Kisah Para Rasul 7
1 Lalu imam besar bertanya kepada Stefanus, “Apakah laporan mereka itu benar?”
Тунчи англуно рашай пхучля Стефаностар: — Када чячимо?
2 Jawab Stefanus, “Bapak-bapak dan Saudara-saudara, dengarkanlah saya! Allah Yang Mahamulia sudah menampakkan diri kepada nenek moyang kita Abraham, sewaktu dia masih tinggal di Mesopotamia dan belum pindah ke Haran.
Стефано пхэнда: — Пхралалэ тай дада! Пошунэн ман! Пативакоро Дэвэл авиля амарэстэ пропапостэ Авраамостэ, кала вов инте джювда дэ Месопотамия — ды кодэлэ, сар вов ачиля тэ джювэ дэ Харрано.
3 Allah berkata kepadanya, ‘Tinggalkanlah negerimu ini dan keluarga besarmu, lalu pergilah ke negeri yang akan Aku tunjukkan kepadamu.’
«Ачяв кадэва тхан тай пэхкоро родо, — пхэнда лэсти Дэвэл, — тай джя дэ пхув, сави Мэ сикавава тути».
4 Abraham pun meninggalkan negeri orang Babel dan pindah ke Haran. Sesudah ayahnya meninggal, Allah menyuruh Abraham pindah dari sana ke negeri ini, tempat tinggal kita sekarang.
Авраамо ачявда пхув халдеенгири тай пэрэлагля дэ Харрано. Котарь, сар муля Авраамохкоро дад, Дэвэл пэрэлиджялда Авраамо дэ кодыя пхув, дэ сави тумэ екхатар джювэн.
5 Pada waktu itu, Allah tidak memberikan sebidang tanah pun kepada Abraham untuk menjadi miliknya. Tetapi Allah berjanji kepadanya, ‘Negeri ini akan menjadi milik keturunanmu,’ padahal saat itu Abraham belum mempunyai anak.
Дэвэл на дэня лэсти катэ нисави пхув, и которици пхуякоро на дэня. Нэ Дэвэл пхэнда, со дэла кадыя пхув лэсти тай лэхкэрэ родости, кала Авраамостэ инте на сля чяворэн.
6 Allah juga berkata kepadanya, ‘Keturunanmu akan tinggal sebagai orang asing di negeri milik bangsa lain. Lalu bangsa itu akan memperbudak seluruh keturunanmu dan memperlakukan mereka dengan sangat kejam selama empat ratus tahun.
Дэвэл пхэнэлас лэсти: «Тирэ чявэ на авэна хулая котэ, тев джювэна; вонэ авэна котэ копыля и лиджяна грыжа штаршэл бэрша.
7 Tetapi Aku akan menghukum bangsa yang memperbudak mereka. Sesudah itu, keturunanmu akan keluar dari negeri itu dan menyembah Aku di tempat ini.’
Нэ Мэ марава кодэлэн манушэн, ко терэла лэн копыленца, — пхэнда Дэвэл, — и тунчи вонэ выджяна котарь тай авэна тэ тэлё Манди пэ кадэва тхан».
8 Selanjutnya, Allah memberikan kepada Abraham perjanjian sunat bagi semua anak laki-laki. Jadi, pada waktu Isak lahir dan berumur satu minggu, Abraham menyunat dia. Begitu juga waktu Isak mempunyai anak, yaitu Yakub, dia menyunat anaknya. Yakub juga melakukan hal yang sama kepada kedua belas anak laki-lakinya— yang kemudian menjadi nenek moyang dari dua belas suku Israel.
Тунчи Дэвэл дэня Авраамости завето тэ обчинэпэ. Авраамо ачиля дадэґа Исаакости и обчинда лэ пэ охтанго диво. Исаако ачиля дадэґа Иаковости, а Иаково — дэшудуенди патриархонэнди.
9 “Anak-anak Yakub iri hati kepada adik mereka Yusuf, maka mereka menjual dia, sehingga Yusuf terpaksa bekerja sebagai budak di negeri Mesir. Tetapi Allah menyertai Yusuf
Патриархуля калэ їлэґа дыкхэнас пэ Иосифо и битиндэ лэ дэ Египто. Нэ Дэвэл сля Иосифоґа
10 dan menyelamatkan dia dari setiap kesusahan yang dialaminya. Allah juga membuat Yusuf sanggup menjawab raja Mesir dengan bijaksana, sehingga raja menerima dia dengan senang hati. Lalu raja itu mengangkat Yusuf menjadi gubernur atas seluruh Mesir dan pimpinan atas semua urusan istana raja.
