< Mak 12 >
1 Mach, Jisasɨv ndɨŋ ondo ake ya ahɨmb akŋ han kamar. Wɨram emŋgav kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war uimɨr amar. Ui imbɨz han ŋakare mɨn ohɨra awamɨr amar. f Ave mbɨ wɨram kɨrav war mban wehɨrehɨrɨndɨv war oram asɨmɨr amar. Ave mbɨ war mban wɨram kɨra emŋgemŋgand oman insɨŋ ŋgamɨr amar. Mach, kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd wanɨrɨv kamɨr amar. Amɨ ihɨnd war mban omanenta wehɨre mach kɨrɨpa nor yambɨnd hanaveaŋg ŋandɨramŋgɨn arar kamɨr amar. Ave mbɨ isupɨr taŋɨpɨr handɨh omɨr amar.
Then addressing them in parables, he said, A man planted a vineyard, and hedged it about, and dug a place for a wine vat, and built a tower, and having farmed it out, went abroad.
2 Avɨz kɨrɨpa nor yambɨnsɨnd hamb mɨŋ ŋgwi ntawɨmɨr amar. Ave war wanɨrɨv wɨram ntɨŋ mamah ŋamɨr pamuh kehan kaz wɨram kɨra kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hand pɨŋ omɨr amar. Ndɨndɨv kɨrɨpa nor yambɨnsɨnd han eŋgwamŋgɨz are omɨr amar.
The season being come, he sent a servant to the husbandmen, to receive his portion of the fruits of the vineyard.
3 Avɨz wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hamb wɨram mban ŋe orɨmŋgɨmɨr amar. Ave ndɨn kiaŋgwɨmŋgɨz mamahon omɨr amar.
But they seized him, beat him, and sent him away empty.
4 Mach, war wanɨrɨv wɨram ntɨŋ mamah ŋamɨr emŋga han kaz we ndɨŋ pɨŋ omɨr amar. Avɨz mbɨ zɨ mbɨkɨr han orampɨhe ampi eŋgwe ndɨn kɨvahun sɨmŋgɨmɨr amar.
Again, he sent to them another servant, whom they wounded in the head with stones, and sent back with disgrace.
5 Az war wanɨrɨv wɨram emŋga han kaz oz ndɨn mamta orɨŋgamŋgɨmɨr amar. Avɨz war wanɨrɨv wɨram akŋ han kaz ndɨŋ pɨŋ omŋgɨmɨr amar. Ave hanaveaŋg orempɨre mach hanaveaŋg mamta orempɨramŋgɨmɨr amar.
He sent another, whom they killed; and of many more that he sent, some they beat, and some they killed.
6 Avɨz wɨram pamuh ñɨmɨr amar. Wɨram mban mbɨkɨr nor, mbɨ ndɨndɨvon ramɨr amar. Mach, ansam han nor mbɨkɨr han kaz mbɨ wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hand pɨŋ omɨr amar. Mbɨkɨr wanɨrɨv mbon mbanave kamɨr amar. Mbɨ ihɨnd nor han we ampi ake mbɨkɨr ya han imbɨr njɨhamɨndɨramŋgi arar kamɨr amar.
At last, having an only son, whom he loved, he sent him also to them; for he said, They will reverence my son.
7 Kɨrɨm wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr mbanamb mbon ya mbon ya kamŋgɨmɨr amar. Wɨram mbanamb utuhutuh wanɨrɨnd han mɨŋam ŋandari arar kamŋgɨmɨr amar. Aimŋgɨn ndɨn mamta orɨm arar kamŋgɨmɨr amar. Az war mban arɨŋɨndɨvam arar kamŋgɨmɨr amar.
But those husbandmen said among themselves, This is the heir; come, let us kill him, and the inheritance will be our own.
8 Ave ndɨn ŋe mamta ore kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war akɨp handɨh avɨzumŋgɨmɨr amar.
Then they laid hold on him, and having thrust him out of the vineyard, they killed him.
9 Avɨz war wanɨr hamb utɨzɨmɨr amar. Mbɨ ai wɨram kɨra kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr mban mamta orempɨramɨr amar. Ave kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war mban wɨram emŋgemŋga han eŋgwamɨr amar.
What, therefore, will the proprietor of the vineyard do? He will come and destroy the husbandmen, and give the vineyard to others.
