨmb han njɨhame Herotɨh kamar. Amɨ aranarɨnd anchɨ ŋoke amondɨv hɨrañɨn han, han enta kɨvah mɨŋ amar. Handɨv Yakŋ Ohɨrav chonj ohɨra ŋgamɨmar amar. Avɨz Herodiasɨv han njɨhamɨz mbɨkɨr mpɨ hamb Jonɨh pɨr razand ndɨn pɨrɨtɨm emamp uŋganj. Mbɨ ndɨn mamta orɨŋɨn arar ndeaŋg, kɨrɨm nend. Az Herotɨv Herodiasɨv imbɨr ñɨz are mbɨkɨr aŋkwɨnd han kaz we Jonɨh aŋgwore ŋe hɨrohe oram kɨvahɨŋ ŋgame kɨrɨpa aŋkarɨpɨrɨŋ kɨravɨhamŋgɨmar. Avɨz Herotɨv waz Jonɨh wɨram imbɨrpamun. Mbɨ Yakŋ Ohɨrand yaŋam uŋkɨranj. Avɨz Herotɨv ndɨn ezandɨkŋɨnaŋg kɨrɨm ndɨn omanenton werer hɨrañanj. Mbɨ Jonɨnd ya han njɨhame njɨhi osapɨr njɨhakɨramanj. Az Jonɨmb ya han kazand akŋɨn apar njɨhamanj. Ave Herotɨv Jonɨh omanenta wehɨrɨz Herodiasɨv nzɨhanave ndɨn mamta orɨmɨr.
For Herod had caused John to be apprehended, and kept bound in prison, on account of Herodias, his brother Philip's wife, whom he had himself married.
For John had said to Herod, It is not lawful for you to have your brother's wife.
Now this roused Herodias' resentment, who would have killed John, but could not,
because Herod respected him, and knowing him to be a just and holy man, protected him; and did many things recommended by him, and heard him with pleasure.
21 Mach ave, yuŋk emŋga haŋ Herodiasɨv waz Jon mamta ororɨnd empasam hamb ahevakarɨmar. Yuŋk ohɨra Herotɨnd mɨŋɨr hamb ndɨn akarɨmar kehamb ahevakarɨz Herotɨv nchamb ohɨra ŋgamɨmar. Ave mbɨ wɨram kɨra ndɨn gavmand ntɨŋ hɨrawɨmŋganj hamb, mach anɨŋnsar kɨra aŋkwɨnd, mach ohɨra kɨra isupɨr Galilind hanave oreŋgɨz ndɨn pɨŋ aimŋgɨmar. Ai ŋgarɨwi unsa namŋgɨzand Herodiasɨnd nanch hamb ahevai marɨvai insɨmar. Insɨzand Herotɨv wɨram kɨra mbanmen wamŋgɨz imbɨrpam ñɨmar. Mach, marɨvai insɨ mach raz Herotɨv nanchŋɨr han kamar. Amɨ yan utuhutuhɨndɨv kan nan kɨrɨmam eŋgwandarin amar.
At length a favorable opportunity offered, which was Herod's birthday, when he made an entertainment for the great officers of his court and army, and the persons of distinction in Galilee.
For the daughter of Herodias came in, and danced before them, and pleased Herod and his guests so much, that the king said to the young woman, Ask whatever you will, and I will give it you;
23 Ave mbɨ aŋkarɨpɨr kamar. Ñaŋ ohɨra amar. Amɨ yan kan nzɨ ihɨnd isupɨr ohɨra undɨmaj han orake emŋga ihɨnd emŋga nan eŋgwandarin amar.
nay, he swore to her, Whatsoever you shall ask, I will give it you, were it the half of my kingdom.
24 Avɨz nanchŋɨr mbanamb ahevohe mɨŋɨrɨh amarɨmar. Nzɨ we kaŋ yan utɨman eŋgwaz amar. Az mbɨkɨr mɨŋɨrɨv kamar. Amɨ Herotɨh kan mbɨ Jonɨnd nsar han ŋe nan eŋgwaz amar.
And she withdrew, and said to her mother, What shall I ask? She answered, The head of John the Immerser.