тай фирисарда лэ всавиря бидатар. Вов дэня Иосифости годи тай терда кади, тэ авэл вов дэ патива фараоностэ, саво сля тхагари дэ Египто. Кодэва терда Иосифо прыбэшлэґа дэ всаворо Египто тай дэ всаворо лэхкоро цэр.
11 Kemudian terjadilah bencana kelaparan di seluruh Mesir dan Kanaan sehingga semua orang sangat menderita. Nenek moyang kita di negeri Kanaan juga tidak bisa mendapat makanan.
Тунчи дэ всаворо Египто тай Ханаано ачиля бокх тай сля бари грыжа. Тай амарэ пропапуря нитев на аракхэнас хамо.
12 “Waktu Yakub mendengar bahwa di Mesir ada bahan makanan, dia mengutus anak-anaknya, yaitu nenek moyang kita, untuk pergi membelinya. Itulah pertama kalinya mereka berangkat ke Mesir.
Кала Иаково шунда, со дэ Египто исин ворзо, вов бичалда пордэ амарэн пропапонэн пэрво моло.
13 Sesudah makanan itu habis, mereka pergi lagi untuk kedua kalinya. Lalu Yusuf memperkenalkan dirinya dengan terus terang kepada kakak-kakaknya itu. Pada waktu itulah raja Mesir mengetahui tentang keluarga Yusuf.
Кала вонэ авиле авэр моло, Иосифо оттердапэ пэхкэрэ пхралэнди, тай фараоно уджянгля пала родо Иосифохкоро.
14 Kemudian Yusuf menyuruh kakak-kakaknya pulang lagi untuk menjemput ayahnya dan seluruh keluarganya supaya pindah ke Mesir. Pada waktu itu, jumlah mereka semua tujuh puluh lima orang.
Тунчи Иосифо бичалда тэ акхарэ пэхкэрэ дадэ Иаково тай всаворо пэхкоро родо, савэн сля эфтадэша панч манушэн.
15 Kemudian Yakub dan seluruh keluarganya berangkat ke Mesir dan tinggal di sana sepanjang sisa hidup mereka, sampai semua nenek moyang kita itu meninggal.
Иаково авиля дэ Египто, тев муля и вов, и амарэ пропапуря.
16 Tetapi mayat mereka dibawa pulang ke Sikem dan dimakamkan di kuburan yang sudah dibeli oleh Abraham dari penduduk setempat, yaitu anak-anak Hemor, dengan uang yang cukup banyak.
Лэнгэрэ трупуля пэрэлиджялдэ дэ Шэхемо и тховдэ дэ склепо, саво Авраамо тинда пала рупь Хаморохкэрэ чявэндэ дэ Шэхемо.
17 “Ratusan tahun kemudian, ketika hampir tiba saatnya Allah memenuhi janji-Nya kepada Abraham, jumlah keturunan Israel di negeri Mesir sudah sangat banyak.
Кала поджиля пашэ вряма, соб тэ терэлпэ пав лавэ, саво дэня Дэвэл Авраамости, амарэн манушэн дэ Египто ачеласпэ будэр.
18 Waktu itu, Mesir dipimpin oleh seorang raja baru yang tidak tahu tentang Yusuf.
Кади сля ды колэ, сар ваздэняпэ дэ Египто авэр тхагари, саво на джянгля пала Иосифо.
19 Raja itu memperdaya dan menindas nenek moyang kita. Dia memaksa mereka membuang bayi-bayi mereka supaya mati.
Вов прытасавэлас амарэн пропапунэн тай хрантимаґа выджялас пэ амарэн манушэн: вов заачявэлас тэ вычувэ чяворэн, савэ бэяндепэ, соб вонэ тэ мэрэн.
20 Pada masa itulah Musa lahir. Bayi Musa sangat berkenan di mata TUHAN. Orangtuanya menyembunyikan dia di rumah selama tiga bulan.