10 Amɨ Yakŋ Ohɨrand anɨŋzɨŋ enta mban mamehɨmŋgɨm oh a amar. Ya mbanamb mbanave ki amar. Nsɨham mban wɨram kɨra oram asazɨnd hamb mbɨ kɨvah are ŋavɨzumŋgɨmar arar ki amar. Kɨrɨm nsɨham mbanamb nsɨham anɨŋnsar ukɨnd ñi arar ki amar.
Have you not read this passage of scripture, "A stone which the builders rejected, is made the head of the corner:
11 Yakŋ Ohɨrav mbon kaz ndɨh ahevakari arar ki amar. Handɨv arɨ ndɨn warɨŋ mbɨ arɨŋɨnd ampɨn insɨŋ imbɨrun ñi arar ki amar.
this the Lord has performed, and we behold it with admiration?"
12 Ave mach, mbɨ wamŋgɨz, Jisasɨv ya ahɨmb ndɨŋndɨv kamar. Avɨz mbɨ Jisas aŋgwore ŋaŋɨndɨv njɨhamŋgɨmaraŋg, kɨrɨm wɨram akŋ anchɨ akŋndɨv ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar. Ave mbɨ Jisas erere omŋgɨmar.
And they desired to have seized him, but were afraid of the multitude; for they knew that he spoke the parable against them.
13 Mach ave, mbɨ kamŋgɨz wɨram untɨm Farisind hamb wɨram untɨm Herotɨnd hamen Jisasɨnd pɨŋ aimŋgɨmar. Ave mbɨ Jisasɨv yaya opɨha kaz ndɨn ya oramɨŋ hɨroŋɨn are aimŋgɨmar.
Then the chief priests, the scribes, and the elders, leaving Jesus, went away, and sent to him certain Pharisees and Herodians, to catch him in his words.
14 Ave mbɨ ai ndɨn kamŋgɨmar. Anɨŋzɨŋ entand, arɨ ndɨh warɨŋ, amɨ wɨram ya mɨŋun karɨn arɨmŋgɨmar. Amɨ wɨram akŋ hamb handɨhambam arar njɨhame ndɨŋndɨv enta pamuh rarɨn arɨmŋgɨmar. Ave wɨram ensansɨnd o ensa mah amɨ ndɨŋndɨv hanaveam rarɨn arɨmŋgɨmar. Ya mɨŋɨndɨv amɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ Yakŋ Ohɨrand enta akŋ han sɨkarɨn arɨmŋgɨmar. Arɨ imbɨr ekwanz uŋkɨ han Sisarɨnɨdɨv eŋgwamɨrɨŋ oh o nend arɨmŋgɨmar. Arɨ eŋgwamɨrɨŋ oh o nend toh arɨmŋgɨmar.
These coming up, said to him, Rabbi, we know that you are upright, and stand in awe of none; for you respect not the person of men, but teach the way of God faithfully. Is it lawful to give tribute to Cesar, or not?
15 Avɨz Jisasɨv mbɨndɨŋ yosa han ndɨh wamar. Ave mbɨ ndɨŋ mbanave kamar. Amɨ utɨndɨv yan ondo mpamŋgɨn amar. Amɨ nsɨham nor emŋga han ŋe hɨraimŋgɨn waŋ amar.
Shall we give, or shall we not give? He, perceiving their artifice, answered, Why would you entangle me? Bring me a denarius, that I may see it.
16 Az mbɨ nsɨham nor han ŋe eŋgwamŋgɨz Jisasɨv ndɨŋ amarɨmar. Emansɨŋ mban mach ensa mban uñɨnd amar. Az mbɨ kamŋgɨmar. Han Sisarɨnd arɨmŋgɨmar.
When they had brought, he asked them, Whose is the image and inscription? They answered, Cesar's.
17 Avɨz Jisasɨv ndɨŋ mbanave kamar. Utuhutuh Sisarɨnd han, han amɨ Sisar eŋgwavar amar. Mach, utuhutuh Yakŋ Ohɨrand han, han Yakŋ Ohɨra eŋgwavar amar. Avɨz, mbɨ ya mbɨkɨr mban njɨhame ntamŋgɨmar.
Jesus replied, Render to Cesar that which is Cesar's, and to God that which is God's. And they wondered at him.
18 Mach, untɨm Sadyusind hamb Jisasɨnd pɨŋ aimŋgɨmar. Untɨm mbanamb kamŋganj. Wɨram hamb me, mbɨ ekwaŋg mɨŋaiyahandɨram arɨmŋganj. Ave mbɨ Jisasɨh mbanave amarɨmŋgɨmar.
