< Ruku 6 >
1 Hagi mago mani fruhu kna (Sabat) zupa Jisasi'a witi hozafi ufreno nevige'za, amage nentaza disaipol naga'amo'za mago'a witi raga eritaniza, zamazampi arekasegasufe'za ne'naze.
Un día sabático iba Él pasando a través de unos sembrados, y sus discípulos arrancaban espigas y las comían, después de estregarlas entre las manos.
2 Ana nehazage'za mago'a Farisi vahe'mo'za anage hu'naze, nahigetma osihoma hu'neazana mani fruhukna (Sabat) zupa nehaze?
Entonces algunos de los fariseos dijeron: “¿Por qué hacéis lo que no es lícito hacer en sábado?”
3 Jisasi'a kenona zamire anage hu'ne, Tamagra hampritma ontahi'nazo, Deviti'ene, naga'anema, zamagategenoma hu'nea zana?
Jesús les respondió y dijo: “¿No habéis leído siquiera lo que hizo David cuando tuvieron hambre, él y los que le acompañaban;
4 Anumzamofo seli mono nompina marerino, nagru hu'nea breti erino ne'neana, kasegemo'a o'e huno magomo'a onegahianki, pristi vahe'moke'za negahie hu'nea bretiagi, Deviti'a neneno naga'a zami'ne.
cómo entró en la casa de Dios, y tomando los panes de la proposición, que no pueden comer sino los sacerdotes, comió y dio a sus compañeros?”
5 Nehuno zamagriku anage hu'ne, Vahemofo Mofavremo'a, Agranena mani fruhu knamofona (Sabat) Ra mani'ne.
Y díjoles: “El Hijo del hombre es señor aun del sábado”.
6 Hagi ru mani fruhu kna zupa (sabat) Jisasi'a osi mono nompi (sinagok) marerino mono naneke rempi hu'nezamigeno, mago nera tamaga kaziga azamo'a sti'nea ne' mani'ne.
Otro día sabático entró en la sinagoga para enseñar. Y había allí un hombre cuya mano derecha estaba seca.
7 Kasegere ugagota hu'naza vahe'ene, Farisi vahe'mo'zanena, zamua ante'soe hu'za kete'za mani'naze. Jisasima mani fru knarema ana nera azeri'soe hanige'za, hagi zamagra kegafa erifore hu'za Agrira azerinaku, kete'za mani'naze.
Los escribas y los fariseos lo acechaban, para ver si sanaría en sábado, y hallar así acusación contra Él.
8 Hianagi inankna antahintahima hu'nazana, Agra ko antahino keno nehuno, azama haviza hu'nea neku huno, Ama maka vahe zamavure otinka eno! Higeno ana ne'mo'a otino e'ne.
Pero Él conocía los pensamientos de ellos, y dijo al hombre, que tenía la mano seca: “¡Levántate y ponte de pie en medio!” Y este se levantó y permaneció de pie.
9 Jisasi'a zamagriku anage hu'ne, Nagra tmantahinegoe, mani fruhukna (Sabat) zupa knare zama hanuna zamo kasegefina knarera hunefi, havi tavutavama hanuna zamo knarera hu'ne? Vahera zamaza hugahumpi, vahera zamazeri haviza hugahune?
Entonces Jesús les dijo: “Os pregunto: ¿Es lícito, en sábado, hacer el bien o hacer el mal, salvar una vida o dejarla perder?”
10 Arukrahe huno ome zamagege, eme zamagema huteno Jisasi'a azamo'ma stinea ne'ku anage huno asami'ne, Kazana arusuto! Higeno agra ana hu'ne. Anama higeno'a, azamo'a eteno so'e hu'ne.
Y habiéndolos mirado a todos en derredor, dijo al hombre: “Extiende tu mano”, y él lo hizo y su mano fue restablecida.
11 Hianagi kasegere ugagota hu'naza vahe'ene, Farisi vahera zamarimpamo'a aka hege'za, Jisasina naza huntegahune hu'za zamagra zamagra kehugantu hugama hu'naze.
Pero ellos se llenaron de furor y se pusieron a discutir unos con otros qué harían contra Jesús.
12 Ananknafina Jisasi'a nunamu hunaku agonarega marerino, Anumzamofontega ana kenegera nunamu ome nehigeno ko atune.
Por aquellos días se salió a la montaña para orar, y pasó toda la noche en oración con Dios.
13 Ko'ma netigeno'a amagema nentaza disaipol naga'a kehige'za ageno, anampinti 12fu'a aposolo nagare huno huhamprino, zamagi'a zami'ne.