Дэ кадыя вряма бэяндяпэ Моисеи и сля фартэ шукар англа Дэвэл. Трин чён лэ парварэнас дэ дадэхкоро цэр,
21 Ketika mereka tidak bisa menyembunyikannya lagi, terpaksalah mereka membuang dia. Lalu putri raja Mesir mengambil dan membesarkan Musa sebagai anaknya sendiri.
а кала поджиля вряма тэ ачявэ лэ, Моисее лиля пэстэ фараонохкири чей тай выбарярда лэ, сар пэхкэрэ чявэ.
22 Musa dididik dalam segala ilmu orang Mesir sampai dia menjadi sangat cerdas dan berpengaruh, baik dalam perkataan maupun perbuatan.
Моисеи сля сиклярдо дэ всавири Египтохкири годи; вов сля зорало и дэ лав, и дэ рындонэн.
23 “Sewaktu Musa berumur empat puluh tahun, dia memutuskan untuk mengunjungi saudara-saudari sebangsanya.
Кала лэсти сля саранда бэрш, вов задумисарда тэ дыкхэ, сар джювэн лэхкэрэ пхрала израильтянуря.
24 Saat itu, dia melihat salah satu dari mereka sedang dianiaya oleh seorang Mesir. Musa berusaha membela saudara sebangsanya dengan memukul orang Mesir itu sampai mati.
Тунчи вов удыкхля, со екхэ лэндар марэл египтянино. Лэсти ачиля дор кадэлэ манушэ, тай вов умарда египтянино.
25 Musa menyangka bahwa saudara-saudarinya orang Israel akan mengerti bahwa Allah sedang memakai dia untuk menyelamatkan mereka. Tetapi mereka tidak mengerti hal itu.
Моисеи думисарэлас, со лэхкэрэ пхрала полэна: чэрэз лэ Дэвэл отмукэл лэн пэ воля, нэ вонэ када на полиле.
26 Hari berikutnya, Musa bertemu dengan dua orang sebangsanya yang sedang berkelahi. Dia mencoba mendamaikan mereka dengan berkata, ‘Hai kawan, kalian bersaudara. Janganlah berkelahi!’
Пэ авэр диво Моисеи удыкхля, сар марэнпэ дуй израильтянуря. Вов камля тэ слиджя лэн, соб тэ на марэнпэ. «Чявалэ, тумэ ж пхрала, — пхэнда вов, — пэ со ж тумэ задэн холи екх екхэсти?»
27 Namun, orang yang bersalah itu mendorong Musa sambil membentak, ‘Bukan urusanmu! Kamu bukan pemimpin yang berhak menghakimi kami!
Тунчи кодэва, саво марэлас аврэ, отчута пэстар Моисее тай пхэнда: «Ко тховда тут, соб ту тэ авэх пхурэдэрэґа тай сундисарэґа понад амэн?
28 Apakah kamu mau membunuh saya juga, seperti kamu membunuh orang Mesir itu kemarin?!’
Чи ту камэх и ман тэ умарэ, сар арати умардан египтянино?»
29 Mendengar perkataan orang itu, Musa menjadi takut karena ternyata berita pembunuhan orang Mesir itu sudah tersebar. Dia pun melarikan diri dan tinggal sebagai orang asing di negeri Midian. Di sana, dia menikah dan mendapat dua anak laki-laki.
Кала Моисеи шунда кадэла лава, вов нашля тай ачиля тэ джювэ дэ Мадианохкири пхув, сар мануш авря пхувятар. Котэ лэстэ дэ ире бэяндепэ дуй чявэ.
30 “Sesudah empat puluh tahun berlalu, malaikat menampakkan diri kepada Musa dalam bentuk semak yang menyala di padang belantara dekat gunung Sinai.
Проджиля саранда бэрш, тай Моисеести авиля ангело дэ шуки пхув, надур плаестар Синаи, дэ яга, савяґа пхаболас терново рандь.
31 Musa sangat heran melihat api itu. Waktu dia datang mendekatinya untuk melihat lebih jelas, dia mendengar suara TUHAN yang berkata,
Моисеи дэласпэ дыво, кала када дыкхля. Вов поджиля пашэ, соб фэдэр тэ роздыкхэ, и шунда ґласо Раехкоро:
32 ‘Akulah Allah nenek moyangmu, yang disembah oleh Abraham, Isak, dan Yakub.’ Mendengar perkataan itu, Musa gemetar ketakutan dan tidak berani melihat api itu lagi.
