< Mak 10 >
1 Mach, Jisasɨv isupɨr Judiand handɨh oŋɨn are, mbɨ aiampɨra han ererɨmar. Erere we yamb ŋkiŋg Jordand handɨh evahomar. Evahohe we yamb ŋkiŋg Jordand handɨh ekwaŋg evahai isupɨr Judiand handɨh aimar. Avɨz wɨram akŋ anchɨ akŋ ohɨron hamb ndɨn pɨŋ ai ekwaŋg aŋkwezawɨmŋgɨmar. Az Jisasɨv mbɨkɨr enta mpehɨro ndɨŋ ya sɨkanj.
He arose from there and came into the borders of Judea and beyond the Jordan. Crowds came together to him again. As he usually did, he was again teaching them.
2 Mach, wɨram untɨm Farisind hamb Jisasɨnd pɨŋ aimŋgɨmar. Ave mbɨ Jisasɨh ondo mpendɨŋ kamŋgɨmar. Arɨŋɨnd enta han, osa hamb mbɨkɨr anchɨ han imbɨr kiaŋgwɨmɨr han, han chonj oh o nend arɨmŋgɨmar.
Pharisees came to him testing him, and asked him, "Is it lawful for a man to divorce his wife?"
3 Avɨz Jisasɨv ndɨŋ mbanave kamar. Mosesɨv andɨŋ utɨman enta mpehɨrondɨv eŋgwamar amar.
He answered, "What did Moses command you?"
4 Az mbɨ ndɨn kamŋgɨmar. Mosesɨv kamar arɨmŋgɨmar. Osa hamb mbɨkɨr anchɨ ererɨŋɨn are mbɨ imbɨr anɨŋzɨŋ enta mpe ndɨn eŋgwe kiaŋgwɨz ondari arar kamar arɨmŋgɨmar.
They said, "Moses allowed a certificate of divorce to be written, and to divorce her."
5 Kɨrɨm Jisasɨv ndɨŋ mbanave kamar. Andɨŋ wɨram kɨra entachand raz, Mosesɨv enta mbanan anɨŋzɨŋ entaŋ mpe andɨŋ eŋgwamar amar.
But Jesus said to them, "Because of your hardness of heart, he wrote you this commandment.
6 Eŋambɨr mɨŋun han, Yakŋ Ohɨrav kɨrɨchɨn orɨchɨn han achake kaz, osa anchɨ hamb ahevɨkɨrorɨmŋgɨmar amar.
But from the beginning of the creation, he made them male and female.
7 Handɨv wɨram hamb mbɨkɨr mɨŋɨr wanɨr han erere anchɨmen awakŋi ñɨmŋgɨj amar.
For this cause a man will leave his father and mother, and will join to his wife,
8 Ave undɨmaj hamb yupɨr pamɨnd ahevakarɨmŋgi amar. Yakŋ Ohɨrav hanave kaz, undɨmaj hamb yupɨr undɨmaj mɨñɨmŋgɨm nend, yupɨr pamɨnd emamp ahevakarɨmŋgi amar.
and the two will become one flesh, so that they are no longer two, but one flesh.
9 Avɨz, hanɨhan Yakŋ Ohɨrav awakŋorɨmar han wɨram hamb kiaŋgwɨmŋgɨmɨnj amar.
What therefore God has joined together, let no one separate."
10 Mapɨŋ, Jisasɨv sezɨrmen oramɨŋ omŋgɨz, sezɨrɨv ya osav anchɨ erererɨnd mbandɨv ekwaŋg amarɨmŋgɨmar.
In the house, the disciples asked him again about the same matter.
11 Az ndɨŋ mbanave kamar. Wɨram emŋgav anchɨr erere anchɨ emŋga han ŋandari han, wɨram kehamb anchɨrɨh enta kɨvah si anchɨ emŋga hamen enta kɨvah sɨz ndandɨramŋgi amar.
He said to them, "Whoever divorces his wife, and marries another, commits adultery against her.
12 Mach, anchɨ emŋga hamb mamɨr erere osa emŋga han ŋandari han, anchɨ kehamb mamɨrɨh enta kɨvah si osa emŋga hamen enta kɨvah sɨz ndandɨramŋgi amar.
If she herself divorces her husband, and marries another, she commits adultery."