25 Mach, mbɨ ŋaiahe Herotɨnd pɨŋ aŋɨraŋɨr we kamar. Navɨzandon Jon osa anchɨ han yambɨŋ ŋazɨkŋirɨŋgwɨŋgw ŋambiahahɨnd hand nsar han ŋe torɨŋ ŋgwame yan eŋgwav amar.
Her daughter then, returning hastily to the king, made this request: I would that you give me presently in a basin, the head of John the Immerser.
26 Az Herotɨv ya han njɨhamɨz ndɨn mpɨ mbɨkɨr hamb kɨr kɨvah ñɨmar. Avɨz nend. Mbɨkɨr ya aŋkarɨpɨr kamar handɨv njɨhame kamar. Nzɨ aŋkarɨpɨr kaŋ wɨram emŋgemŋga mbanamb ndɨh njɨhamŋgɨndɨŋgi amar. Nzɨ nanchŋɨr mbanand ya han ontavɨzundarin han ampi ohɨra ŋandarin amar.
And the king was much grieved; however, from a regard to his oath, and his guests, he would not refuse her,
27 Ave mbɨ Jonɨnd nsar han hɨraindɨv kaz aŋkwɨnd emŋga hamb oram kɨvahɨŋ we Jonɨnd ŋgwɨrɨmb han akokamar. Akoke nsar mbɨkɨr han ŋe torɨŋ ŋgwame hɨrai nanchŋɨr han eŋgwamar. Eŋgwaz mbɨ hɨrohe mbɨkɨr mɨŋɨr eŋgwamar.
and immediately dispatched a sentinel with orders to bring the Immerser's head. Accordingly he went, and beheaded him in the prison,
and brought his hand in a basin, and presented it to the young woman; and the young woman presented it to her mother.
29 Mach, Jonɨnd sezɨr hamb yansɨ han njɨhame mbɨ ai yikwɨra mbɨkɨr han ŋe hɨrohe nsɨham mɨn ŋgwamŋgɨmar.
When his disciples heard this, they went and brought his corpse, and laid it in a monument.
30 Mach ave, Jisasɨnd sezɨr hamb ekwaŋg ai ndɨnɨh ntɨŋ mbɨ ŋamŋgɨmar mach ya osa anchɨ sɨkamŋgɨmar handɨv kamŋgɨmar.
Now the Apostles, being assembled, related everything to Jesus, both what they had done, and what they had taught.
31 Az osa anchɨ hamb mbahon oruh airuh ramŋgɨz, Jisasɨv mbɨkɨr sezɨrmen nzɨhanave unsa han namŋgɨmɨr. Avɨz Jisasɨv ndɨŋ kamar. Aronam osa anchɨ han erere isupɨr wɨram mah haŋ we wɨr ñɨm amar.
And he said to them, Come you apart into a desert place, and rest awhile; for there were so many coming and going, that they had not leisure so much as to eat.
32 Ave mbɨ ŋaiahe utɨŋg han ŋe mbon ikumun isupɨr wɨram mah handɨh evahomŋgɨmar.
And they retired by ship to a desert place, to be by themselves.
33 Evahomŋgɨzand wɨram akŋ anchɨ akŋ aiampɨra emŋgand emŋgand hamb ndɨŋ wamŋgɨmar. Wamŋgɨz ŋondɨrahe aŋɨrɨmbɨri we mboz isupɨr Jisasɨv sezɨrmen omŋgɨmar handɨhonaŋg ahevɨkɨrorɨmŋgɨmar.
But many who saw them depart, and knew whither they were sailing, ran out of all the cities, and came together.
34 Ahevɨkɨrore ñɨmŋgɨzand Jisasɨv ahevakare waz wɨram akŋ anchɨ akŋ ohɨra ñɨmŋgɨmar. Mach, Jisasɨv waz osa anchɨ hamb sipsip wɨram anɨŋnsar mbɨ werer hamb mɨñɨm emamp ñɨmŋgɨmar. Handɨv re ndɨn akŋɨn ahaz ŋaiahe ndɨŋ ya akŋ ai akŋ ondo ake sɨkamar.
Being landed, he saw a great multitude, and had compassion on them; because they were as a flock which has no shepherd; and he taught them many things.