Then Sadducees came to him, who say that there is no future life, and proposed this questions:
19 Anɨŋzɨŋ entand, Mosesɨv arɨŋɨndɨv enta mbanave mpamar arɨmŋgɨmar. Wɨram emŋgav maz, anchɨrɨv mbah ñi ave nornanch mah raz, mbɨkɨr ranɨrɨv anchɨ mban ŋe nornanch akore yanɨrɨnd ensaŋ ŋɨmbɨzahaz arar mpamar arɨmŋgɨmar.
Rabbi, Moses has enacted, that if a man's brother die, survived by a wife without children, he shall marry the widow, and raise issue to his brother.
20 Az mach, zɨŋgɨr pamuh hamb nor kɨra ahins ñɨmŋganj arɨmŋgɨmar. Mbɨndɨŋ azɨŋ anɨŋnsar hamb anchɨ mban ŋe, mboz mamar arɨmŋgɨmar. Mbɨ nornanch mah arɨmŋgɨmar.
Now there were seven brothers. The first took a wife, and dying, left no issue.
21 Avɨz ranɨrɨvez anchɨ mban ŋe, mbez mamar arɨmŋgɨmar. Mbez nornanch mah arɨmŋgɨmar. Az ranɨr emŋgavez enta haremampaŋg ramar arɨmŋgɨmar.
The second married her, and died; neither did he leave any issue; so did also the third.
22 Mach, ahins hamb nornanch mah arɨmŋgɨmar. Avɨz mapɨŋ mɨŋun haŋ, anchɨ mbanambez mamar arɨmŋgɨmar.
Thus all seven married her, and left no issue. Last of all, the woman also died.
23 Avɨz mapɨŋ haŋ, osa anchɨ hamb ekwaŋg ŋaiahamŋgɨz, anchɨ mban uñɨmanɨnd anchɨ ñɨndari arɨmŋgɨmar. Amɨ ndɨh wan, wɨram akŋ ahins hamb ndɨn ŋamŋgɨz avɨz ndɨn anchɨ mbɨndɨŋ emamp ñanj arɨmŋgɨmar.
At the resurrection, therefore, when they are risen, to which of the seven will she belong; for she has been the wife of them all?
24 Avɨz Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amɨ ya Yakŋ Ohɨrand anɨŋzɨŋ enta unchaŋ ñi han mach Yakŋ Ohɨrand aŋkarɨpɨr hanez mɨwamŋgɨrɨm amar. Handɨv amɨ ya opɨha kamŋgɨn amar.
Jesus answering, said to them, Is not this the source of your error, your not knowing the scriptures, nor the power of God?
25 Wɨram akŋ anchɨ akŋ mamŋgɨmar hamb, mbɨ ekwaŋg ŋondɨrahandɨramŋgi amar. Kɨrɨm wɨram akŋ anchɨ akŋ kehamb, mbɨ anuwa mah anchɨ mah ñɨhɨrɨndɨramŋgi amar. Nend amar. Mbɨ Yakŋ Ohɨrand mapɨŋ akŋ Yakŋ Ohɨrand Aiampɨra Ohɨra Ñaŋɨnd emamp ñɨndɨramŋgi amar.
For there will be neither marrying, nor giving in marriage, among them who rise from the dead. They will then resemble the angels.
26 Avɨz wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb mamŋgɨz Yakŋ Ohɨrav ndɨŋ ekwaŋg ŋɨmbɨzahandari han, amɨ ya Mosesɨnd hamb anɨŋzɨŋ enta unchaŋ ñi han mamehɨmŋgɨm oh a amar. Yakŋ Ohɨrav aisaz handɨh Mosesɨh kamar amar. Yan Yakŋ Ohɨra Abrahamɨnd Aisekɨnd Jekopɨnd arar kamar amar.
But as to the dead, that they are raised, have you not read in the book of Moses, how God spoke to him in the bush, saying, "I am the God of Abraham, and the God of Isaac, and the God of Jacob."
27 Yakŋ Ohɨrah ndɨn wɨram akŋ anchɨ akŋ mamtand Yakŋ Ohɨra mah amar. Ndɨn wɨram akŋ anchɨ akŋ kɨpɨrɨnsɨnd ñɨmŋgi hand Yakŋ Ohɨra amar. Amɨ ya opɨha ndɨh kamŋgɨn amar.
God is not a God of the dead, but of the living. Therefore you greatly err.
28 Mach, wɨram ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd emŋga hamb ai njɨhamɨzand untɨm Sadyusind hamb Jisasmen ya aŋkarɨpɨr kamŋgɨmar. Mbɨ njɨhamɨzand Jisasɨv mbɨndɨŋ ya mbɨŋ ke kamar han imbɨrun ñɨmar. Ave mbɨ Jisasɨh amarɨmar. Utɨman entav enta akŋ han epari anɨŋnsar ñi amar.