13 Osa anchɨ hamb Jisasɨv mbɨkɨr omanaka mbɨndɨŋ nornanch han insɨŋ ŋgamɨz are ndɨŋ Jisasɨnd pɨŋ hɨraimŋgɨmar. Kɨrɨm sezɨrɨv han we osa anchɨ kehan ya aŋkarɨpɨr ke kamŋgɨmar. Amɨ han sɨmŋgɨmɨn arɨmŋgɨmar.
They were bringing to him little children, that he should touch them, but the disciples rebuked them.
14 Jisasɨv han waz, mbɨkɨr mpɨ hamb kɨvah ramar. Avɨz ndɨŋ mbanave kamar. Eramŋgɨn nornanch hamb yan pɨŋ aimŋgɨz amar. Amɨ ndɨŋ erokarɨmŋgɨmɨn amar. Wɨram hamb nornanch haremamp ñi, mbɨ Yakŋ Ohɨrand kwɨŋ ñɨndari amar.
But when Jesus saw it, he was moved with indignation, and said to them, "Allow the little children to come to me. Do not forbid them, for the Kingdom of God belongs to such as these.
15 Nzɨ andɨŋ mɨŋun kin amar. Yakŋ Ohɨrand kwɨ han wɨram emŋgav ŋamah randari han, nornanchɨv ŋamŋgɨj hanaveaŋg, mbɨ mahevondɨram amar.
Truly I tell you, whoever will not receive the Kingdom of God like a little child, he will in no way enter into it."
16 Ave Jisasɨv nornanch han omanakaŋ ŋɨmbi, omanaka mbɨkɨr han zɨ umpɨr insɨŋ ŋgamɨ ŋgamɨ rar omar. Ave ndɨŋ omanenta sɨz are Yakŋ Ohɨra ya imbɨrɨŋ amarɨmar.
And he took them in his arms, laying his hands on them, and blessed them.
17 Mach ave, Jisasɨv ŋaiahe empasamɨŋ ozand, wɨram emŋga hamb aŋɨraŋɨr ndɨn pɨŋ ai andamesa mpɨrorɨzɨŋgwɨmar. Ave mbɨ ndɨn mbanave amarɨmar. Anɨŋzɨŋ entand, nan wɨram imbɨr amar. Nzɨ nzɨhanave re kɨpɨr icha ipɨra ñɨñɨnd han ŋaŋ ñɨndarin amar. (aiōnios )
As he was going out into the way, one ran to him, knelt before him, and asked him, "Good Teacher, what must I do that I may inherit everlasting life?" (aiōnios )
18 Avɨz Jisasɨv ndɨn mbanave kamar. Utɨndɨv yan imbɨr arar kan amar. Yakŋ Ohɨra pamuh, mbonam imbɨr amar.
Jesus said to him, "Why do you call me good? No one is good except one—God.
19 Amɨ Yakŋ Ohɨrand enta akŋ anɨŋzɨŋ enta unchaŋ ñi han ndɨh warɨn amar. Amɨ osa anchɨ emŋgemŋga han mamah mamta orɨmŋgɨmɨn amar. Amɨ amakɨr anchɨ han erere anchɨ emŋga hamen enta kɨvah sɨz ndamŋgɨmɨn amar. Anchɨ hambez mbɨkɨr mamɨr han erere osa emŋga hamen enta kɨvah sɨz ndamŋgɨmɨnj amar. Amɨ akɨm ŋamŋgɨmɨn amar. Amɨ osa anchɨ emŋgemŋga han yosa si ya oramɨŋ hɨromŋgɨmɨn amar. Amɨ wɨram emŋgemŋgand hanɨhan han mamah erɨwazi ŋinchɨmŋgɨmɨn amar. Mach, amɨ yaŋar onarɨnd kwɨŋ ñɨhɨri mbɨndɨŋ yaŋam njɨhambar amar.
You know the commandments: 'Do not commit adultery,' 'Do not murder,' 'Do not steal,' 'Do not give false testimony,' 'Do not defraud,' 'Honor your father and mother.'"
20 Mach, wɨram mbanamb Jisasɨh mbanave kamar. Anɨŋzɨŋ entand amar. Nzɨ sai noron ñi enta akŋ mbanan mpehɨromanjin han hɨrandem hɨrai irɨh hanaveonaŋg ñɨjin amar.
