< Mak 12 >

1 Mach, Jisasɨv ndɨŋ ondo ake ya ahɨmb akŋ han kamar. Wɨram emŋgav kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war uimɨr amar. Ui imbɨz han ŋakare mɨn ohɨra awamɨr amar. f Ave mbɨ wɨram kɨrav war mban wehɨrehɨrɨndɨv war oram asɨmɨr amar. Ave mbɨ war mban wɨram kɨra emŋgemŋgand oman insɨŋ ŋgamɨr amar. Mach, kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd wanɨrɨv kamɨr amar. Amɨ ihɨnd war mban omanenta wehɨre mach kɨrɨpa nor yambɨnd hanaveaŋg ŋandɨramŋgɨn arar kamɨr amar. Ave mbɨ isupɨr taŋɨpɨr handɨh omɨr amar.
He began to speak to them in parables. “A man planted a vineyard, put a hedge around it, dug a pit for the wine press, built a tower, rented it out to a farmer, and went into another country.
2 Avɨz kɨrɨpa nor yambɨnsɨnd hamb mɨŋ ŋgwi ntawɨmɨr amar. Ave war wanɨrɨv wɨram ntɨŋ mamah ŋamɨr pamuh kehan kaz wɨram kɨra kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hand pɨŋ omɨr amar. Ndɨndɨv kɨrɨpa nor yambɨnsɨnd han eŋgwamŋgɨz are omɨr amar.
When it was time, he sent a servant to the farmer to get from the farmer his share of the fruit of the vineyard.
3 Avɨz wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hamb wɨram mban ŋe orɨmŋgɨmɨr amar. Ave ndɨn kiaŋgwɨmŋgɨz mamahon omɨr amar.
They took him, beat him, and sent him away empty.
4 Mach, war wanɨrɨv wɨram ntɨŋ mamah ŋamɨr emŋga han kaz we ndɨŋ pɨŋ omɨr amar. Avɨz mbɨ zɨ mbɨkɨr han orampɨhe ampi eŋgwe ndɨn kɨvahun sɨmŋgɨmɨr amar.
Again, he sent another servant to them; and they threw stones at him, wounded him in the head, and sent him away shamefully treated.
5 Az war wanɨrɨv wɨram emŋga han kaz oz ndɨn mamta orɨŋgamŋgɨmɨr amar. Avɨz war wanɨrɨv wɨram akŋ han kaz ndɨŋ pɨŋ omŋgɨmɨr amar. Ave hanaveaŋg orempɨre mach hanaveaŋg mamta orempɨramŋgɨmɨr amar.
Again he sent another, and they killed him, and many others, beating some, and killing some.
6 Avɨz wɨram pamuh ñɨmɨr amar. Wɨram mban mbɨkɨr nor, mbɨ ndɨndɨvon ramɨr amar. Mach, ansam han nor mbɨkɨr han kaz mbɨ wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr hand pɨŋ omɨr amar. Mbɨkɨr wanɨrɨv mbon mbanave kamɨr amar. Mbɨ ihɨnd nor han we ampi ake mbɨkɨr ya han imbɨr njɨhamɨndɨramŋgi arar kamɨr amar.
Therefore still having one, his beloved son, he sent him last to them, saying, ‘They will respect my son.’
7 Kɨrɨm wɨram kɨra war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr mbanamb mbon ya mbon ya kamŋgɨmɨr amar. Wɨram mbanamb utuhutuh wanɨrɨnd han mɨŋam ŋandari arar kamŋgɨmɨr amar. Aimŋgɨn ndɨn mamta orɨm arar kamŋgɨmɨr amar. Az war mban arɨŋɨndɨvam arar kamŋgɨmɨr amar.
But those farmers said among themselves, ‘This is the heir. Come, let’s kill him, and the inheritance will be ours.’
8 Ave ndɨn ŋe mamta ore kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war akɨp handɨh avɨzumŋgɨmɨr amar.
They took him, killed him, and cast him out of the vineyard.
9 Avɨz war wanɨr hamb utɨzɨmɨr amar. Mbɨ ai wɨram kɨra kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war ntɨŋ ŋamŋgɨmɨr mban mamta orempɨramɨr amar. Ave kɨrɨpa nor yambɨnsɨndɨnd war mban wɨram emŋgemŋga han eŋgwamɨr amar.
What therefore will the lord of the vineyard do? He will come and destroy the farmers, and will give the vineyard to others.