«Мэ Дэвэл тирэн пропапонэн, Дэвэл Авраамохкоро, Исаакохкоро тай Иаковохкоро». Моисеи ж тинисявэлас даратар и даралас тэ подыкхэ.
33 Lalu TUHAN berkata kepadanya, ‘Lepaskan sandalmu, karena tempat kamu berdiri ini adalah tanah yang suci.
Рай пхэнда лэсти: «Злэ пэхкэрэ цуруля, колэсти со тхан, пэ саво ту ачех — свэнто пхув.
34 Aku sudah melihat umat-Ku sangat ditindas di Mesir, dan Aku juga sudah mendengar keluhan-keluhan mereka. Karena itu, sekarang Aku turun untuk membebaskan mereka. Bersiap-siaplah, karena Aku mengutusmu pergi ke Mesir.’
Мэ удыкхлём, дэ савэ бибахталима джювэн Мурэ мануша дэ Египто и ушундом лэнгоро ровимо. Мэ сджилём, соб тэ дэ лэнди воля. А кана джя, Мэ бичалав тут дэ Египто».
35 “Jadi, Musa yang pernah ditolak orang Israel justru diutus oleh Allah. Dia yang dulu dikatai, ‘Kamu bukan penguasa atau hakim kami,’ justru dijadikan TUHAN sebagai penguasa sekaligus penyelamat, melalui malaikat yang menampakkan diri kepadanya di dalam semak itu.
Кодэлэ Моисее, ка вонэ отчутэ пэстар тай пала ка дэдумане: «Ко тховда тут, соб ту тэ авэх пхурэдэрэґа тай сундисарэґа понад амэн?» — Дэвэл бичалда кана сар пхурэдэрэ и фирисаре чэрэз ангело, саво сикавдапэ лэсти дэ терново рандь.
36 Lalu Musa memimpin umat Israel keluar dari Mesir. Dia melakukan banyak keajaiban di negeri itu, di Laut Merah, dan ketika mereka berada di padang belantara selama empat puluh tahun.
Моисеи вылиджялда лэн Египтостар, терэлас дывуря тай допхэнимо дэ Египто, паша Лоло море и дэ шуки пхув, тев сле вонэ саранда бэрш.
37 Musa ini jugalah yang sudah bernubuat kepada bangsa Israel, ‘TUHAN Allah kita sekali lagi akan mengangkat seorang Nabi bagi kalian dari keturunan bangsa kita sendiri. Nabi itu akan menyampaikan pesan Allah seperti saya.’
Кадэва ж Моисеи пхэнда израильтянонэнди: «Тумарэ пхралэндар Дэвэл ваздэла тумэнди Англунаре, сар ман».
38 Musa hidup bersama umat Allah, yaitu nenek moyang kita, selama mereka berada di padang belantara. Dan malaikat yang dulu menyampaikan pesan Allah kepadanya di gunung Sinai terus membawa pesan kepadanya. Akhirnya Firman itu— yakni perkataan yang memberi hidup— disampaikan kepada kita.
Кала вов їтханэ Израилёхкэрэ манушэнца стидэняпэ дэ шуки пхув, ангело пхэнэлас лэґа тай амарэ пропапунэнца пэ плай Синаи. Тунчи Моисеи прылиля джювдо лав и пэрэдэня лэ амэнди.
39 “Tetapi nenek moyang kita tidak mau taat kepada Musa. Mereka menolak dia dan malah ingin kembali ke Mesir.
Нэ амарэ дада отпхэндэпэ тэ кандэ лэ, отчутэ лэ тай скамле тэ рисявэ дэ Египто.
40 Kata mereka kepada Harun, ‘Buatlah untuk kita beberapa patung berhala sebagai dewa untuk memimpin kita kembali ke Mesir. Karena kita tidak tahu apa yang sudah terjadi dengan si Musa, yang menghasut kita keluar dari negeri itu.’
Вонэ пхэндэ Аароности: «Стер амэнди дэвлэн, савэ англа амэн джяна. Колэсти со амэ на джянах, со тердапэ кадэлэ Моисееґа, саво вылиджялда амэн Египтостар».