Cuando se hizo de día, llamó a sus discípulos, y de entre ellos eligió a doce a los que dio el nombre de apóstoles:
14 Saimoninku Pita'e huno mago agi'a nenteno, nefunku Endru'e hu'ne. Hagi Jemisi'e, Joni'e, Filipi'e, Bataromio'e.
a Simón, a quien también llamó Pedro, y a Andrés el hermano de este; a Santiago y Juan; a Felipe y Bartolomé;
15 Matiu'e Tomasi'e, Alfiasi nemofo Jemisi'e, Saimoni Zelati nagapinti nere.
a Mateo y Tomás; a Santiago ( hijo ) de Alfeo, y Simón llamado el celoso;
16 Hanki Jemisi nemofo agi'a Judasi'e. Hagi mago ne'mofo agi'a Judas Isakarioti'e, ha' vahe'mokizami zamazampi Jisasina komoru huno avarentesia nere.
a Judas de Santiago, y a Judas Iscariote, el que llegó a ser el traidor.
17 Jisasi'a amage'ma nentaza disaipol naga'ane agonaregati erami'za agupofi eme otinege'za, anante amage'ma nentaza tusi'a disaipol veamo'za eritru nehazageno, maka Judia kazigatiki Jerusaletiki, Saitonitiki, Tairi hageri ankena regati'enena,
Con estos descendió y se estuvo de pie en un lugar llano, donde había un gran número de sus discípulos y una gran muchedumbre del pueblo de toda la Judea y de Jerusalén, y de la costa de Tiro y de Sidón,
18 ana vea'mo'za Jisasi naneke nentahisageno krizimi zamazeri knamresiegu emeri atru nehazageno, agru osu havi avamumo'za zamazeri haviza hu'naza vahera zamazeri knamare'ne.
los cuales habían venido a oírlo y a que los sanara de sus enfermedades; y también los atormentados de espíritus inmundos eran sanados.
19 Hagi tusi veamo'za avako hunaku hu'naze. Na'ankure tusi'a hihamumo Agripinti ne-egeno, avako'ma hia vahera maka krizmimo'a atrezmante'ne.
Y toda la gente quería tocarlo, porque de Él salía virtud y sanaba a todos.
20 Jisasi'a amage'ma nentaza disaipol naga'a zamufi nezmageno, amanage huno zamasami'ne, Tamamunte omane vahe'mota muse hiho. Na'ankure Anumzamofo Kumara tamagrire.
Entonces, alzando los ojos dijo, dirigiéndose a sus discípulos: “Dichosos los que sois pobres, porque es vuestro el reino de Dios.
21 Tamagaku'ma menina nehanamota, muse hiho. Na'ankure tamagrira Anumzamo'a tamaminigetma neramu hugahaze. Zavi'ma menima netenamota muse hiho. Na'ankure tamagra kiza regahaze.
Dichosos los que estáis hambrientos ahora, porque os hartaréis. Dichosos los que lloráis ahora, porque reiréis.
22 Vahe'moza antahi haviza huneramante'za, tamahenati'za, kema neramasu'za, Vahe'mofo Mofavrereku hu'za havi tamagima tamisazana! Anumzamo'a asomu huramantegahie.
Dichosos sois cuando os odiaren los hombres, os excluyeren, os insultaren, y proscribieren vuestro nombre, como pernicioso, por causa del Hijo del hombre.
23 Ana knazupa musenkase hugahaze. Na'ankure mizantimimo'a rama'a monafina me'ne. Na'ankure korapa zmagehe'za anahukna kasnampa vahera huzmante'naze.
Alegraos entonces y saltad de gozo, pues sabed que vuestra recompensa es mucha en el cielo. Porque de la misma manera trataron sus padres a los profetas.
24 Hianagi fenone vahe'mota tmasunku hutma ranknazampi manigahaze. Na'ankure tamagra ko tamazeri so'e hu'zana erivite'naze.
Mas, ¡ay de vosotros, ricos! porque ya recibisteis vuestro consuelo.
25 Menima tamagrama knare hutma ne'za neramu nehaza vahe'motma ranknazampi manigahaze. Na'ankure tmagaku hugahaze. Menima kizama neraza vahe'mota, tamagra ranknazampi manigahaze. Na'ankure tusi zavi krafa hugahaze.
¡Ay de vosotros los que ahora estáis hartos! porque padeceréis hambre. ¡Ay de los que reís ahora! porque lloraréis de dolor.