10 Amɨ Yakŋ Ohɨrand anɨŋzɨŋ enta mban mamehɨmŋgɨm oh a amar. Ya mbanamb mbanave ki amar. Nsɨham mban wɨram kɨra oram asazɨnd hamb mbɨ kɨvah are ŋavɨzumŋgɨmar arar ki amar. Kɨrɨm nsɨham mbanamb nsɨham anɨŋnsar ukɨnd ñi arar ki amar.
Have not you even read this Scripture: ‘The stone which the builders rejected was made the head of the corner.
11 Yakŋ Ohɨrav mbon kaz ndɨh ahevakari arar ki amar. Handɨv arɨ ndɨn warɨŋ mbɨ arɨŋɨnd ampɨn insɨŋ imbɨrun ñi arar ki amar.
This was from the Lord. It is marvelous in our eyes’?”
12 Ave mach, mbɨ wamŋgɨz, Jisasɨv ya ahɨmb ndɨŋndɨv kamar. Avɨz mbɨ Jisas aŋgwore ŋaŋɨndɨv njɨhamŋgɨmaraŋg, kɨrɨm wɨram akŋ anchɨ akŋndɨv ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar. Ave mbɨ Jisas erere omŋgɨmar.
They tried to seize him, but they feared the multitude; for they perceived that he spoke the parable against them. They left him and went away.
13 Mach ave, mbɨ kamŋgɨz wɨram untɨm Farisind hamb wɨram untɨm Herotɨnd hamen Jisasɨnd pɨŋ aimŋgɨmar. Ave mbɨ Jisasɨv yaya opɨha kaz ndɨn ya oramɨŋ hɨroŋɨn are aimŋgɨmar.
They sent some of the Pharisees and the Herodians to him, that they might trap him with words.
14 Ave mbɨ ai ndɨn kamŋgɨmar. Anɨŋzɨŋ entand, arɨ ndɨh warɨŋ, amɨ wɨram ya mɨŋun karɨn arɨmŋgɨmar. Amɨ wɨram akŋ hamb handɨhambam arar njɨhame ndɨŋndɨv enta pamuh rarɨn arɨmŋgɨmar. Ave wɨram ensansɨnd o ensa mah amɨ ndɨŋndɨv hanaveam rarɨn arɨmŋgɨmar. Ya mɨŋɨndɨv amɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ Yakŋ Ohɨrand enta akŋ han sɨkarɨn arɨmŋgɨmar. Arɨ imbɨr ekwanz uŋkɨ han Sisarɨnɨdɨv eŋgwamɨrɨŋ oh o nend arɨmŋgɨmar. Arɨ eŋgwamɨrɨŋ oh o nend toh arɨmŋgɨmar.
When they had come, they asked him, “Teacher, we know that you are honest, and do not defer to anyone; for you are not partial to anyone, but truly teach the way of God. Is it lawful to pay taxes to Caesar, or not?
15 Avɨz Jisasɨv mbɨndɨŋ yosa han ndɨh wamar. Ave mbɨ ndɨŋ mbanave kamar. Amɨ utɨndɨv yan ondo mpamŋgɨn amar. Amɨ nsɨham nor emŋga han ŋe hɨraimŋgɨn waŋ amar.
Shall we give, or shall we not give?” But he, knowing their hypocrisy, said to them, “Why do you test me? Bring me a denarius, that I may see it.”
16 Az mbɨ nsɨham nor han ŋe eŋgwamŋgɨz Jisasɨv ndɨŋ amarɨmar. Emansɨŋ mban mach ensa mban uñɨnd amar. Az mbɨ kamŋgɨmar. Han Sisarɨnd arɨmŋgɨmar.
They brought it. He said to them, “Whose is this image and inscription?” They said to him, “Caesar’s.”
17 Avɨz Jisasɨv ndɨŋ mbanave kamar. Utuhutuh Sisarɨnd han, han amɨ Sisar eŋgwavar amar. Mach, utuhutuh Yakŋ Ohɨrand han, han Yakŋ Ohɨra eŋgwavar amar. Avɨz, mbɨ ya mbɨkɨr mban njɨhame ntamŋgɨmar.
Jesus answered them, “Give to Caesar the things that are Caesar’s, and to God the things that are God’s.” They marveled greatly at him.
18 Mach, untɨm Sadyusind hamb Jisasɨnd pɨŋ aimŋgɨmar. Untɨm mbanamb kamŋganj. Wɨram hamb me, mbɨ ekwaŋg mɨŋaiyahandɨram arɨmŋganj. Ave mbɨ Jisasɨh mbanave amarɨmŋgɨmar.