41 Lalu mereka membuat patung yang berbentuk anak sapi dan memberikan persembahan kepada berhala itu. Dengan gembira, mereka mengadakan pesta besar untuk merayakan patung buatan tangan mereka sendiri.
Дэ кодэлэ дивэ вонэ тердэ совнакунэ гуруворэ, андэ кадэлэ дэвлорэсти жэртва тай сле лошалэ рындостар, саво тердэ пэхкэрэ вастэнца.
42 Oleh karena perbuatan itu, Allah berbalik dari mereka dan membiarkan mereka menyembah matahari, bulan, dan bintang-bintang. Seperti yang tertulis dalam kitab para nabi, Allah berkata, ‘Kalian orang Israel tidak sungguh-sungguh membawa kurban sembelihan dan persembahan kepada-Ku ketika kalian hidup di padang belantara selama empat puluh tahun.
Дэвэл же отрисардапэ лэндар и ачявда лэн тэ тэлён болыбнахкэрэ чэргэнэнди, сар искриисардо пала када дэ лилэн англунаренгэрэн: «Цэр Израилёхкоро! Чи важ Ман тумэ чинэнас тай анэнас жэртвы дэ шуки пхув, сар саранда бэрш котэ сле?
43 Sampai sekarang, di dalam hatimu masing-masing, kamu masih lebih suka menyembah di kemah dewamu, Molok, dan patung yang kalian buat dalam rupa dewa Remfan, dewa bintang itu. Oleh karena itu, Aku sudah memutuskan bahwa kalian akan menjadi tawanan perang dan dibawa oleh musuh-musuh sampai melewati kota Babel.’
Тумэ лиле пэґа дэвлорэ Молохохкири катуна, чэргэнь тумарэ дэвлорэстар Ремфаностар, и кода, со тердэ тумарэ васта, соб кадэлэсти тэ тэлё. Пала кода Мэ бичалава тумэн дэ копылен дурэдэр Вавилоностар».
44 “Nenek moyang kita selalu membawa kemah Allah ke mana pun mereka berpindah-pindah selama di padang belantara. Kemah itu dibuat sesuai dengan petunjuk Allah, seperti yang sudah diperintahkan dan diperlihatkan Allah kepada Musa.
Тумарэ дадэндэ дэ шуки пхув сля Катуна Допхэнимахкири, стерди пав прыпхэнимо, саво Дэвэл дэня Моисеести, и пав кодэва рындо, саво дыкхля Моисеи.
45 Sesudah itu, Yosua memimpin nenek moyang kita merebut daerah ini. Mereka bisa tinggal di negeri ini karena Allah mengusir orang-orang yang tidak mengenal Dia dari sini. Nenek moyang kita membawa Kemah Suci itu ke sini, dan kemah itu tetap berdiri sampai zaman Daud menjadi raja.
Кала амарэ дада прылиле кадыя Катуна, вонэ тай лэнгоро пхурэдэр Исусо Навиёхкоро влиджялдэ ла дэ пхувен, тев джювдэ манушэнгэрэ родуля, савэн Дэвэл розтрадэня англа лэн. И кади сля ды колэ, кала ачиля тхагареґа Давидо,
46 Daud sangat berkenan di hati Allah, dan dia meminta izin kepada Allah untuk membangun sebuah rumah bagi-Nya, yaitu Allah yang disembah oleh Yakub.
савэ Дэвэл камэлас и саво мангля Дэвлэстар тэ аракхэ цэр, тев тэлён, важ родо Иаковохкоро.
47 Namun, yang mendapatkan izin untuk membangun rumah Allah adalah Salomo, anaknya.
Нэ цэр Дэвлэсти стерда Соломоно.
48 “Tetapi Allah Yang Mahatinggi tidak tinggal di dalam rumah yang dibangun oleh tangan manusia, seperti perkataan TUHAN yang disampaikan oleh seorang nabi, ‘Takhta kerajaan-Ku besarnya bagaikan seluruh langit dan surga, dan bumi hanya sebesar tempat menaruh kaki-Ku. Jadi, tidak mungkin kalian membangun rumah bagi-Ku atau membuat tempat untuk Aku beristirahat.
Барэдэрэхкоро же на джювэл дэ цэрэн, савэ стердэ мануша. Англунари дэдумэл пала када:
«Болыбэн — троно Муро, тай пхув исин тхан, тев ачен Мурэ пурэ. Саво тумэ камэн тэ терэ Манди цэр? — пхэнэл Рай. — Тев тхан, соб Манди тэ отцинявэ?