And he said to him, "Teacher, I have kept all these things from my youth."
21 Jisasɨv ndɨn werer nde mbɨkɨr njɨhi mpɨ han wɨram kehandɨv aŋkarɨpɨr ohɨra kɨvah eŋgwamar. Ave ndɨn mbanave kamar. Amakɨr kɨpɨr han, amɨ aŋkarɨpɨr pamuh nendon amar. Amɨ amakɨr hanɨhan han hɨron uŋkɨ eŋgwamŋgɨz, nsɨham nor han ŋe wɨram kɨra hanɨhan mah han eŋgwarɨmbɨv amar. Amɨ hanave ran, amakɨr hanɨhan imbɨr hamb Yakŋ Ohɨrand Aiampɨra Ohɨra Ñaŋ handɨh ñɨndari amar. Ave yan mpehɨraiv amar.
Jesus looking at him loved him, and said to him, "One thing you lack. Go, sell whatever you have, and give to the poor, and you will have treasure in heaven; and come, follow me, taking up the cross."
22 Wɨram mbanan mbɨkɨr hanɨhan akŋ han imbɨr mah. Ave ya han njɨhamɨz mbɨkɨr emansɨŋ hamb kɨvah ramar. Handɨv mbɨ Jisasɨh ererɨz mbɨkɨr mpɨ hamb kɨr ohɨra ñɨmar.
But his face fell at that saying, and he went away sorrowful, for he was one who had great possessions.
23 Mach, Jisasɨv werer nde mbɨkɨr sezɨrɨh kamar. Wɨram kɨra hanɨhan akŋnsɨnd hamb Yakŋ Ohɨrand kwɨŋ ñɨŋɨn are pɨrasɨndɨramŋgi amar.
Jesus looked around, and said to his disciples, "How difficult it is for those who have riches to enter into the Kingdom of God."
24 Avɨz sezɨrɨv ya mbɨkɨr mban njɨhame ntamŋgɨmar. Kɨrɨm Jisasɨv ndɨŋ mbahon kamar. Nor kɨra amar. Wɨram hamb Yakŋ Ohɨrand kwɨŋ ñɨŋɨn are pɨrasɨndɨramŋgi amar.
The disciples were amazed at his words. But Jesus answered again and said to them, "Children, how hard it is for those who trust in riches to enter the kingdom of God.
25 Kamel hamb ewañɨhe imɨn sazɨnd mɨn han ŋgwevoŋɨn are mbɨ pɨrasaz mah amar. Kɨrɨm nsɨham nor wɨram hamb Yakŋ Ohɨrand kwɨŋ ñɨŋɨn are pɨrasɨndari amar.
It is easier for a camel to go through a needle's eye than for a rich person to enter into the Kingdom of God."
26 Mach, sezɨrɨv nte arazɨpazawi mbon mbon ya ke mbanave kamŋgɨmar. Yakŋ Ohɨrav uñɨman ekwaŋg ŋandari arɨmŋgɨmar.
They were exceedingly astonished, saying to him, "Then who can be saved?"
27 Mach, Jisasɨv ndɨŋon wehɨrehɨr kamar. Wɨram hamb mbon han nend amar. Kɨrɨm Yakŋ Ohɨrav mbɨ imbɨr amar. Mbɨ hanɨhan utuhutuh han imbɨr sɨndari amar.
Jesus, looking at them, said, "With humans it is impossible, but not with God, for all things are possible with God."
28 Avɨz Pitav ya emŋga han Jisasɨh mbanave kamar. Wav amar. Arɨ arɨŋɨnd hanɨhan utuhutuh han erere nan mpehɨrairɨŋ amar.
Peter began to tell him, "Look, we have left everything, and have followed you."