26 Mika vahe'mo'za knare vahe mani'naze hu'za tmagriku'ma nehaza vahe'mota ranknazampi manigahaze. Na'ankure zamagri nezmageho'za havige kasnampa vahetera anahukna huzmante'naze.
¡Ay cuando digan bien de vosotros todos los hombres! porque lo mismo hicieron sus padres con los falsos profetas”.
27 Hianagi anage hu'na neramasamue, izagato kema hugeta nentahimota, ha' vahetamia zamamesi nezmanteta, antahi haviza huneramantesaza vahera, knare tamavutmava huzmanteho.
“A vosotros, empero, los que me escucháis, os digo: Amad a vuestros enemigos, haced bien a los que os odian;
28 Tamazeri havizahu ke huramantesaza vahera, asomu ke hunezmanteta, havi zamavu'zmava huramantesaza vahera nunamu huzmanteho.
bendecid a los que os maldicen; rogad por los que os calumnian.
29 Kameragente kahesimofona, rukrahe hugeno mago kaziga kameragente kaheno. Nakre kuka'a erisimofona, atregeno sioti ka'ane erino.
A quien te abofetee en la mejilla, preséntale la otra; y al que te quite el manto, no le impidas tomar también la túnica.
30 Mago'a zanku kantahi'gesagenka zami'nenana vahe'mokizmia, ete ome hanavege huzmantenka e'orio.
Da a todo el que te pida; y a quien tome lo tuyo, no se lo reclames.
31 Kagri'ma rumo'zama so'e zmuzma hugantesazegu'ma kave'nesiankna hunka rumokizmia, kagra so'e kavukva huzmanto.
Y según queréis que hagan los hombres con vosotros, así haced vosotros con ellos.
32 Tamagri'ma tamesintesia vahe'ma, zamesi zmantesuta, nankna knare'za erigahaze? Na'ankure kumi' vahe'mo'zanena, zmesizmantaza vahera zamagri'enena anahukna hu'za zmesi nezmantaze.
Si amáis a los que os aman, ¿qué favor merecéis con ello? También los pecadores aman a los que los aman a ellos.
33 Tamagrama, knare zamavuzmava huramantesaza vahe'ma, knare tamavutmava huzmentesuta, nankna knare'za erigahaze? Na'ankure kumi vahe'mo'za anahukna zmavuzmava zamagranena nehaze.
Y si hacéis bien a quienes os lo hacen, ¿qué favor merecéis con ello? También los pecadores hacen lo mismo.
34 Nofi'ma hu'za erite'za, ete anama'a eme tamigahaze huta antahi nezamita zamisazana, nankna knare'za erigahaze? Kumi' vahe'mo'zanena anahukna hu'za kumi vahe'mokizmia fozana erite'za, ete nofima hu'nazana ana maka eme apanesaze.
Y si prestáis a aquellos de quienes esperáis restitución, ¿qué favor merecéis con ello? Los pecadores también prestan a los pecadores, para recibir el equivalente.
35 Hianagi ha' vahe tamia tamavesinezmanteta knare tamavutmava hunezmanteta nofi'ma hu'za erisazana mago'zana ete nona'a erigahune huta ontahiho. E'i'nama hanuta mizantamimo'a rama'a me'nena, tamagra Marerisa Anumzamofo mofavrerami manigahaze. Na'ankure susu hunontaza vahe'ene, havi vahe'mokizmia so'e hunezmante.
Vosotros, amad a vuestros enemigos; haced el bien y prestad sin esperar nada en retorno, y vuestra recompensa será grande, y seréis los hijos del Altísimo; de Él, que es bueno con los desagradecidos y malos”.
36 Nafatmimo'ma asunku hunermanteaza hutma, tamagranena tamasunku huzmanteho.
“Sed misericordiosos como es misericordioso vuestro Padre.
37 Hagi rumokizmi mani'zama refako'ma huozmantesageno'a, tamagri mani'zanena Anumzamo'a refako huoramantegahie. Hagi Vahe'mofo kumi'zmi atrezmantesnageno'a Anumzamo'a tamagri'enena kumitamia atreramantegahie. Haviza huramantesaza vahe'mokizmia kumizmi atrezmante'nage'za tamagri'enena atreramantegahaze.
No juzguéis, y no seréis juzgados; no condenéis, y no seréis condenados; absolved, y se os absolverá.
38 Vahe'ma tamagrama zaminageno'a tamagri'enena anazanke huno Anumzamo'a neramino, knare'za huno rentrako traku huno tamamina, aviteno herafiramino evugahie. Na'ankure tamagrama vahe'ma zamisnaza avamente, tamagri'enena anazanke huno tamigahie.