50 Ingatlah, seluruh semesta ini dijadikan oleh tangan-Ku sendiri!’”
Чи на Мурэ вастэґа вса откада стердо?»
51 Lalu Stefanus berkata, “Kamu semuanya keras kepala! Di dalam hati, kamu sama saja dengan bangsa-bangsa yang tidak mengenal Allah! Telingamu tidak mau mendengarkan Dia! Kamu sama saja seperti nenek moyang kita: Selalu melawan Roh Kudus!
Тумэ — накандинэ, тумэ — мануша барунэ їлэнца и кашукэ канэнца! Тумэ, сар тумарэ пропапуря, всавири вряма на уштавэн Свэнтонэ Фаности!
52 Coba sebutkan satu nama nabi yang tidak dianiaya oleh nenek moyang kita! Tidak ada! Bahkan mereka membunuh nabi-nabi yang dulu memberitakan tentang kedatangan Kristus! Sekarang kalianlah yang mengkhianati dan membunuh Kristus sendiri, yaitu Hamba Allah yang selalu hidup benar di mata-Nya.
Ка англунарендар на камле тэ вытрадэ тумарэ пропапуря? Вонэ умардэ кодэлэн, ко пхэнэнас пэ англал, со авэла Чячюно. А кана тумэ прэдэне тай умардэ Лэ!
53 Kita memang sudah menerima hukum Taurat yang diberikan Allah melalui para malaikat-Nya, tetapi kamu semua tidak taat kepada hukum itu!”
Тумэ прылиле Упхэнимо, саво пэрэдэне тумэнди ангелуря, нэ на тердэ пав лэ.
54 Mendengar perkataan Stefanus, para pemimpin Yahudi sangat tersinggung dan geram.
Кала вонэ шундэ када, вонэ мижыле и ачиле тэ стасавэ пэхкэрэ данда.
55 Tetapi saat itu Stefanus dipenuhi oleh Roh Kudus. Ketika dia memandang ke langit, dia melihat kemuliaan Allah dan Yesus yang sedang berdiri di tempat paling terhormat, yaitu di sebelah kanan Allah.
Стефано же пхэрдиля Свэнтонэ Фаноґа и ваздэня якха дэ болыбэн, и удыкхля патив Дэвлэхкири тай Исусо, Саво ачелас пав чячи риг Дэвлэстар.
56 Stefanus berkata, “Lihatlah! Saya melihat surga terbuka dan Yesus sebagai Sang Anak Adam berdiri di tempat yang paling terhormat di sana.”
— Дыкхэн, — пхэнда вов, — мэ дыкхав оттердо болыбэн и Чявэ Манушыканэ, Саво ачел пав чячё васт Дэвлэстар.
57 Sesudah mendengar perkataan Stefanus itu, mereka berteriak sambil menutup telinga, lalu serentak menyerang dia.
Тунчи вонэ всавэрэ затердэ пэхкэрэ кана, фартэ типисиле и чутэпэ пэр лэстэ.
58 Mereka menyeretnya ke luar kota dan melempari dia dengan batu sampai mati. Orang-orang yang tadi bersaksi melawan Stefanus meninggalkan jubah mereka di dekat kaki seorang pemuda bernama Saulus.
Вонэ выцырдэне Стефано пала форо тай ачиле тэ чувэ дэ лэ бара. Кодэла, ко дыкхле сар лэ дошарэнас, тховдэ пэхкири їда паша пурэн тэрнэ чявэстэ, савэ акхарэнас Савло.
59 Selagi orang-orang melempari dia dengan batu, Stefanus berdoa, “Tuhan Yesus, terimalah rohku.”
Кала вонэ чувэнас пэр лэстэ барэнца, Стефано мангляпэ: — Рае Исусо! Прылэ муро фано!
60 Sambil berlutut, dia berseru dengan suara keras, “Tuhan, janganlah tanggungkan dosa ini atas mereka!” Sesudah berkata begitu, Stefanus mati.
Тунчи вов тэлэдэня пэ чянгэн и фартэ затиписиля: — Рае, отмук лэнди кадэва бэзимо! Кадэлэ лавэнца вов муля.