29 Az Jisasɨv kamar. Nzɨ andɨŋ mɨŋun kin amar. Wɨram hamb yandɨv mach Yakŋ Ohɨrand ya imbɨrɨndɨvez njɨhame oram yanɨr ranɨr mɨŋɨr wanɨr nornanch war ererɨndari hamb,
Jesus said, "Truly I tell you, there is no one who has left house, or brothers, or sisters, or mother, or father, or children, or land, for my sake, and for the sake of the Good News,
30 mbɨ hanɨhan mɨŋam ekwaŋg ŋandari amar. Wɨram mbanamb isupɨr mbanaŋ ñi han, Yakŋ Ohɨrav ndɨn hanɨhan han 100 emamp eŋgwandari amar. Ave mbɨ oram akŋ azɨŋunj namunj yaŋunj nornanch war akŋ ŋandari amar. Hanez wɨram emŋgemŋga hamb ndɨn enta kɨvah sɨndɨramŋgi amar. Kɨrɨm njɨmɨnj mbɨ kɨpɨr icha ipɨra ñɨñɨnd han ŋaŋ ñɨndari amar. (aiōn , aiōnios )
but he will receive one hundred times more now in this time, houses, brothers, sisters, mothers, children, and land, with persecutions; and in the age to come, everlasting life. (aiōn , aiōnios )
31 Wɨram akŋ irɨh mboz injore anɨŋnsar ñɨmŋgi hamb, mbɨ mapɨŋ ansam ñɨndɨramŋgi amar. Wɨram akŋ irɨh mapɨŋ ansam ñɨmŋgi hamb, mbɨ mboz injore anɨŋnsar ñɨndɨramŋgi amar.
But many who are first will be last; and the last first."
32 Mach ave, Jisasɨv sezɨrmen empasam aiampɨra ohɨra Jerusalemɨnd handɨh awaromŋgɨmar. Jisasɨv mboz injore omar. Az sezɨrɨv njɨhakɨramamŋgɨmar. Osa anchɨ hamb ndɨŋ mpehɨro, mbɨ ezandɨkŋahambɨmŋgɨmar. Mach, Jisasɨv sezɨr oman ŋkiŋkiŋg undɨmaj han ekwaŋg ŋɨmbi ondo ake hanɨhan hamb ndɨnɨŋ ahevakarɨndari handɨv ndɨŋ ya sɨkamar.
They were on the way, going up to Jerusalem; and Jesus was going in front of them, and they were amazed; and those who followed were afraid. He again took the twelve, and began to tell them the things that were going to happen to him.
33 Njɨhambar amar. Arɨ irɨh Jerusalemɨŋ awarombɨrarɨŋ amar. Awarorɨŋ mbɨ Wɨramɨnd Nor han ŋe ndɨn wɨram emŋgemŋgand oman insɨŋ ŋgamɨndɨramŋgi amar. Mbɨ ndɨn wɨram kɨra anɨŋnsar hanɨhan Yakŋ Ohɨrandɨv ahaz ore ŋgamamɨnd oman hand insɨŋ mach wɨram kɨra ya Mosesɨnd injambɨr ahe sɨkahɨnd oman hanez insɨŋ ŋgamɨndɨramŋgi amar. Ave ndɨndɨv ya oramɨŋ we ya vɨhe kandɨramŋgi amar. Mbɨ mandari arar kandɨramŋgi amar. Ave mbɨ ndɨn wɨram kɨra yimbɨm emŋgand oman insɨŋ ŋgamɨndɨramŋgi amar.
"Look, we are going up to Jerusalem. The Son of Man will be delivered to the chief priests and the scribes. They will condemn him to death, and will deliver him to foreigners.
34 Ave wɨram kɨra kehamb ndɨn yarahoparahe, kɨrɨpa aŋkarɨpɨrɨŋ ndɨn ore kɨre mpɨñ atazɨpazivi, mach ndɨn mamta orɨŋgamɨndɨramŋgi amar. Kɨrɨm watɨm ñirɨnd arar mbɨ ekwaŋg ŋaiahandari amar.
They will mock him, spit on him, scourge him, and kill him. After three days he will rise again."
35 Mach, Jemsɨh Jonɨh Sebedind nor kɨra undɨmaj hamb Jisasɨnd pɨŋ ai mbanave kamŋgɨmar. Anɨŋzɨŋ entand, arɨ undɨmaj nan amarɨŋɨn are rarɨŋ arɨmŋgɨmar. Arɨŋɨnd hanɨhan pamuhɨndɨv njɨhi aŋkarɨpɨr kɨvah njɨhamɨrɨŋ amɨ arɨŋɨndɨv kɨrɨmun randɨran arɨmŋgɨmar.
James and John, the sons of Zebedee, came near to him, and said to him, "Teacher, we want you to do for us whatever we will ask."