Dad y se os dará; una medida buena y apretada y remecida y rebosante se os volcará en el seno; porque con la medida con que medís se os medirá”.
39 Jisasi'a anage huno fronka kea zamasami'ne. Avu asuhu ne'mo'a, ete mago avu asuhu nera avazu huno vugahifi? I'o zanagra ana taregamoke kerifi uramigaha'e.
Les dijo también una parábola: “¿Puede acaso un ciego guiar a otro ciego? ¿No caerán los dos en algún hoyo?
40 Mago avo noma nehimo'a, rempima humi nera agateore'ne. Hianagi iza'o rempima humia antahiza eri vagareteno rempima huzami vahekna nehie.
No es el discípulo superior al maestro, sino que todo discípulo cuando llegue a ser perfecto será como su maestro.
41 Na'a higenka kugusopa negafu avufima me'neana negenka, tusi'a zafa kofa kavufima me'neana ke'so'e nosane?
¿Cómo es que ves la pajuela que hay en el ojo de tu hermano, y no reparas en la viga que está en tu propio ojo?
42 Nankna hunka negafunkura, nenafuo osasi'za kavufima me'neana natregena eri atraneno nehunka, tusi'a zafa kofa kavufi me'neana ke so'e nosano? Kagra tavre vahe mani'nane! Ese'zana tusi'a zafa kofa kavufi me'neana eri atrenka, kavua ke so'e nehunka, osi kugusopa negafu avufi me'neana eritregahane.
¿Cómo puedes decir a tu hermano: «Hermano, déjame que te saque la pajuela de tu ojo», tú que no ves la viga en el tuyo? Hipócrita, quita primero la viga de tu ojo, y entonces podrás ver bien para sacar la pajuela del ojo de tu hermano”.
43 Na'ankure knare zafamo'a havi raga'a renonte. Hagi havi zafamo'a knare raga renonte.
Pues no hay árbol sano que dé frutos podridos, ni hay a la inversa, árbol podrido que dé frutos sanos.
44 Na'ankure magoke magoke zafamo'a agra'a gna rgama rentenire kegahane. Ave'ave trazampintira vahe'mo'za fiki raga noragize. Ave'ave trazampintira vahe'mo'za krepi raga noragize.
Porque cada árbol se conoce por el fruto que da. No se recogen higos de los espinos, ni de un abrojo se vendimian uvas.
45 Knare vahe'mofona agu'afima knare'zama antegeno me'neazamo, knare'zana efore nehie. Hanki havi vahe'mofona agu'afina haviza antegeno aviteno me'neazamo, haviza efore nehie. Na'ankure nanknazama agu'afima me'neazana, agi'mo hufore nehie.
El hombre bueno saca el bien del buen tesoro que tiene en su corazón; mas el hombre malo, de su propia maldad saca el mal; porque la boca habla de lo que rebosa el corazón.
46 Nahigeta Nagrikura, Ramo'e Ramo'e nehutma, kema tmasamuazana nosaze?
¿Por qué me llamáis: “Señor, Señor”, si no hacéis lo que Yo digo?
47 Iza'o Nagrite ne-eno huankema antahino amage' anankemofo ante'mofona, Nagra kaveri hugahue. Ana'mo'a ama anahu'kna hu'ne.
Yo os mostraré a quien se parece todo el que viene a Mí, y oye mis palabras y las pone en práctica.
48 Agra mago ne'mo'ma noma kiankna hu'neankino, mopa kafino uramino have omeri fore huteno, ana agofetu ki'ne. Tima hageno eno ana nona eritagana vazinaku hianagi, eri torera osugahie. Na'ankure hanave nentake hu'nea havere nona ki'ne.
Se asemeja a un hombre que para construir una casa, cavó profundamente y puso los cimientos sobre la roca; cuando vino la creciente, el río dio con ímpetu contra aquella casa, mas no pudo moverla, porque estaba bien edificada.
49 Hianagi Nagri kema nentahino amagenonte'mo'a, noma azeri hanaveti trara onteneno kahepampi noma kiankna hu'neankino tima hageno eno emeri tagana vazitregeno, pasaru huno evu ramino haviza hiankna hugahie.
Pero, el que ( las ) oye y no (las ) pone por obra, es semejante a un hombre que construyó su casa sobre el suelo mismo, sin cimientos; el río se precipitó sobre ella, y al punto se derrumbó, y fue grande la ruina de aquella casa”.