A scribe, who had heard them dispute, perceiving the justness of his reply, came to him, and proposed this question: Which is the chief commandment of all?
29 Avɨz Jisasɨv ndɨn mbɨŋ ke kamar. Enta anɨŋnsar ñi han mbanɨmb amar. Andɨŋ Israelɨnd omanenta njɨhambar amar. Anɨŋnsar Ohɨra, ndɨn Yakŋ Ohɨra arɨŋɨnd, ndɨnɨh Anɨŋnsar Ohɨra pamuhun amar.
Jesus answered, The chief of all the commandments is, "Hearken, Israel, the Lord is our God. The Lord is one:"
30 Amɨ amakɨr achakɨñndɨvam rav amar. Amɨ amakɨr mpɨ unchaŋ ndɨndɨvam rav amar. Amakɨr kɨpɨrɨŋ, njɨhi amakɨrɨŋ, mach amakɨr aŋkarɨpɨrɨŋ ndɨndɨvam rav amar.
and, "You shall love the Lord your God with all your heart, and with all your soul, and with all your mind, and with all your strength." This is the first commandment.
31 Mach, enta emŋga han mbanɨmb amar. Amɨ amakɨr ya pamɨnd handɨv rav amondɨv rarɨn hanaveaŋg amar. Enta emŋgemŋga hamb enta undɨmaj mbanan meparɨmŋgɨm amar.
The second resembles it: "You shall love your neighbor as yourself." There is no commandment greater than these.
32 Avɨz wɨram ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd mbanamb Jisasɨh mbanave kamar. Anɨŋzɨŋ entand, amɨ ya han mɨŋun kan amar. Yakŋ Ohɨrah ndɨn pamuhun arar kan amar. Yakŋ Ohɨra emŋgemŋgavaŋg mɨñɨm, nend arar kan amar.
The scribe replied, Truly, Rabbi, you have answered well. There is one, and only one;
33 Ave amɨ ya hanez kan amar. Arɨ Achakɨñndɨvam arɨŋɨnd mpɨ unchaŋ ram arar kan amar. Ave njɨhi arɨŋɨndɨŋ, mach arɨŋɨnd aŋkarɨpɨrɨŋ ndɨndɨvam ram arar kan amar. Ave arɨ arɨŋɨnd ya pamɨnd handɨv ram arondɨv rarɨŋ emamp arar kan amar. Arɨ enta undɨmaj mban mpehɨromɨrɨŋ han, enta mbanamb enta emŋgemŋga han eparɨj amar. Mbɨ enta hanɨhan Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd pɨrɨtɨmɨŋ mɨŋam uŋgɨj han eparɨj amar. Mach, mbɨ hanɨhan emŋga Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd hanez eparɨj amar.
and to love him with all the heart, and with all the spirit, and with all the soul, and with all the strength; and to love one's self, is more than all burnt offerings and sacrifices.
34 Wɨram mbanamb ya kazand Jisasɨv waz ndɨn wɨram njɨhi imbɨrɨnd emamp ñɨmar. Avɨz Jisasɨv ndɨn kamar. Amɨ Yakŋ Ohɨrand kwɨ haŋ taŋɨpɨr mɨñɨm amar. Avɨz wɨram akŋ hamb Jisas ekwaŋg amarɨŋɨn arar ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar.
Jesus observing how pertinently he had answered, said to him, You are not far from the kingdom of God. After that, no person ventured to put questions to him.
35 Mach ave, Jisasɨv Yakŋ Ohɨrand marɨvai oram ohɨrand imbɨz unchaŋ ñɨmar. Ave mbɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ han ya sɨke amarɨmar. Utɨndɨv wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd hamb mbanave kamŋgɨj amar. Wɨram Yakŋ Ohɨrav mbɨkɨr osa anchɨ ekwaŋg ŋɨmbɨmbɨndɨv uyɨŋgwamɨmar han ndɨn Devitɨnd nor arar kamŋgɨj amar.
As Jesus was teaching in the temple, he asked them, Why do you scribes assert, that the Messiah must be a son of David?
36 Kɨpɨr Imbɨr Yakŋ Ohɨrand hamb Devitɨh njɨhi eŋgwaz mbɨ mbonam mbanave kamar amar. Yakŋ Ohɨrav Anɨŋnsar Ohɨrah ihɨnd han mbanave kamar amar. Amɨ ihɨnd oman mɨŋɨnd haŋ ŋkañɨn nzɨ imbɨr amakɨr ahambɨrɨñarɨh ichorɨŋ amakɨr kwɨŋ ñɨndɨramŋgi arar kamar amar.