36 Az Jisasɨv ndɨŋ mbanave amarɨmar. Undɨmaj, andɨŋndɨv utɨzɨŋɨn are njɨhamŋgɨn amar.
He said to them, "What do you want me to do for you?"
37 Undɨmaj hamb ndɨn kamŋgɨmar. Wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb mɨŋam amakɨr kwɨŋ ñɨndɨramŋgi han, arɨ undɨmaj njɨhamɨrɨŋ han, wɨram emŋga hamb eran amakɨr oman mɨŋɨndɨŋ ŋkañɨz emŋgav amakɨr oman ovejɨndɨŋ ŋkañɨz arɨmŋgɨmar.
They said to him, "Grant to us that we may sit, one at your right hand, and one at your left hand, in your glory."
38 Kɨrɨm Jisasɨv undɨmaj han mbanave kamar. Amɨ undɨmaj yan hanɨhan kehandɨv amarɨmŋgɨn han omanenta mɨwamŋgɨrɨm amar. Sɨhomɨŋai yamb nand nzɨ naŋɨn are randarin kehan, amɨ haŋonaŋg imbɨr nandɨramŋgɨn oh a amar. Pɨrɨvɨr nzɨ ŋaŋɨn are randarin kehan, amɨ hanaveaŋg imbɨr ŋandɨramŋgɨn oh a amar.
But Jesus said to them, "You do not know what you are asking. Are you able to drink the cup that I drink, or to be baptized with the baptism that I am baptized with?"
39 Avɨz mbɨ ndɨn kamŋgɨmar. Arɨ undɨmaj imbɨr arɨmŋgɨmar. Avɨz Jisasɨv ndɨŋ kamar. Mɨŋun amar. Sɨhomɨŋai yamb nand nzɨ nandarin mbanaŋ, amez haŋonaŋg nandɨramŋgɨn amar. Pɨrɨvɨr nzɨ ŋandarin han, amez ŋandɨramŋgɨnaŋg amar.
And they said to him, "We are able." And Jesus said to them, "You will drink the cup I drink, and you will be baptized with the baptism that I am baptized with;
40 Kɨrɨm uñɨmb ihɨnd oman mɨŋɨndɨŋ ŋkañɨzand, ovejɨndɨŋ ŋkañɨndari han, han ihɨnd hanɨhan mah amar. Nzɨ hanɨhan kehan muyɨŋgwamɨm nend amar. Sam ŋkañɨnd kehan, han mbɨndɨŋ wɨram kɨra Yakŋ Ohɨrav ndɨŋndɨv uyɨŋgwamɨmar hamb amar.
but to sit at my right hand and at my left hand is not mine to give, but for whom it has been prepared."
41 Jisasɨnd sezɨr oman ŋkiŋkiŋg hamb ya Jemsɨv Jonmen amarɨmŋgɨmar kehan njɨhame undɨmaj han aŋkwɨ sɨmŋgɨmar.
When the ten heard it, they began to be indignant towards James and John.
42 Az Jisasɨv ndɨŋ oreŋgɨz ndɨn pɨŋ ai aŋkwezawɨmŋgɨz ndɨŋ kamar. Amɨ wamŋgɨrɨnaŋg amar. Wɨram anɨŋnsar wɨram akŋ anchɨ akŋ yimbɨm emŋgemŋgand hamb, mbɨ mbɨndɨŋ untɨm han aŋkarɨpɨr kɨvah wehɨrɨmŋgɨj amar. Az mbɨndɨŋ wɨram kɨra ohɨra ohɨra hamb handɨv aŋkarɨpɨr ñɨmŋgɨz osa anchɨ hamb mbɨndɨŋ yaŋam mpehɨromŋgɨj amar.
Jesus summoned them, and said to them, "You know that they who are recognized as rulers over the nations lord it over them, and their great ones exercise authority over them.
43 Kɨrɨm enta mbanamb andɨŋmen ñɨmɨnj nend amar. Wɨram hamb andɨŋndɨv ensa ohɨransɨnd ñɨz are, mbɨ kɨrɨmoz andɨŋ kwɨŋ ñi wɨram amandɨŋ ntɨŋ ŋaŋɨnd emampoz ñɨz amar.
But it will not be so among you, but whoever wants to become great among you must be your servant.