Some Sadducees, who say that there is no resurrection, came to him. They asked him, saying,
19 Anɨŋzɨŋ entand, Mosesɨv arɨŋɨndɨv enta mbanave mpamar arɨmŋgɨmar. Wɨram emŋgav maz, anchɨrɨv mbah ñi ave nornanch mah raz, mbɨkɨr ranɨrɨv anchɨ mban ŋe nornanch akore yanɨrɨnd ensaŋ ŋɨmbɨzahaz arar mpamar arɨmŋgɨmar.
“Teacher, Moses wrote to us, ‘If a man’s brother dies and leaves a wife behind him, and leaves no children, that his brother should take his wife and raise up offspring for his brother.’
20 Az mach, zɨŋgɨr pamuh hamb nor kɨra ahins ñɨmŋganj arɨmŋgɨmar. Mbɨndɨŋ azɨŋ anɨŋnsar hamb anchɨ mban ŋe, mboz mamar arɨmŋgɨmar. Mbɨ nornanch mah arɨmŋgɨmar.
There were seven brothers. The first took a wife, and dying left no offspring.
21 Avɨz ranɨrɨvez anchɨ mban ŋe, mbez mamar arɨmŋgɨmar. Mbez nornanch mah arɨmŋgɨmar. Az ranɨr emŋgavez enta haremampaŋg ramar arɨmŋgɨmar.
The second took her, and died, leaving no children behind him. The third likewise;
22 Mach, ahins hamb nornanch mah arɨmŋgɨmar. Avɨz mapɨŋ mɨŋun haŋ, anchɨ mbanambez mamar arɨmŋgɨmar.
and the seven took her and left no children. Last of all the woman also died.
23 Avɨz mapɨŋ haŋ, osa anchɨ hamb ekwaŋg ŋaiahamŋgɨz, anchɨ mban uñɨmanɨnd anchɨ ñɨndari arɨmŋgɨmar. Amɨ ndɨh wan, wɨram akŋ ahins hamb ndɨn ŋamŋgɨz avɨz ndɨn anchɨ mbɨndɨŋ emamp ñanj arɨmŋgɨmar.
In the resurrection, when they rise, whose wife will she be of them? For the seven had her as a wife.”
24 Avɨz Jisasɨv ndɨŋ kamar. Amɨ ya Yakŋ Ohɨrand anɨŋzɨŋ enta unchaŋ ñi han mach Yakŋ Ohɨrand aŋkarɨpɨr hanez mɨwamŋgɨrɨm amar. Handɨv amɨ ya opɨha kamŋgɨn amar.
Jesus answered them, “Is not this because you are mistaken, not knowing the Scriptures nor the power of God?
25 Wɨram akŋ anchɨ akŋ mamŋgɨmar hamb, mbɨ ekwaŋg ŋondɨrahandɨramŋgi amar. Kɨrɨm wɨram akŋ anchɨ akŋ kehamb, mbɨ anuwa mah anchɨ mah ñɨhɨrɨndɨramŋgi amar. Nend amar. Mbɨ Yakŋ Ohɨrand mapɨŋ akŋ Yakŋ Ohɨrand Aiampɨra Ohɨra Ñaŋɨnd emamp ñɨndɨramŋgi amar.
For when they will rise from the dead, they neither marry nor are given in marriage, but are like angels in heaven.
26 Avɨz wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb mamŋgɨz Yakŋ Ohɨrav ndɨŋ ekwaŋg ŋɨmbɨzahandari han, amɨ ya Mosesɨnd hamb anɨŋzɨŋ enta unchaŋ ñi han mamehɨmŋgɨm oh a amar. Yakŋ Ohɨrav aisaz handɨh Mosesɨh kamar amar. Yan Yakŋ Ohɨra Abrahamɨnd Aisekɨnd Jekopɨnd arar kamar amar.
But about the dead, that they are raised, have not you read in the book of Moses about the Bush, how God spoke to him, saying, ‘I am the God of Abraham, the God of Isaac, and the God of Jacob’?
27 Yakŋ Ohɨrah ndɨn wɨram akŋ anchɨ akŋ mamtand Yakŋ Ohɨra mah amar. Ndɨn wɨram akŋ anchɨ akŋ kɨpɨrɨnsɨnd ñɨmŋgi hand Yakŋ Ohɨra amar. Amɨ ya opɨha ndɨh kamŋgɨn amar.
He is not the God of the dead, but of the living. You are therefore badly mistaken.”
28 Mach, wɨram ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd emŋga hamb ai njɨhamɨzand untɨm Sadyusind hamb Jisasmen ya aŋkarɨpɨr kamŋgɨmar. Mbɨ njɨhamɨzand Jisasɨv mbɨndɨŋ ya mbɨŋ ke kamar han imbɨrun ñɨmar. Ave mbɨ Jisasɨh amarɨmar. Utɨman entav enta akŋ han epari anɨŋnsar ñi amar.