Yet David, himself, speaking by the Holy Spirit, says, "The Lord, said to my Lord, Sit at my right hand, until I make your foes your footstool."
37 Az Devitɨv mbonam kamar amar. Wɨram mbanamb ihɨnd Anɨŋnsar Ohɨra ñi arar kamar amar. Avɨz utɨndɨv wɨram mbanamb Devitɨnd nor ñi amar. Ave mach, wɨram akŋ anchɨ akŋ ohɨron hamb Jisasɨnd ya han njɨhame ŋɨñɨmbam oŋambam ñɨhɨrɨmŋgɨmar.
David himself, therefore, calls him his Lord; how then can he be his son? And the common people heard him with delight.
38 Mach, Jisasɨv ndɨŋ sɨke kamar. Amɨ wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd han omanenta werɨvar amar. Mbɨ yupɨr hɨrahɨr osapɨr han hɨrandandɨv njɨhamŋgɨj amar. Ave wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb ndɨŋ rapɨrɨnt eŋgwamŋgɨz are uŋkɨ eŋgweŋgw ampɨra akŋ handɨvam njɨhamŋgɨj amar.
Further, in teaching, he said to them, Beware of the scribes, who affect to walk in robes; who love salutations in public places,
39 Ave mbɨ sam ŋkañɨñɨnd hamb Yakŋ Ohɨrand marɨvai oramɨŋ anɨŋnsar ñi han ŋaŋɨndɨv njɨhamŋgɨj amar. Mach, yuŋk ohɨra unsa nand haŋ mbɨ sam ŋkañɨñɨnd anɨŋnsar ñi han ŋaŋɨndɨvez njɨhamŋgɨj amar.
and the principal seats in the synagogues, and the uppermost places at entertainments;
40 Mach, mbɨ anchɨ kɨra enduwa kɨra han yosa si mbɨndɨŋ hanɨhan utuhutuh han mɨŋam ŋɨmbɨmŋgɨj amar. Ave mbɨ Yakŋ Ohɨra osapɨr ohɨra ahaz oror ñɨmŋgɨj amar. Kɨrɨm mbɨ yosa sɨmŋgɨj amar. Handɨv yuŋk ansam yuŋk ohɨra ya kahɨnd hamb ahevakarɨz mbɨ kɨr ohɨra ŋandɨramŋgi amar.
who devour the families of widows, and use long prayers for a disguise. They shall undergo the severest punishment.
41 Mach ave, marɨvai oram ohɨra Yakŋ Ohɨrand ai esa nsɨham norɨnd hamb ñi handɨh Jisasɨv ikwɨm ŋkañɨmar. Ave mbɨ wehɨrɨzand wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb ai nsɨham nor han ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar. Az wɨram akŋ anchɨ akŋ nsɨham norɨnsɨnd hamb nsɨham nor akŋ han ai esa unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar.
And Jesus sitting opposite the treasury, observed the people throwing money into the treasury; and many rich persons put in much.
42 Avɨz anchɨ enduwa hanɨhan mah apar hamb ai nsɨham nor undɨmaj akav han ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmar.
Then the poor widow came, who threw in two mites, (which make a farthing.)
43 Avɨz Jisasɨv sezɨr mbɨkɨr han oreŋgɨz aimŋgɨmar. Aimŋgɨz mbɨ ndɨŋ mbanave kamar. Nzɨ andɨŋ mɨŋun kin amar. Anchɨ hanɨhan mah apar mbɨkɨr mamɨrɨv ndɨh mamar mbanamb, mbɨ nsɨham nor ohɨra eŋgwi amar. Mbɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb nsɨham nor akŋ ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar han epari amar.
Jesus having called his disciples, said to them, Indeed, I say to you, that this poor widow has given more than any of those who have thrown into the treasury;
44 Wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb nsɨham nor akŋ mbɨndɨŋ han mbah amar. Mbɨ ohɨra kamah hɨrɨzɨŋgwɨmŋgi amar. Kɨrɨm anchɨ mbanamb nsɨham nor mbɨkɨr han mɨŋam hɨrɨzɨŋgwi amar. Ave mbɨ nsɨham nor unsa uŋkɨ eŋgweŋgw han apar amar.
for they all have contributed out of their superfluous stores; whereas she has given all the little she had--her whole living.