35 Sɨke hɨrohe rapɨr hamb ondo ake ŋkwuzand sezɨrɨv ndɨn pɨŋ ai kamŋgɨmar. Rapɨr hamb ndɨh ŋkwumbɨri arɨmŋgɨmar. Isupɨr mban wɨram mah arɨmŋgɨmar.
When it grew late, his disciples came to him and said, This is a desert place, and it is now late;
36 Amɨ osa anchɨ han kan aiampɨra emŋgemŋga mach aiampɨra nor ntɨŋɨnd ntɨŋɨnd ikwɨm ñɨmŋgi kehaŋ we unsa han uŋkɨ eŋgwe namŋgɨz arɨmŋgɨmar.
dismiss the people, that they may go to the neighboring farms and villages, and buy themselves bread, for they have nothing to eat.
37 Az Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amonaŋg ndɨŋ eŋkwanambar amar. Az kamŋgɨmar. Arɨ 200 silva han hɨrohe uŋkɨ ore hɨrai ndɨŋ eŋkwanam are kan oh a arɨmŋgɨmar.
He answering, said to them, Supply them yourselves. They replied, Shall we go and give two hundred denarii for bread, in order to supply them?
38 Avɨz ndɨŋ kamar. Amɨ eŋka han nzɨhanave hɨrañɨmŋgɨn amar. We wavar amar. Az mbɨ we eŋka han amehe ai Jisasɨh kamŋgɨmar. Arɨ eŋka han oman ŋkɨpam mach oma uŋguŋg undɨmaj hɨrañɨrɨŋ arɨmŋgɨmar.
He said to them, How many loaves have you? Go and see. Upon inquiry, they answered, Five and two fishes.
39 Mach, Jisasɨv mbɨkɨr sezɨrɨh kamar. Osa anchɨ han kamŋgɨn, tamar tamar aŋkwezawaw kɨzar ŋkwɨrɨŋ insɨ mbanaŋ ŋgarɨwɨmŋgɨz amar.
And he commanded them to make all the people recline upon the green grass in separate companies.
40 Avɨz osa anchɨ hamb tamar tamar aŋkwezawi hanaveaŋg 100 mach hanaveaŋg 50 ŋgarɨwɨmŋgɨmar.
And they formed themselves into squares, by hundred and by fifties.
41 Mach, Jisasɨv eŋka oman ŋkɨpam hand oma uŋguŋg undɨmaj hand ŋɨmbi ñaŋ sɨhawarohe were Yakŋ Ohɨrah ya imbɨr eŋgwe eŋka han ŋaŋepev sezɨrɨv osa anchɨ han eŋkwanamŋgɨz are ndɨŋ eŋgwamar. Eŋgwe oma uŋguŋg hanez ŋe osa anchɨ handɨv ambɨrorɨmar.
Then Jesus taking the five loaves and the two fishes, and looking up to heaven, blessed and broke the loaves, and gave them to his disciples to set before the multitude. He distributed also the two fishes among them all.
42 Avɨz osa anchɨ hamb unsa han namŋgɨz mpɨkarɨmar.
When they all had eat and were satisfied,
43 Mbɨ namŋgɨz mach raz, unsa ekeka osa anchɨ hamb ererɨmŋgɨmar han, han sezɨrɨv ŋɨmbi oman ŋkiŋkiŋg undɨmaj iŋkimpiñɨŋ mpamŋgɨz torɨmar.
they carried off twelve baskets full of the fragments of the bread and the fishes.
44 Wɨram akŋ eŋkand omand namŋgɨmar han 5000.
Now they who had eat of the loaves, were five thousand men.
45 Ave mach, Jisasɨv sezɨrɨh kamar. Amɨ utɨŋg han ŋe injore yamb ohɨra ondɨhondɨh ŋkiŋg aiampɨra Betsaidaŋ evahovar amar. Nzɨ ñi osa anchɨ mban kaŋ etondɨramŋgi amar. Az sezɨrɨv ŋondɨrahe utɨŋg han ŋe evahoŋɨn are ramŋgɨmar.
And immediately he obliged his disciples to embark, and pass over before, toward Bethsaida, while he dismissed the people.
46 Mach, Jisasɨv osa anchɨ han kaz omŋgɨzand Yakŋ Ohɨra ahaz orɨŋɨn are isupɨr aparɨmansɨnd haŋ omar.
And having sent them away, he retired to a mountain to pray.