One of the scribes came and heard them questioning together, and knowing that he had answered them well, asked him, “Which commandment is the greatest of all?”
29 Avɨz Jisasɨv ndɨn mbɨŋ ke kamar. Enta anɨŋnsar ñi han mbanɨmb amar. Andɨŋ Israelɨnd omanenta njɨhambar amar. Anɨŋnsar Ohɨra, ndɨn Yakŋ Ohɨra arɨŋɨnd, ndɨnɨh Anɨŋnsar Ohɨra pamuhun amar.
Jesus answered, “The greatest is: ‘Hear, Israel, the Lord our God, the Lord is one.
30 Amɨ amakɨr achakɨñndɨvam rav amar. Amɨ amakɨr mpɨ unchaŋ ndɨndɨvam rav amar. Amakɨr kɨpɨrɨŋ, njɨhi amakɨrɨŋ, mach amakɨr aŋkarɨpɨrɨŋ ndɨndɨvam rav amar.
You shall love the Lord your God with all your heart, with all your soul, with all your mind, and with all your strength.’ This is the first commandment.
31 Mach, enta emŋga han mbanɨmb amar. Amɨ amakɨr ya pamɨnd handɨv rav amondɨv rarɨn hanaveaŋg amar. Enta emŋgemŋga hamb enta undɨmaj mbanan meparɨmŋgɨm amar.
The second is like this: ‘You shall love your neighbor as yourself.’ There is no other commandment greater than these.”
32 Avɨz wɨram ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd mbanamb Jisasɨh mbanave kamar. Anɨŋzɨŋ entand, amɨ ya han mɨŋun kan amar. Yakŋ Ohɨrah ndɨn pamuhun arar kan amar. Yakŋ Ohɨra emŋgemŋgavaŋg mɨñɨm, nend arar kan amar.
The scribe said to him, “Truly, teacher, you have said well that he is one, and there is none other but he;
33 Ave amɨ ya hanez kan amar. Arɨ Achakɨñndɨvam arɨŋɨnd mpɨ unchaŋ ram arar kan amar. Ave njɨhi arɨŋɨndɨŋ, mach arɨŋɨnd aŋkarɨpɨrɨŋ ndɨndɨvam ram arar kan amar. Ave arɨ arɨŋɨnd ya pamɨnd handɨv ram arondɨv rarɨŋ emamp arar kan amar. Arɨ enta undɨmaj mban mpehɨromɨrɨŋ han, enta mbanamb enta emŋgemŋga han eparɨj amar. Mbɨ enta hanɨhan Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd pɨrɨtɨmɨŋ mɨŋam uŋgɨj han eparɨj amar. Mach, mbɨ hanɨhan emŋga Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd hanez eparɨj amar.
and to love him with all the heart, with all the understanding, all the soul, and with all the strength, and to love his neighbor as himself, is more important than all whole burnt offerings and sacrifices.”
34 Wɨram mbanamb ya kazand Jisasɨv waz ndɨn wɨram njɨhi imbɨrɨnd emamp ñɨmar. Avɨz Jisasɨv ndɨn kamar. Amɨ Yakŋ Ohɨrand kwɨ haŋ taŋɨpɨr mɨñɨm amar. Avɨz wɨram akŋ hamb Jisas ekwaŋg amarɨŋɨn arar ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar.
When Jesus saw that he answered wisely, he said to him, “You are not far from God’s Kingdom.” No one dared ask him any question after that.
35 Mach ave, Jisasɨv Yakŋ Ohɨrand marɨvai oram ohɨrand imbɨz unchaŋ ñɨmar. Ave mbɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ han ya sɨke amarɨmar. Utɨndɨv wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd hamb mbanave kamŋgɨj amar. Wɨram Yakŋ Ohɨrav mbɨkɨr osa anchɨ ekwaŋg ŋɨmbɨmbɨndɨv uyɨŋgwamɨmar han ndɨn Devitɨnd nor arar kamŋgɨj amar.
Jesus responded, as he taught in the temple, “How is it that the scribes say that the Christ is the son of David?
36 Kɨpɨr Imbɨr Yakŋ Ohɨrand hamb Devitɨh njɨhi eŋgwaz mbɨ mbonam mbanave kamar amar. Yakŋ Ohɨrav Anɨŋnsar Ohɨrah ihɨnd han mbanave kamar amar. Amɨ ihɨnd oman mɨŋɨnd haŋ ŋkañɨn nzɨ imbɨr amakɨr ahambɨrɨñarɨh ichorɨŋ amakɨr kwɨŋ ñɨndɨramŋgi arar kamar amar.