44 Ave wɨram hamb andɨŋndɨv anɨŋnsar ñɨz are, mbɨ eran wɨram emŋgemŋga mɨŋam ndɨŋndɨv ntɨŋ mamah ŋaŋ ñɨz amar.
And whoever wants to be first among you must be slave of all.
45 Handɨv Wɨramɨnd Nor hambez mbɨ wɨram emŋgav ndɨn ntɨŋ hɨrawi ŋamŋgɨz are maim, nend amar. Mbɨ ndɨŋndɨv hɨrawi mbon mbɨkɨr kɨpɨr eŋgwe osa anchɨ han uŋkɨ eŋgwe ekwaŋg ŋɨmbɨŋɨn are air amar.
For the Son of Man also did not come to be served, but to serve, and to give his life as a ransom for many."
46 Mach ave, Jisasɨv sezɨrmen aiampɨra Jerikoŋ ahevɨkɨrorɨmŋgɨmar. Ave Jisasɨv Jeriko erere etomar. Etozand mbɨkɨr sezɨrɨvon wɨram akŋ anchɨ akŋ hanave ndɨnmen omŋgɨmar. Bartimeusɨh, Timeusɨnd nor, ndɨnɨh ampɨn kɨvah empasam ampaŋon ŋkañɨmar. Ave ñɨñ nsɨham norɨndɨv, hanɨhan utuhutuhɨndɨv osa anchɨ han oreŋganj.
They came to Jericho. As he went out from Jericho, with his disciples and a large crowd, Bartimaeus, the son of Timaeus, a blind beggar, was sitting by the road.
47 Mbɨ njɨhamɨz Jisas Nasaretɨnd hamb ai arɨmŋgɨz, mbanave ondo ake aŋkarɨpɨron oreŋgɨmar. Jisas, nan Devitɨnd nor, yan akŋɨn ñɨmb amar.
When he heard that it was Jesus the Nazarene, he began to cry out, and say, "Jesus, Son of David, have mercy on me."
48 Avɨz wɨram akŋ anchɨ akŋ hamb ndɨn ya aŋkarɨpɨr ke kamŋgɨmar. Amɨ karupɨr se yamah ŋkañɨmb arɨmŋgɨmar. Kɨrɨm mbɨ mbahon aŋkarɨpɨr ware oreŋge kamar. Devitɨnd nor, yan akŋɨn ñɨmb amar.
Many rebuked him, that he should be quiet, but he shouted all the louder, "Son of David, have mercy on me."
49 Mach, Jisasɨv aŋkwañi kamar. Ndɨn oreŋgɨmŋgɨn aiz amar. Mach, wɨram ampɨn kɨvahɨnsɨnd mban oreŋge mbanave kamŋgɨmar. Amɨ aŋkarɨpɨr ñɨmb arɨmŋgɨmar. Amɨ ŋaiahav arɨmŋgɨmar. Nan oreŋgi arɨmŋgɨmar.
Jesus stood still, and said, "Call him." They called the blind man, saying to him, "Cheer up. Get up. He is calling you."
50 Mach, mbɨkɨr yupɨr hɨrahɨr osapɨr han avɨzɨŋge, pams haŋon ŋaiahe aŋkwañi Jisasɨnd pɨŋ omar.
He, casting away his coat, jumped up, and came to Jesus.
51 Avɨz Jisasɨv ndɨn mbanave amarɨmar. Nzɨ nan utɨzɨŋɨn are njɨhamɨn amar. Az wɨram ampɨn kɨvahɨnsɨnd hamb ndɨn kamar. Anɨŋzɨŋ entand, nzɨ wehɨrɨŋɨn are kin amar.
Jesus asked him, "What do you want me to do for you?" The blind man said to him, "Rabboni, that I may see again."
52 Mach, Jisasɨv ndɨn kamar. Amɨ ov amar. Amakɨr njɨhi aŋkarɨpɨr hamb raz amɨ imbɨr ndɨh ñɨn amar. Avɨz pams haŋon ampɨn mbɨkɨr hamb imbɨr ñɨz wehɨrɨmar. Ave mbɨ Jisasɨh empasamɨŋ mpehɨromar.
Jesus said to him, "Go your way. Your faith has made you well." And immediately he received his sight, and followed him on the road.