47 Mach, nanempand zuh haŋ utɨŋg hamb yamb ohɨra ondɨhondɨh uhɨmɨŋun ñɨzand Jisasɨv isaŋ mbon ikumun ñɨmar.
In the evening, the bark being in the midst of the sea, and he alone on the land,
48 Ñi wehɨrɨzand uvika hamb utɨŋg nsarɨŋon ichavɨzuŋɨn azand sezɨrɨv ichij pɨrasɨmŋgɨmar. Mach, hɨrohe ui hamb ŋakaŋɨn azand, Jisasɨv yamb insɨŋ ai ndɨŋ kivɨŋɨn azand sezɨrɨv ndɨn wamŋgɨmar. Mbɨ ndɨn we njɨhamŋgɨmar. Mban itɨ toh are ŋgwañ ekeh ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar. Ezandɨkŋahambamb ñɨmŋgɨzand Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amɨ aŋkarɨpɨr ñɨmbar amar. Han nzon amar. Ezandɨkŋɨmŋgɨmɨn amar.
he observed them toiling at the oar, for the wind was against them: and about the fourth watch of the night, he went to them, walking on the water. and seemed intending to pass by them.
When they saw him walking on the sea, they thought it was an apparition, and cried out.
For they all saw him, and were terrified; but he immediately spoke to them, saying, Take courage; it is I; be not afraid.
51 Hanɨh are utɨŋg unchaŋ ŋkwuhi sezɨrmen ñɨzand uvika ichɨmar hamb kɨrɨm okarawɨmar. Okarawɨz sezɨrɨv han wamŋgɨz ndɨŋ zɨŋɨmb pɨrorɨŋgaz yamah aimah ñɨmŋgɨmar.
And having gone aboard to them, the wind ceased, which struck them still more with astonishment and admiration.
52 Jisasɨv eŋka atakŋaŋ osa anchɨ eŋgwarɨmbɨmar hand ondo han mɨwamŋgɨm. Nend. Njɨhi mbɨndɨŋ hamb moyakam.
for their minds were so stupefied, that they never reflected upon the loaves.
53 Mach, Jisasɨv sezɨr mbɨkɨrmen yamb ohɨra ondɨhondɨh ŋkiŋg evahohe isupɨr Genesaretɨŋ ahevɨkɨrorɨmŋgɨmar. Ave utɨŋg han ŋinchi hɨrawarohe mpamŋgɨmar.
When they had crossed, they came to the territory of Gennesaret, where they landed.
54 Utɨŋg han mpe ŋgahaŋkwamŋgɨz osa anchɨ hamb Jisasɨh we kamŋgɨmar. Jisasɨv ndɨh ai arɨmŋgɨmar.
And being come ashore, the people knew him,
55 Mbɨ aiampɨra emŋgemŋga isupɨr kehandɨh oruh airuh ramŋgɨmar. Ave kamŋgɨmar. Jisasɨv ndɨh ai aiampɨra emŋga handɨh ñi arɨmŋgɨmar. Avɨz wɨram aiampɨrand hamb ya han njɨhame osa anchɨ mahororɨnsɨnd han ŋe iwɨnŋkarɨŋ izɨŋgwɨŋgw Jisasɨnd pɨŋ hɨraimŋgɨmar.
and ran through all that country, carrying the sick on couches, to every place where they heard he was.
56 Avɨz aiampɨra nor, aiampɨra ohɨra, isupɨr nzɨmoh nzɨmoh Jisasɨv omar kehaŋ osa anchɨ mahororɨnsɨnd han hɨrai aiampɨra uhɨm handɨh aŋkwezawɨmŋganj. Ave mahororɨnsɨnd hamb Jisasɨh mbahon mbahon amarɨmŋganj. Eran arɨ amakɨr yupɨr hɨrahɨr osapɨr ñɨm han mparɨwarɨwam arɨmŋganj. Ave wɨram akŋ anchɨ akŋ mahororɨnsɨnd hamb hanaveam re mach imbɨr ramŋgɨmar.
And whatever village, or city, or town he entered, they laid the diseased in the streets, and besought him, that they might touch, were it but a tuft of his mantle; and whosoever touched him, were healed.