For David himself said in the Holy Spirit, ‘The Lord said to my Lord, “Sit at my right hand, until I make your enemies the footstool of your feet.”’
37 Az Devitɨv mbonam kamar amar. Wɨram mbanamb ihɨnd Anɨŋnsar Ohɨra ñi arar kamar amar. Avɨz utɨndɨv wɨram mbanamb Devitɨnd nor ñi amar. Ave mach, wɨram akŋ anchɨ akŋ ohɨron hamb Jisasɨnd ya han njɨhame ŋɨñɨmbam oŋambam ñɨhɨrɨmŋgɨmar.
Therefore David himself calls him Lord, so how can he be his son?” The common people heard him gladly.
38 Mach, Jisasɨv ndɨŋ sɨke kamar. Amɨ wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd han omanenta werɨvar amar. Mbɨ yupɨr hɨrahɨr osapɨr han hɨrandandɨv njɨhamŋgɨj amar. Ave wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb ndɨŋ rapɨrɨnt eŋgwamŋgɨz are uŋkɨ eŋgweŋgw ampɨra akŋ handɨvam njɨhamŋgɨj amar.
In his teaching he said to them, “Beware of the scribes, who like to walk in long robes, and to get greetings in the marketplaces,
39 Ave mbɨ sam ŋkañɨñɨnd hamb Yakŋ Ohɨrand marɨvai oramɨŋ anɨŋnsar ñi han ŋaŋɨndɨv njɨhamŋgɨj amar. Mach, yuŋk ohɨra unsa nand haŋ mbɨ sam ŋkañɨñɨnd anɨŋnsar ñi han ŋaŋɨndɨvez njɨhamŋgɨj amar.
and to get the best seats in the synagogues and the best places at feasts,
40 Mach, mbɨ anchɨ kɨra enduwa kɨra han yosa si mbɨndɨŋ hanɨhan utuhutuh han mɨŋam ŋɨmbɨmŋgɨj amar. Ave mbɨ Yakŋ Ohɨra osapɨr ohɨra ahaz oror ñɨmŋgɨj amar. Kɨrɨm mbɨ yosa sɨmŋgɨj amar. Handɨv yuŋk ansam yuŋk ohɨra ya kahɨnd hamb ahevakarɨz mbɨ kɨr ohɨra ŋandɨramŋgi amar.
those who devour widows’ houses, and for a pretense make long prayers. These will receive greater condemnation.”
41 Mach ave, marɨvai oram ohɨra Yakŋ Ohɨrand ai esa nsɨham norɨnd hamb ñi handɨh Jisasɨv ikwɨm ŋkañɨmar. Ave mbɨ wehɨrɨzand wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb ai nsɨham nor han ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar. Az wɨram akŋ anchɨ akŋ nsɨham norɨnsɨnd hamb nsɨham nor akŋ han ai esa unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar.
Jesus sat down opposite the treasury and saw how the multitude cast money into the treasury. Many who were rich cast in much.
42 Avɨz anchɨ enduwa hanɨhan mah apar hamb ai nsɨham nor undɨmaj akav han ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmar.
A poor widow came and she cast in two small brass coins, which equal a quadrans coin.
43 Avɨz Jisasɨv sezɨr mbɨkɨr han oreŋgɨz aimŋgɨmar. Aimŋgɨz mbɨ ndɨŋ mbanave kamar. Nzɨ andɨŋ mɨŋun kin amar. Anchɨ hanɨhan mah apar mbɨkɨr mamɨrɨv ndɨh mamar mbanamb, mbɨ nsɨham nor ohɨra eŋgwi amar. Mbɨ wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb nsɨham nor akŋ ai esa nsɨham norɨnd unchaŋ hɨrɨzɨŋgwɨmŋgɨmar han epari amar.
He called his disciples to himself and said to them, “Most certainly I tell you, this poor widow gave more than all those who are giving into the treasury,
44 Wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb nsɨham nor akŋ mbɨndɨŋ han mbah amar. Mbɨ ohɨra kamah hɨrɨzɨŋgwɨmŋgi amar. Kɨrɨm anchɨ mbanamb nsɨham nor mbɨkɨr han mɨŋam hɨrɨzɨŋgwi amar. Ave mbɨ nsɨham nor unsa uŋkɨ eŋgweŋgw han apar amar.
for they all gave out of their abundance, but she, out of her poverty, gave all that she had to live on.”

< Mak 12 >